Dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi): Bảo đảm cho Tòa án thực hiện tốt quyền tư pháp

Thể chế hóa chủ trương của Đảng

Nhằm thể chế hóa những chủ trương, đường lối, quan điểm của Đảng về tổ chức, hoạt động của Tòa án nhằm đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, TANDTC đã phối hợp với các cơ quan hữu quan xây dựng Dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi). Nội dung Dự thảo Luật đã thể chế hóa các chủ trương, chính sách của Đảng về cải cách tư pháp; đáp ứng yêu cầu xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc Việt Nam XHCN; hoạt động tư pháp mà trọng tâm là hoạt động xét xử được tiến hành có hiệu quả và hiệu lực cao; tổ chức Tòa án theo thẩm quyền xét xử, bảo đảm nguyên tắc độc lập trong hoạt động của Tòa án.

Các đồng chí lãnh đạo TANDTC chủ trì buổi Hội thảo góp ý vào Dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) 

Phạm vi điều chỉnh của Dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) trên cơ sở nhất thể hóa phạm vi điều chỉnh của Luật Tổ chức TAND năm 2002, Pháp lệnh Thẩm phán và Hội thẩm TAND năm 2002, Pháp lệnh tổ chức TAQS năm 2002. Dự thảo Luật nhằm bảo đảm cho các quy định về tổ chức và hoạt động của TAND được quy định thống nhất trong một văn bản quy phạm pháp luật, khắc phục tình trạng chồng chéo giữa các quy định của Luật và các pháp lệnh hiện nay, đặc biệt là các quy định về Thẩm phán và Hội thẩm. Hơn nữa, Thẩm phán và Hội thẩm là những chức danh quan trọng trong việc thực hiện quyền tư pháp, trực tiếp làm nhiệm vụ xét xử nên các quy định về Thẩm phán, Hội thẩm trong văn bản quy phạm pháp luật do Quốc hội ban hành sẽ có giá trị pháp lý cao hơn pháp lệnh, phù hợp với yêu cầu của Hiến pháp mới về vị trí, vai trò của TAND.

Những vấn đề lớn trong Dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi)

Về chức năng, nhiệm vụ của TAND, các quy định của Hiến pháp năm 2013 đã được cụ thể hóa trong Dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi). Dự thảo Luật đã thiết kế một điều quy định về chức năng, nhiệm vụ của TAND (Điều 2) trên cơ sở kế thừa quy định của Luật Tổ chức TAND năm 2002, đồng thời bổ sung những nội dung mới để cụ thể hóa quy định của Hiến pháp mới. Việc xác định rõ ràng, đúng, đủ chức năng, nhiệm vụ của Tòa án là vấn đề quan trọng, là cơ sở pháp lý để Tòa án thực hiện có hiệu quả vai trò là cơ quan xét xử, thực hiện quyền tư pháp trong nhà nước pháp quyền theo quy định của Hiến pháp mới. Đây cũng là cơ chế pháp luật để tổ chức thực hiện nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp; đồng thời, là công cụ pháp lý để cá nhân, tổ chức bảo vệ các quyền, lợi ích hợp pháp của mình.

Theo Dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi), TAND được tổ chức theo thẩm quyền xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính, gồm bốn cấp là: TANDTC; TAND cấp cao; TAND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Riêng đối với TAND sơ thẩm, trong Dự thảo thể hiện hai phương án: Phương án 1: Tổ chức TAND sơ thẩm khu vực như Kết luận số 79-KL/TW; Phương án 2: Tổ chức TAND sơ thẩm đặt tại đơn vị hành chính cấp huyện. Việc tổ chức TAND theo bốn cấp là phù hợp với các nguyên tắc về tổ chức và hoạt động của cơ quan thực hiện quyền tư pháp, đó là tổ chức theo thẩm quyền, độc lập xét xử; bảo đảm tính khoa học, hợp lý trong tổ chức, hoạt động của Tòa án; khắc phục tình trạng chồng chéo về thẩm quyền và những hạn chế, bất cập khác trong tổ chức, hoạt động của Tòa án hiện nay.

Về vấn đề án lệ: Việc bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật là một trong những nhiệm vụ quan trọng mà Hiến pháp giao cho TANDTC thực hiện. Việc phát triển án lệ sẽ kịp thời giải quyết những khó khăn, vướng mắc trong công tác xét xử, khắc phục tình trạng quá tải và chậm ban hành văn bản hướng dẫn áp dụng pháp luật. Hơn nữa, việc công bố án lệ sẽ giúp người dân nắm rõ đường lối xét xử, dự báo được kết quả những vụ việc có liên quan đến quyền và lợi ích của họ. Về phía Tòa án, tham khảo án lệ, phân tích thiếu sót trong những vụ án xét xử trước đó cũng sẽ giúp Thẩm phán rút kinh nghiệm, hạn chế việc kết án oan, sai, hạn chế việc “lách luật” do tiêu cực của những người tiến hành tố tụng, luật sư và những người tham gia tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án. Do đó về mặt xã hội, việc phát triển án lệ là một trong những phương thức hữu hiệu để bảo đảm công lý, góp phần duy trì, ổn định trật tự pháp luật trong đời sống xã hội.

Vấn đề Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia: Hiện tại, chất lượng của đội ngũ Thẩm phán phụ thuộc nhiều vào chất lượng hoạt động của Hội đồng tuyển chọn và từng thành viên của Hội đồng tuyển chọn. Theo quy định của Pháp lệnh về Thẩm phán và Hội thẩm TAND năm 2002, thì hiện nay có Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán TANDTC, Thẩm phán TAQS trung tương, 63 Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán trung cấp, sơ cấp và các hội đồng tuyển chọn Thẩm phán TAQS. Chất lượng hoạt động của các hội đồng có sự khác nhau, cách thức, quy trình làm việc của các hội đồng, trình độ, năng lực của thành viên các hội đồng cũng khác nhau; do đó, công tác tuyển chọn nhân sự để bổ nhiệm Thẩm phán, đặc biệt là các Thẩm phán TAND địa phương chưa bảo đảm chất lượng đồng đều, ảnh hưởng đến yêu cầu luân chuyển, điều động Thẩm phán. Điều 54 và Điều 55 của Dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) thiết kế theo hướng chỉ thành lập một Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia do Chánh án TANDTC làm Chủ tịch Hội đồng để bảo đảm chất lượng đồng đều giữa các ứng viên được tuyển chọn, đề nghị bổ nhiệm làm Thẩm phán. Quy định theo hướng này cũng phù hợp với quy định của Hiến pháp mới về việc Thẩm phán TAND do Chủ tịch nước bổ nhiệm. Bên cạnh đó, Hội đồng này còn giám sát việc thực hiện nhiệm vụ, tư cách đạo đức, lối sống của Thẩm phán.

Về nhiệm kỳ của Thẩm phán: Theo quy định hiện hành thì nhiệm kỳ của Thẩm phán (5 năm) là ngắn và chưa phù hợp, ít nhiều tạo tâm lý không yên tâm làm việc của Thẩm phán, thậm chí có nhiều trường hợp còn có tâm lý e ngại trước những tác động của cơ quan, cá nhân có thẩm quyền xem xét, tuyển chọn, đề nghị bổ nhiệm; nhất là khi đến gần thời điểm tiến hành bổ nhiệm lại. Đây là một trong những nguyên nhân làm nguyên tắc độc lập của Thẩm phán khi xét xử bị ảnh hưởng. Nhiệm kỳ Thẩm phán quá ngắn cũng gây tốn kém thời gian, vật chất cho công tác tái bổ nhiệm. Do đó, việc sửa đổi, bổ sung quy định về nhiệm kỳ của Thẩm phán trong Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) khi được Quốc hội thông qua sẽ tạo cơ sở pháp lý để Thẩm phán thực hiện tốt nguyên tắc độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; khắc phục những hạn chế, bất cập về nhiệm kỳ của Thẩm phán theo quy định của pháp luật hiện hành.

 Trong Dự thảo Luật quy định 2 phương án; Phương án 1: Thẩm phán TANDTC được bổ nhiệm không kỳ hạn; nhiệm kỳ của Thẩm phán khác là 10 năm. Phương án 2: Thẩm phán TANDTC được bổ nhiệm không kỳ hạn; nhiệm kỳ đầu của Thẩm phán khác là 5 năm; nếu được bổ nhiệm lại thì nhiệm kỳ tiếp theo là 10 năm. Khi Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) có hiệu lực thi hành, đội ngũ Thẩm phán đã được bổ nhiệm hiện nay sẽ tiếp tục làm nhiệm vụ hoặc được tái nhiệm, đồng thời các quy định mới về kéo dài nhiệm kỳ của Thẩm phán sẽ góp phần giảm tải khối lượng công việc mà Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán quốc gia phải giải quyết.  

Bí thư Trung ương Đảng, Chánh án TANDTC Trương Hòa Bình, Trưởng Ban soạn thảo Dự án Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) cho biết: Dự án Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) được xây dựng theo hướng hợp lý, khoa học, khắc phục những tồn tại, bất cập hiện nay trong tổ chức và hoạt động của Toà án; bảo đảm cho Tòa án thực hiện tốt chức năng xét xử, thực hiện tốt quyền tư pháp; phục vụ có hiệu quả công cuộc đổi mới của đất nước, đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN. Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) khi được thông qua sẽ góp phần kiện toàn, nâng cao trình độ, năng lực, bản lĩnh chính trị của đội ngũ Thẩm phán, Hội thẩm và các chức danh tư pháp khác trong TAND, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xét xử. Bên cạnh đó, đây cũng là cơ sở pháp lý để bảo đảm chế độ, chính sách đãi ngộ đối với Thẩm phán, Hội thẩm và các chức danh tư pháp khác tương xứng với vị trí, vai trò và đặc thù của công tác xét xử.