Thời khắc lịch sử của ASEAN

Niềm tự hào của người dân Đông Nam Á

Phát biểu tại buổi lễ, Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh cho biết sau 48 năm ASEAN ra đời và phát triển, ước mơ về một cộng đồng hài hòa của các dân tộc Đông Nam Á, nơi “sông núi không còn ngăn cách mà gắn kết chúng ta trong hợp tác và hữu nghị” đã trở thành hiện thực.

Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh phát biểu tại Lễ thượng cờ ASEAN. Ảnh: VGP/Hải Minh

Việc hình thành Cộng đồng ASEAN là kết quả của gần nửa thế kỷ phấn đấu vươn lên của tất cả các nước Đông Nam Á. Những nỗ lực vì hòa bình, hữu nghị, hợp tác và phát triển cho tất cả các dân tộc là yếu tố quyết định đưa đến thành công của ASEAN hôm nay.

Cộng đồng ASEAN ra đời sẽ đưa tiến trình hợp tác và liên kết khu vực sang một giai đoạn mới, sâu rộng và chặt chẽ hơn, vừa đáp ứng lợi ích của các quốc gia thành viên, vừa phản ánh vai trò trung tâm, tính chủ động của ASEAN trước xu thế tăng cường hợp tác, liên kết ở khu vực và trên phạm vi toàn cầu, Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh nhấn mạnh.

Theo Phó Thủ tướng, Cộng đồng ASEAN là cộng đồng đầu tiên được thành lập ở châu Á, đây là niềm tự hào của tất cả người dân Đông Nam Á. Kể từ hôm nay, dưới mái nhà ASEAN, hơn 600 triệu người dân Đông Nam Á sẽ cùng chung tay xây dựng một Cộng đồng gắn kết về chính trị, liên kết về kinh tế và cùng chia sẻ trách nhiệm xã hội.

Chính phủ các nước thành viên và Ban Thư ký ASEAN đứng trước trách nhiệm lớn lao trong việc thúc đẩy các nỗ lực xây dựng Cộng đồng ASEAN nhằm đạt kết quả cao hơn, đáp ứng được kỳ vọng của người dân cũng như các đối tác, bạn bè quốc tế.

Lá cờ ASEAN tượng trưng cho sự hòa bình, bền vững, đoàn kết và năng động của ASEAN - Ảnh: VGP/Hải Minh ASEAN - một trụ cột trong chính sách đối ngoại của Việt Nam

Phó Thủ tướng chia sẻ: Việt Nam tự hào vì đã tham gia, đóng góp tích cực đối với tiến trình hợp tác và xây dựng Cộng đồng ASEAN từ năm 1995 đến nay. 20 năm đồng hành với ASEAN cũng là 20 năm Việt Nam nỗ lực đẩy mạnh quá trình đổi mới đất nước và hội nhập sâu rộng với khu vực và quốc tế.

Quá trình thúc đẩy các hoạt động hợp tác ASEAN đã chứng kiến sự tham gia và đóng góp ngày càng rộng rãi và hiệu quả của các cấp, các ngành, các địa phương, đoàn thể, doanh nghiệp và người dân. Nhiều thế hệ lãnh đạo của Việt Nam đã quan tâm và có những đóng góp quan trọng đối với tiến trình hợp tác và hội nhập ASEAN của Việt Nam.

"ASEAN đã và sẽ luôn là một trụ cột trong chính sách đối ngoại của Việt Nam. Một cộng đồng bền vững cần có những thành viên vững mạnh. Việt Nam cam kết sẽ tiếp tục đồng hành, tham gia tích cực, chủ động và có trách nhiệm vào hợp tác ASEAN, góp phần xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN", Phó Thủ tướng khẳng định.

Cộng đồng ASEAN ra đời mới là bước khởi đầu quan trọng trong xây dựng Cộng đồng ASEAN – một quá trình tiếp diễn và lâu dài. Chặng đường phía trước của ASEAN còn nhiều thử thách và nhiều việc phải làm.

"Chúng ta tin tưởng rằng với kinh nghiệm và thành quả tích lũy sau nhiều năm, với quyết tâm, tinh thần đoàn kết và hợp tác hiệu quả, ASEAN sẽ vững vàng tiến bước, hoàn thành các mục tiêu đề ra, xây dựng một cộng đồng hòa bình, ổn định, tự cường, liên kết sâu rộng, có khả năng ứng phó hiệu quả với các thách thức; một cộng đồng tương thân, tương ái, có tính dung nạp dựa trên ý thức mạnh mẽ về sự gắn kết và bản sắc chung; một cộng đồng khu vực có vai trò và đóng góp tích cực với toàn cầu", Phó Thủ tướng nói.

3 trụ cột chính của Cộng đồng ASEAN

Ngày 31/12, Cộng đồng ASEAN đã chính thức ra đời. Đây là dấu mốc quan trọng trong lịch sử của ASEAN. Dưới mái nhà chung này, các dân tộc ở Đông Nam Á sẽ cùng gắn kết, chia sẻ lợi ích và phát triển trên chặng đường mới. Mục tiêu tổng quát của Cộng đồng ASEAN là xây dựng hiệp hội thành một tổ chức hợp tác liên chính phủ ở mức sâu rộng và nhiều ràng buộc hơn trên cơ sở pháp lý là Hiến chương ASEAN. Cộng đồng được hình thành dựa trên 3 trụ cột là Cộng đồng Chính trị-An ninh, Cộng đồng Kinh tế và Cộng đồng Văn hóa–Xã hội.

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng và Lãnh đạo các nước dự tiệc chiêu đãi chào mừng Hội nghị do Thủ tướng Malaysia và Phu nhân chủ trì. Ảnh: Đức Tám - TTXVN

Cộng đồng Chính trị-An ninh ASEAN (APSC)

APSC nhằm mục tiêu là dựng một môi trường hòa bình và an ninh cho phát triển ở khu vực Đông Nam Á thông qua việc nâng cao hợp tác chính trị-an ninh trong khối ASEAN, kết hợp với sự tham gia và đóng góp xây dựng của các đối tác bên ngoài. Điều cần lưu ý là APSC không nhằm tạo ra một khối phòng thủ chung.

Kế hoạch hành động xây dựng APSC - được thông qua tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 10 vào tháng 11/2004 đã khẳng định lại các mục tiêu và nguyên tắc cơ bản của Hiệp hội và đề ra 6 lĩnh vực hợp tác chính gồm: Hợp tác chính trị; Xây dựng và chia sẻ chuẩn mực ứng xử; Ngăn ngừa xung đột; Giải quyết xung đột; Kiến tạo hòa bình sau xung đột và Cơ chế thực hiện. Kèm theo đó là danh mục 75 hoạt động cụ thể để xây dựng APSC.

Kế hoạch tổng thể APSC 2009-2015 xác định 3 thành tố chính của APSC gồm: (1) Xây dựng một cộng đồng dựa trên các giá trị và chuẩn mực chung; (2) Tạo dựng một khu vực gắn kết, hòa bình và tự cường với trách nhiệm chung đối với an ninh toàn diện; (3) Hướng tới một khu vực năng động và rộng mở với bên ngoài trong một thế giới ngày càng liên kết và tùy thuộc.

Để thúc đẩy thành tố đầu tiên của APSC, ASEAN đang không ngừng tăng cường hợp tác chính trị, hình thành và chia sẻ các chuẩn mực thể hiện trong Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác (TAC), Hiệp ước về Khu vực Đông Nam Á không có Vũ khí hạt nhân (SEANWFZ), Tuyên bố về Ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), thúc đẩy hợp tác an ninh biển...

Để cụ thể hóa thành tố thứ 2, ASEAN tập trung hợp tác xây dựng lòng tin, thúc đẩy đối thoại, hiểu biết lẫn nhau nhằm ngăn ngừa xung đột, thúc đẩy hợp tác về quốc phòng-an ninh, nghiên cứu các biện pháp giải quyết xung đột một cách hòa bình và hợp tác kiến tạo hòa bình sau xung đột cũng như hợp tác trên các lĩnh vực an ninh phi truyền thống.

Với thành tố thứ 3, ASEAN tích cực tăng cường vai trò trung tâm trong hợp tác khu vực và xây dựng cộng đồng, mở rộng quan hệ với các đối tác bên ngoài, nỗ lực phát huy vị trí là động lực chính trong một cấu trúc khu vực cởi mở và minh bạch.

Các lĩnh vực hợp tác hướng tới APSC ngày càng được thúc đẩy và đi vào chiều sâu, như hợp tác quốc phòng được đẩy mạnh qua cơ chế Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN (ADMM) và ADMM Mở rộng (ADMM+); hợp tác đảm bảo an ninh biển được thúc đẩy theo khuôn khổ Diễn đàn Biển ASEAN (AMF) và Diễn đàn Biển ASEAN Mở rộng (EAMF); Ủy ban liên Chính phủ ASEAN về Nhân quyền (AICHR) được thành lập theo quy định của Hiến chương và ASEAN lần đầu tiên đã thông qua Tuyên bố về Nhân quyền (AHRD), khẳng định cam kết hợp tác thúc đẩy và bảo vệ các quyền tự do cơ bản của người dân trong khu vực…

Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC)

AEC có mục tiêu tạo ra một thị trường chung duy nhất và cơ sở sản xuất thống nhất, trong đó có sự lưu chuyển tự do của hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, vốn và lao động có tay nghề, từ đó nâng cao tính cạnh tranh và thúc đẩy sự thịnh vượng chung cho cả khu vực, tạo sự hấp dẫn với đầu tư và kinh doanh từ bên ngoài. Sự phát triển của AEC sẽ là tiền đề thúc đẩy việc thực hiện hai trụ cột còn lại.

Các nhà lãnh đạo ASEAN đã nhất trí thông qua Kế hoạch tổng thể về AEC với những đặc điểm và nội dung sau: Tới sau năm 2015 sẽ đưa ASEAN trở thành một thị trường duy nhất và một cơ sở sản xuất thống nhất, trong đó có sự lưu chuyển tự do của hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, vốn và lao động có tay nghề; một khu vực kinh tế có sức cạnh tranh cao; một khu vực phát triển kinh tế đồng đều, nhất là thực hiện có hiệu quả Sáng kiến liên kết ASEAN (IAI); một khu vực ASEAN hội nhập đầy đủ vào nền kinh tế toàn cầu.

Nhằm xây dựng một khu vực cạnh tranh về kinh tế, ASEAN thúc đẩy chính sách cạnh tranh, bảo vệ người tiêu dùng, bảo vệ sở hữu trí tuệ, phát triển cơ sở hạ tầng, thương mại điện tử... Hướng tới mục tiêu phát triển kinh tế đồng đều, ASEAN đã thông qua và đang triển khai Khuôn khổ ASEAN về Phát triển Kinh tế đồng đều (AFEED), trong đó đáng chú ý là hỗ trợ các nước thành viên gia nhập sau, khuyến khích các doanh nghiệp nhỏ và vừa phát triển.

Cộng đồng Văn hóa - Xã hội (ASCC)

Mục tiêu của ASCC là góp phần xây dựng một Cộng đồng ASEAN lấy con người làm trung tâm; có trách nhiệm xã hội nhằm xây dựng tình đoàn kết và thống nhất bền lâu giữa các quốc gia và dân tộc ASEAN bằng cách tiến tới một bản sắc chung; xây dựng một xã hội chia sẻ, đùm bọc, hòa thuận và rộng mở nơi mà cuộc sống, mức sống và phúc lợi của người dân được nâng cao.

ASCC sẽ có mối quan hệ bổ trợ chặt chẽ và tạo thuận lợi cho việc hình thành APSC và AEC. Kế hoạch Tổng thể xây dựng Cộng đồng Văn hóa-Xã hội ASEAN gồm 6 thành tố chính: Phát triển con người; Phúc lợi và bảo hiểm xã hội; Các quyền và bình đẳng xã hội; Đảm bảo môi trường bền vững; Tạo dựng bản sắc ASEAN; Thu hẹp khoảng cách phát triển.

Về phát triển nguồn nhân lực, ASEAN khuyến khích phát triển giáo dục suốt đời và sử dụng ICT như những phương tiện thúc đẩy nền giáo dục ASEAN và nâng cao nhận thức về ASEAN. Về phúc lợi và bảo trợ xã hội, ASEAN tập trung hợp tác y tế ngăn ngừa và kiểm soát bệnh dịch truyền nhiễm, HIV/AIDS, các bệnh dịch truyền nhiễm mới nổi khác; giảm nghèo, đảm bảo an ninh lương thực, năng lượng, xây dựng ASEAN không có ma túy, dự phòng và ứng phó thiên tai thảm họa... Về các quyền và công bằng xã hội, ASEAN đẩy mạnh hợp tác thúc đẩy và bảo vệ quyền của các nhóm đối tượng yếu thế như phụ nữ, trẻ em, người già, người khuyết tật, người lao động di cư... Về bảo đảm bền vững môi trường, ASEAN tăng cường hợp tác ứng phó với các thách thức môi trường xuyên biên giới như ô nhiễm khói mù, chất thải, bảo vệ môi trường biển, đa dạng sinh học, ứng phó biến đổi khí hậu.

Về xây dựng bản sắc ASEAN và nâng cao ý thức cộng đồng, ASEAN chú trọng gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của khu vực, thúc đẩy trao đổi văn hóa, giao lưu nhân dân, đề cao nguyên tắc thống nhất trong đa dạng, tăng cường sự hiểu biết và chia sẻ giữa người dân về văn hóa, lịch sử, tôn giáo và văn minh.

Kỳ vọng Cộng đồng ASEAN sẽ phát triển mạnh mẽ

Với khoảng 625 triệu dân Cộng đồng ASEAN hiện là nền kinh tế xếp thứ 7 thế giới với GDP hơn 2.500 tỷ USD và có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài lên tới 136 tỷ USD. Việc thành lập một Cộng đồng ASEAN được kỳ vọng sẽ nâng vị trí của khu vực trong 10 năm tới sẽ trở thành nền kinh tế lớn thứ 4 thế giới.

Dự báo tốc độ tăng trưởng kinh tế hàng năm của ASEAN khoảng 7% và Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) được dự báo sẽ tăng lên gấp đôi, đạt 4.600 tỷ USD vào năm 2025.

Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ ngoại giao Lào Thongloun Sisoulith cho rằng: Tuyên bố thành lập cộng đồng ASEAN có ý nghĩa rất lớn đối với các nước thành viên ASEAN.

Đối với CHDCND Lào, điều này sẽ tạo thuận lợi cho sự  phát triển kinh tế xã hội ở Lào đặc biệt thông qua việc thu hẹp khoảng cách phát triển, tăng cường hội nhập kinh tế và kết nối khu vực. Qua đó đưa Lào trở thành một quốc gia kết nối trên đất liền của khu vực và trong tương lai sẽ hội nhập nhiều hơn với thế giới, nhằm tăng thu nhập cho đất nước và tạo ra các cơ hội cho doanh nhân Lào nâng cao năng lực để có thể cạnh tranh tốt hơn trong thị trường khu vực và thế giới.

Với khẩu hiệu “Vì con người và lấy con người làm trung tâm”, từng người dân trong Cộng đồng ASEAN sẽ là những người được hưởng lợi từ tiến trình hội nhập  này.

Anh Khamman, một người dân ở thủ đô Vientinae của Lào chia sẻ: Lào với dân số hơn 6 triệu dân, đầu năm tới cũng sẽ giảm  thuế nhập khẩu hàng hóa từ các nước ASEAN về 0%. Khi đó, Việt Nam nhập khẩu hàng hóa từ Lào cũng có lợi, cũng như các nước láng giềng.

"Lào nằm ở vị trí trung tâm của ASEAN, là nơi cung cấp điện, năng lượng cho các nước trong khu vực. Khi hình thành cộng đồng ASEAN, tác động tích cực sẽ được nhân lên, kinh tế tăng trưởng, thu nhập bình quân đầu người cũng sẽ tăng, tỷ lệ thụ hưởng hàng hóa cũng sẽ tăng, đời sống nhân dân cũng được cải thiện, tôi cho rằng, điều này sẽ có lợi lớn cho nhân dân các nước ASEAN, anh Khamman nói.

Trong khi đó, bạn Neang Phola, một sinh viên  đang học tại thủ đô Phnompenh của Campuchia cho biết: “Tôi rất vui khi Campuchia được gia nhập Cộng đồng kinh tế ASEAN vì khi tham gia vào Cộng đồng kinh tế ASEAN, các nước khác sẽ đến đầu tư rất nhiều, người dân có việc làm nhiều, tiền lương cũng cao; hàng hóa cũng nhiều giá cả thấp. Tôi xin mở rộng vòng tay để chào đón cộng đồng kinh tế ASEAN”.

Cộng đồng ASEAN là cánh cửa hội nhập sâu hơn về mọi mặt giữa các nước thành viên khi giao thông đi lại thuận lợi hơn, thúc đẩy tự do dịch chuyển vốn và lao động, từ đó giúp các nước học hỏi lẫn nhau về phát triển nguồn nhân lực, tạo sự cân bằng hơn về trình độ lao động. Bên cạnh đó, việc hình thành Cộng đồng ASEAN cũng đặt ra nhiều thách thức cho các nước thành viên.

Ông Seang So Panha, Giám đốc Viện Quốc tế - Campuchia – ASEAN của Campuchia nhận định: “Hiện nay chúng ta không thể sản xuất đóng cửa được mà mình phải biết mở cửa để cạnh tranh. Việc cạnh tranh phải dựa vào thế mạnh sản xuất của doanh nghiệp, sản xuất thế nào để sản phẩm mình có chất lượng tốt giá cả thấp.

Các doanh nghiệp làm gì cũng phải đạt tiêu chuẩn quốc tế, ngay cả công tác quản lý tài chính cũng phải quản lý theo tiêu chuẩn quốc tế. Việc dịch chuyển hàng hóa, tài chính, dịch vụ và các ngành nghề khác trong khối sẽ diễn ra tự do, các doanh nghiệp phải tìm hiểu xem mình có thể phát huy được gì”.

“Tôi kêu gọi toàn xã hội phải biết làm chủ trong việc hòa nhập cộng đồng kinh tế ASEAN, đặc biệt là lực lượng thanh niên phải biết mình đang làm chủ ASEAN, là người tham gia xây dựng ASEAN; thanh niên không nên trông chờ là ASEAN sẽ giúp mình được gì mà mình phải tự hỏi là mình sẽ phải làm gì để giúp ASEAN phát triển".

"Thanh niên phải cố gắng học, đặc biệt là học chuyên môn cho vững như xây dựng, y tế, kế tóan và đo đạc bản đồ. Đây là chuyên môn mà ASEAN rất cần. Tiếng Anh là ngôn ngữ thông dụng cho các nước ASEAN để cũng nhau xây dựng ASEAN ngày càng phát triển trong thời gian tới”, ông Seang So Panha nói.

Biết vượt qua những thách thức đó và phát huy thế mạnh của những nền kinh tế năng động trong khu vực, Cộng đồng ASEAN sau khi chính thức được thành lập sẽ phát huy vai trò trung tâm ở khu vực và nâng tầm vị thế của mình trên toàn cầu.

Người dân Cộng đồng ASEAN có thể tự tin và tự hào rằng, lần đầu tiên trong cả chặng đường lịch sử, Đông Nam Á từ chỗ là một khu vực bị chia cắt, xung đột, nghèo đói, nay trở thành khu vực hòa bình, hòa hợp, gắn kết, năng động, tự cường và thịnh vượng.