Lễ cúng 'lông kiếng'– Nét đẹp văn hóa Thái

Tục truyền rằng, ngày xưa vào đầu tháng 7 âm lịch “Pọ Thén” (Ông Trời) trên mường trời băng hà nên tất cả các linh hồn của hạ dưới phải lên chầu, chực cúng bái làm lễ tang cho “Pọ Thén”. Bởi thế mà tổ tiên ông, bà đã khuất của tất cả mọi nhà đều phải lên trời cúng “Pọ Thén” và ở trên đó suốt 1 tháng, mãi đến đầu tháng 8 âm lịch mới được trở về hạ dưới.

Vào những ngày từ mùng 1 đến mùng 9 tháng 8 âm lịch hàng năm, sau khi tổ tiên trở về, con cháu trong gia đình tổ chức mâm cúng để tạ lễ với tổ tiên và tỏ lòng biết ơn với đấng sinh thành, lễ cúng đó người ta gọi là cúng “lông kiếng”. “Lông kiếng” (tiếng Thái) có nghĩa là chỉ hai cấp bậc, gồm Ông, Bà nội và cha mẹ đẻ của người chủ hộ trong gia đình.

Theo quan niệm của đồng bào Thái huyện Tương Dương (Nghệ An), tháng 7 âm lịch là tháng kiêng kỵ, người còn sống cũng phải kiêng kỵ để cùng chia buồn với tổ tiên, cho nên mọi hoạt động ồn ào, náo nhiệt không được tổ chức trong tháng này.

Từ bao đời nay, từ thế hệ này đến thế hệ khác, người già thường dặn dò con cháu, không được tổ chức đám cưới, đám hỏi trong tháng 7 âm lịch, cũng như không được làm nhà, làm cửa, không vác rìu, cầm dao vào rừng chặt gỗ, không phát nương, làm rẫy, không làm chuồng gia súc, gia cầm trong tháng kiêng này. Cho đến khi tổ tiên trở về hạ giới được ăn cỗ cúng “lông kiếng” đầu tháng 8 âm lịch trở đi mới được thực hiện.

Để chuẩn bị lễ cúng “lông kiếng”, ngay từ đầu năm, các gia đình đã nuôi gà thật nhiều để chọn những con to, đẹp làm vật cúng, đồng thời làm nương trồng nếp sớm để có xôi cúng vào dịp “lông kiếng”.

Mâm cúng “lông kiếng” của người Thái rất đơn giản, không có các loại cao lương mỹ vị, không có các loại hoa, quả ngọt, không đốt nhang thắp nến, chỉ có 2 mâm cúng, mỗi mâm một con gà luộc, một “ép xôi”, trầu cau, vỏ chay, nước chè xanh và một chai rượu. Mâm cúng ông, bà nội thì đặt phía trên, tiếng thái gọi mâm này là “Phướn chằm đằm bốn”, còn mâm cúng cha, mẹ đẻ đặt phía dưới, mâm này gọi theo tiếng thái là “Phướn chằm đằm páng lang khăm”, cả hai mâm cùng được cúng cùng 1 lần, do ông thầy nói lời mời mọc.

Lời cúng “lông kiếng” tùy theo năng khiếu nói dài hay ngắn của từng ông thầy, nhưng nội dung phải đầy đủ ý, tứ rằng “Mời tổ tiên, ông, bà ăn cho ngon miệng, những lễ vật dâng lên đấng sinh thành này là sản phẩm, công sức mồ hôi, nước mắt của con cháu làm nên, sau đó xin tổ tiên phù hộ cho con, cháu khỏe mạnh làm ăn thuận lợi, mùa màng bội thu, làm ít được nhiều, cuộc sống sung túc, thành công trong mọi công việc”.

Bởi thế mà người già thường bảo con cháu “Nhà nào thường xuyên làm cúng “lông kiếng” hàng năm thì vận may thường mỉm cười với họ, nhà nào không làm thì nhà đó là người bất hiếu, nên thường gặp chuyện tai ương, không may mắn trong cuộc sống”. Cũng chính vì lẽ đó mà lễ cúng “lông kiếng” trở thành nề nếp sinh hoạt văn hóa tâm linh của đồng bào Thái vùng dọc sông Cả huyện Tương Dương, tỉnh Nghệ An.

Lễ cúng “lông kiếng” âm thầm, lặng lẽ, không ồn ào náo nhiệt, không khua chiêng, đánh trống, đơn giản gọn nhẹ nhưng vẫn tỏ rõ sự tôn thờ tổ tiên, sự báo hiếu cha mẹ của con cháu đối với đấng sinh thành đã khuất. Lễ cúng “lông kiếng” cũng là dịp để gia đình sum họp, con cháu ở xa nhớ về báo hiếu với ông bà cha mẹ và là dịp bạn bè thân thiết láng giềng gần gũi mời nhau ăn cỗ thêm ấm cúng tình thân.