Giáo dục

Loạt bài: Phát triển toàn diện năng lực, phẩm chất người học. Bài 2: Giáo dục - Chìa khóa mở ra thành công

Dương Dũng, Trung Dũng, Hoàng Diệu • 07/09/2024 - 06:27

Giáo dục được coi là chiến lược cơ bản, lâu dài - một quốc sách hàng đầu. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người. Chúng ta phải tạo ra những công dân tốt, cán bộ tốt cho nước nhà...

Giáo dục được coi là chiến lược cơ bản, lâu dài - quốc sách hàng đầu. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người. Chúng ta phải tạo ra những công dân tốt, cán bộ tốt cho nước nhà...

Trên tinh thần Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 4/11/2013, của Hội nghị Trung ương 8 khóa XI, về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo” và triển khai Nghị quyết số 88/2014/QH13, của Quốc hội, về “Đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông”, qua nửa nhiệm kỳ thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, có thể thấy rằng, sự thay đổi nổi bật trong đổi mới giáo dục hiện nay là trong chương trình, sách giáo khoa mới đã chuyển từ coi trọng truyền thụ kiến thức sang giáo dục nhân cách công dân, phát huy tiềm năng của người học.

Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) đã ban hành Chương trình giáo dục phổ thông mới theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, với 5 phẩm chất chủ yếu và 10 năng lực cốt lõi cần phát triển. Chương trình giáo dục phổ thông mới được được xây dựng theo hướng tiếp cận phát triển phẩm chất, năng lực học sinh nhằm khắc phục những hạn chế của chương trình tiếp cận nội dung như hiện hành.

Nội dung giáo dục thiết thực hơn, giảm tính hàn lâm, tăng tính thực tế; học sinh không phải ghi nhớ máy móc, khắc phục tình trạng “thầy đọc”, “trò chép”; phát huy sự chủ động, sáng tạo của học sinh... Trong việc xây dựng chương trình, sách giáo khoa, yêu cầu đặt ra là nội dung dạy học thật tinh giản, cơ bản, hiện đại và thiết thực.

Quá trình dạy học đã chú trọng đồng thời cả hoạt động dạy học và hoạt động trải nghiệm để hình thành, phát triển ở người học năng lực tư duy độc lập, vận dụng tổng hợp và linh hoạt tri thức để giải quyết có hiệu quả các vấn đề trong học tập và cuộc sống.

Hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh bảo đảm sự thống nhất, tương tác, trong đó, giáo viên giữ vai trò chỉ đạo, hướng dẫn; học sinh không chỉ là đối tượng của hoạt động dạy mà cũng chính là chủ thể của hoạt động học.

Phát triển toàn diện là phát triển đồng thời trí tuệ, thể chất, tinh thần, đạo đức và các mối quan hệ xã hội lành mạnh.

Điều kiện tiên quyết để đảm bảo thành công là sức khỏe. Khi có một thể lực tốt, học sinh sẽ có tinh thần thoải mái, trí lực minh mẫn và luôn sẵn sàng tham gia vào các hoạt động khác nhau. Bên cạnh đó, học sinh đang ở độ tuổi phát triển về thể chất lẫn tinh thần, nên việc rèn luyện thể chất cần được ưu tiên hàng đầu.

Các em có thể tham gia vào bất kỳ môn thể thao ngoài trời nào mà mình yêu thích; việc có một câu lạc bộ hay nhóm bạn cùng tham gia sẽ tạo động lực và hứng thú hơn trong việc rèn luyện. Thể lực vững vàng và sức khỏe tốt là nền tảng quan trọng giúp các em kiên trì trong mọi hoạt động sau này, dù là học tập ở bậc cao hơn hay tham gia vào công việc.

Albert Einstein từng nói: “Dấu hiệu thực sự của trí tuệ không phải là kiến thức mà là trí tưởng tượng.” Học sinh vốn có trí tưởng tượng phong phú, nhưng nếu không được nuôi dưỡng qua các hoạt động hàng ngày, khả năng này có thể dần phai nhạt. Việc tổ chức nhiều hoạt động nhằm nuôi dưỡng trí tưởng tượng của học sinh sẽ giúp các em phát triển bán cầu não phải, đặt nền móng cho sự sáng tạo trong tương lai. Hơn thế nữa, điều này còn góp phần phát triển toàn diện các kỹ năng tư duy và phân tích, giúp học sinh biết cách tìm ra các giải pháp để giải quyết vấn đề.

Khi cảm thấy được tôn trọng, các em sẽ tự tin hơn; khi được chia sẻ, các em sẽ phát triển khả năng đồng cảm. Đây chính là những yếu tố kết nối hạnh phúc, mang đến suy nghĩ tích cực và góp phần quan trọng trong việc hình thành nhân cách tốt. Với tinh thần thoải mái, trí tuệ sẽ được khai mở, giúp các em hứng khởi trong học tập và tự tin giao lưu, kết bạn, hòa nhập với cộng đồng. Học sinh luôn cần sự sẻ chia, tôn trọng và quan tâm.

Từ năm học 2020-2021, cả nước bắt đầu triển khai nhiệm vụ đổi mới giáo dục ở bậc phổ thông, thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Mục tiêu của chương trình là giúp học sinh làm chủ kiến thức phổ thông, biết vận dụng hiệu quả kiến thức, kỹ năng đã học vào đời sống và tự học suốt đời, có định hướng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp, biết xây dựng và phát triển hài hòa các mối quan hệ xã hội, có cá tính, nhân cách và đời sống tâm hồn phong phú, nhờ đó có được cuộc sống có ý nghĩa và đóng góp tích cực vào sự phát triển của đất nước và nhân loại.

Chương trình Giáo dục phổ thông mới cụ thể hóa mục tiêu giáo dục phổ thông, giúp học sinh phát triển hài hòa về thể chất và tinh thần, trở thành người học tích cực, tự tin, có ý thức chọn nghề nghiệp và học tập suốt đời. Qua đó, giúp các em có những phẩm chất tốt đẹp và năng lực cần thiết để trở thành công dân có trách nhiệm, người lao động có văn hóa, cần cù, sáng tạo, đáp ứng nhu cầu phát triển của cá nhân và yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ đất nước trong thời đại toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp mới.

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã và đang ảnh hưởng mạnh mẽ đến mọi lĩnh vực trong đời sống xã hội, trong đó giáo dục là một trong những lĩnh vực chịu tác động sâu rộng nhất.

Thị trường lao động hiện nay có sự chuyển đổi rõ rệt, khi lao động chân tay ngày càng bị thu hẹp và thay thế bằng lao động có chuyên môn cao, hiểu biết đa ngành, và thành thạo về khoa học công nghệ.

Để đáp ứng xu hướng này và đảm bảo nguồn nhân lực chất lượng cao, ngành giáo dục cần phải thực hiện những đổi mới mạnh mẽ và toàn diện. Đặc biệt, giáo dục đại học cần hướng đến mục tiêu đào tạo nguồn nhân lực có khả năng thích ứng cao với sự biến đổi không ngừng của xã hội hiện đại.

Chia sẻ Chương trình Giáo dục phổ thông mới cụ thể hóa mục tiêu giáo dục phổ thông, cô Nguyễn Phương Hoa, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Vĩnh Tuy (quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) chia sẻ: “Nhằm đáp ứng yêu cầu dạy và học, nâng cao chất lượng, đổi mới toàn diện về giáo dục, thời gian qua, trường Tiểu học Vĩnh Tuy (Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) đã tập trung nguồn lực nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện và đạt được những kết quả đáng ghi nhận”.

“Trường đã đầu tư các phòng chức năng để học sinh có điều kiện phát triển toàn diện như các phòng học bộ môn ( Âm nhạc, Mỹ thuật, Tiếng Anh…); Phòng đa chức năng, nhà thể chất, Thư viện, Phòng bộ môn Khoa học Công nghệ, sân bóng đá, Sân Bóng rổ…Đầu tư phòng máy tính với 35 máy tính hiện đại kết nối mạng internet tốc độ cao. Kết nối mạng 4G tới tận các phòng học của học sinh”, cô Hoa thông tin về cơ sở vật chất của nhà trường.

Taị trường Tiểu học Vĩnh Tuy cũng như trên toàn quốc đã thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 2018. Đến năm học 2024-2025 là toàn bộ học sinh cấp Tiểu học 100% thực hiện. Chương trình đã phát triển năng lực phẩm chất của học sinh một cách toàn diện.

Tại nhà trường để thúc đẩy học sinh tự học và phát triển kỹ năng tư duy sáng tạo, theo cô Nguyễn Phương Hoa hiện đang áp dụng một số phương pháp giảng dạy như:

Phương pháp dạy học dựa trên vấn đề: Thay vì cung cấp kiến thức một cách truyền thống, giáo viên sẽ đưa ra các vấn đề thực tiễn để học sinh tự tìm hiểu, nghiên cứu và giải quyết. Phương pháp này không chỉ giúp học sinh phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề mà còn khuyến khích họ tư duy sáng tạo để tìm ra các giải pháp mới mẻ.

Học tập dựa trên dự án: Giáo viên sẽ giao các dự án dài hạn, đòi hỏi học sinh tự lên kế hoạch, tìm kiếm tài liệu và thực hiện. Quá trình này giúp học sinh tự học, quản lý thời gian và phát triển tư duy sáng tạo thông qua việc áp dụng kiến thức vào thực tế.

Học tập qua trải nghiệm: Giáo viên sẽ cố gắng tạo ra những tình huống thực tế hoặc mô phỏng để học sinh tham gia, từ đó rút ra bài học và phát triển khả năng sáng tạo trong việc xử lý các tình huống phức tạp.

Với việc hỗ trợ học sinh có khả năng yếu kém trong việc tự học và phát triển các kỹ năng cần thiết, giáo viên của nhà trường đã áp dụng một số biện pháp và hình thức hỗ trợ như: Cá nhân hóa phương pháp giảng dạy: Điều chỉnh nội dung và phương pháp giảng dạy để phù hợp với từng học sinh. Điều này có thể bao gồm việc giảm khối lượng bài tập, cung cấp tài liệu học tập phù hợp với trình độ, và áp dụng các phương pháp giảng dạy linh hoạt như dạy kèm một kèm một.

Sử dụng công nghệ hỗ trợ học tập: Sử dụng các ứng dụng và phần mềm học tập giúp học sinh có thể tự học một cách hiệu quả hơn. Những công cụ này thường bao gồm các bài giảng trực tuyến, các bài kiểm tra thực hành, và các trò chơi học tập giúp làm phong phú thêm quá trình học. Ví dụ: Các nền tảng học trực tuyến như Khan Academy, Quizlet, hay các ứng dụng học ngôn ngữ có thể được sử dụng để hỗ trợ học sinh tự học với tốc độ riêng của mình.

Xây dựng kỹ năng học tập và tổ chức cá nhân: Dạy cho học sinh các kỹ năng tổ chức như lập kế hoạch, quản lý thời gian, và phương pháp học tập hiệu quả. Điều này giúp các em cải thiện khả năng tự học và tự quản lý. Ví dụ: Học sinh được hướng dẫn cách lập danh sách việc cần làm, cách phân chia thời gian cho các nhiệm vụ khác nhau, và cách tạo môi trường học tập hiệu quả.

Phản hồi và khuyến khích liên tục: Cung cấp phản hồi liên tục và tích cực nhằm khích lệ học sinh tiến bộ, dù là những tiến bộ nhỏ nhất. Điều này giúp học sinh duy trì động lực học tập và không cảm thấy bị bỏ rơi.

Tạo môi trường học tập hỗ trợ: Tạo ra một môi trường lớp học thân thiện và hỗ trợ, nơi học sinh cảm thấy an toàn khi đặt câu hỏi và thể hiện bản thân. Điều này có thể bao gồm việc tổ chức các buổi học theo nhóm hoặc đôi để khuyến khích học sinh hỗ trợ lẫn nhau.

Cùng trao đổi với phóng viên về việc phát triển toàn diện cho sinh viên của trường, thầy Bùi Xuân Luân – Phó Trưởng khoa Khoa Du lịch, Trường Đại học Đại Nam cho biết: Nhà trường luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc học tập suốt đời và khuyến khích sinh viên phát triển tư duy độc lập, sáng tạo. Phương pháp giảng dạy của nhà trường luôn kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn, sử dụng các dự án thực tế và học tập qua tình huống để đưa sinh viên vào những trải nghiệm thực tế mà họ sẽ gặp trong sự nghiệp.

Thầy Luân cho rằng việc học không chỉ là tiếp thu kiến thức mà còn là phát triển năng lực tự giải quyết vấn đề, sáng tạo, và thích nghi trong một môi trường luôn biến đổi.

“Một thách thức không nhỏ là đảm bảo mọi sinh viên đều có cơ hội phát triển đúng mức trong một lớp học có sự đa dạng về trình độ và phong cách học tập. Để vượt qua điều này, nhà trường cũng như cá nhân thầy Luân đã xây dựng các phương pháp đánh giá linh hoạt và cung cấp nhiều cơ hội để sinh viên thể hiện năng lực của mình. Bằng cách này, không chỉ đảm bảo rằng các sinh viên yếu hơn nhận được sự hỗ trợ cần thiết, mà còn khuyến khích những sinh viên xuất sắc phát huy tối đa tiềm năng của họ”, thầy Luân chia sẻ.

Trao đổi với phóng viên Báo Công lý, cô Nguyễn Thị Thu Hằng, Giáo viên Trường THPT Hoàng Văn Thái (Huyện Tiền Hải, Thái Bình) chia sẻ: “Trường THPT Hoàng Văn Thái là ngôi trường đầu tiên trong huyện Tiền Hải có giáo viên chuyên trách về bộ môn Hoạt động trải nghiệm và hướng nghiệp. Và theo chỉ đạo Chương trình giáo dục đổi mới 2018 tôi đã có những phương pháp đổi mới trong giảng dạy; đánh giá học sinh và đặc biệt là hỗ trợ học sinh sao cho phù hợp nhất với từng đối tượng”.

“Để đo lường sự phát triển toàn diện của học sinh, tôi thường sử dụng nhiều công cụ và phương pháp đánh giá khác nhau, phù hợp với các khía cạnh phát triển như học tập, kỹ năng xã hội, tư duy sáng tạo,…”, cô Hằng cho biết.

Chia sẻ về việc đánh giá học sinh một cách toàn diện, cô Hằng cho biết: “Thông qua các hoạt động ngoại khóa ngoài trời và trò chơi: từ đó đánh giá khả năng giải quyết vấn đề, làm việc nhóm và kỹ năng lãnh đạo. Qua các bài tập tình huống: Đánh giá khả năng xử lý tình huống thực tế, ra quyết định và tư duy phê phán.

Qua nhật ký học tập: Cuối mỗi chủ đề cho học sinh ghi lại cảm nhận, cảm xúc và trải nghiệm cá nhân trong quá trình học tập. Hoạt động tình nguyện: Đánh giá khả năng cống hiến, tinh thần trách nhiệm qua các chương trình thanh niên tình nguyện trong trường cũng như ở địa phương của học sinh”.

Các nhà giáo dục đều có chung quan điểm, để đáp ứng khối lượng kiến thức khổng lồ và thường xuyên thay đổi như hiện nay, cùng với các yêu cầu ngày càng cao từ nhà tuyển dụng, học sinh và sinh viên cần phải chủ động hơn trong quá trình học tập. Họ cần phát triển niềm đam mê học hỏi, tư duy độc lập và sự nỗ lực trong việc tiếp thu tri thức khoa học, kỹ năng và kỹ thuật nghề nghiệp. Đây là những yếu tố then chốt quyết định chất lượng học tập và hình thành khả năng tự học, tự nâng cao bản thân suốt đời.