Kinh tế báo chí: Độc giả vẫn là nguồn thu chủ đạo

Sự thay đổi trong cách tiếp cận thông tin

Trước đây, báo chí in là nguồn thông tin chính của người dân. Mỗi ngày, hàng triệu tờ báo được phát hành và đến tay độc giả. Tuy nhiên, với sự xuất hiện của Internet, thói quen này đã thay đổi. Người dân ngày nay có xu hướng tìm kiếm thông tin qua các trang web, mạng xã hội và các ứng dụng tin tức trên điện thoại di động. Sự tiện lợi và tốc độ của công nghệ số đã khiến các tờ báo truyền thống dần mất đi lượng độc giả đáng kể.

Một trong những thách thức lớn nhất đối với báo chí trong thời kỳ công nghệ số là tìm kiếm mô hình kinh doanh phù hợp. Trong khi các tờ báo truyền thống chủ yếu dựa vào doanh thu từ quảng cáo và bán báo, thì trong môi trường kỹ thuật số, các nguồn thu này đang bị thu hẹp. Các doanh nghiệp quảng cáo hiện nay có xu hướng đầu tư vào các nền tảng trực tuyến như Google, Facebook, nơi mà họ có thể tiếp cận đối tượng mục tiêu một cách hiệu quả hơn với chi phí thấp hơn.

Theo Thứ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Huy Dũng, nguy cơ về kinh tế mà các cơ quan báo chí đang phải đối mặt là rất lớn. Tính đến hết năm 2023, doanh thu của các báo, tạp chí đã giảm 9,4% so với cùng kỳ năm 2022, trong khi tổng nguồn thu năm 2023 của các đài phát thanh, truyền hình giảm tới 23% so với năm 2022. Hầu hết các đài đều không khai thác được hết thời lượng quảng cáo/ngày theo quy định của Luật Quảng cáo. Thậm chí có đài, thời lượng quảng cáo trên kênh chỉ đạt vài phút/ngày.

Dù là báo in, báo điện tử hay phát thanh - truyền hình vẫn dựa khá nhiều vào nguồn thu quảng cáo. Tuy nhiên, hiện nay các cơ quan báo chí đang phải đối diện với nguy cơ sụt giảm doanh thu mạnh mẽ, trong bối cảnh các nền tảng mạng xã hội như Facebook hay Google đã lấy đi khoảng 70% doanh thu quảng cáo của báo chí chính thống.

Phó Giáo sư - Tiến sỹ Bùi Chí Trung (Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông) cho rằng vấn đề kinh tế báo chí Việt Nam chưa bao giờ nóng bỏng, phức tạp và nan giải như những năm gần đây. Các nhà quản lý, cơ quan báo chí đã đưa ra nhiều định hướng, mô hình và phương thức tháo gỡ, nhưng vẫn chưa có giải pháp thỏa đáng. Những nút thắt như phụ thuộc vào quảng cáo và kìm hãm của chính sách cần được cởi bỏ để phát triển.

Giải pháp nào cho báo chí trong thời đại số?

Trong một thế giới mà thông tin tràn ngập, chất lượng nội dung trở thành yếu tố then chốt. Các bài viết chuyên sâu, phóng sự điều tra và phân tích chuyên nghiệp có thể giúp báo chí giữ chân độc giả và tạo ra giá trị khác biệt so với tin tức trên mạng xã hội.

Các cơ quan báo chí cần đầu tư vào các nền tảng kỹ thuật số và ứng dụng công nghệ để cải thiện trải nghiệm người dùng. Việc xây dựng các trang web, ứng dụng tin tức thân thiện với người dùng, sử dụng trí tuệ nhân tạo để gợi ý bài viết và phân tích dữ liệu độc giả có thể giúp tăng cường tương tác và thu hút người đọc.

Tổng Biên tập Báo Nhân Dân - ông Lê Quốc Minh cho rằng các cơ quan báo chí bắt buộc phải đa dạng hóa nguồn thu. Các đơn vị báo chí lớn trên thế giới đã và đang làm rất tốt việc này, thông qua thu phí bạn đọc, làm truyền thông, tổ chức sự kiện, thương mại điện tử, cấp phép thương hiệu, cung cấp các dịch vụ công nghệ thông tin, và tổ chức nghiên cứu.

Đối với báo chí Việt Nam, mặc dù báo in giảm về số lượng và doanh thu, việc tìm kiếm doanh thu từ độc giả vẫn là nguồn thu an toàn nhất. Các cơ quan báo chí có thể thử nghiệm thu phí một phần, tức là tiến hành thu phí sau khi cho phép người đọc truy cập một số bài miễn phí.

Hợp tác với các công ty công nghệ và nền tảng kỹ thuật số có thể giúp báo chí mở rộng phạm vi tiếp cận và tận dụng các nguồn lực công nghệ. Việc liên kết với các tổ chức báo chí khác cũng có thể tạo ra sức mạnh tập thể, giúp chia sẻ nguồn lực và kinh nghiệm.

Theo Tiến sỹ Đỗ Anh Đức, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội, mô hình thu phí là một hướng đi triển vọng cho các cơ quan báo chí trong nước. Tuy nhiên, để người dùng sẵn sàng trả phí, điều quan trọng là phải có nội dung chất lượng, và chất lượng ở đây không nhất thiết phải luôn luôn là nội dung chuyên sâu.

Điều cốt lõi của chiến lược nội dung không nằm ở việc chạy theo lượt xem hay cố gắng sản xuất thật nhiều bài viết chuyên sâu - điều này có thể vượt quá khả năng của nhiều tòa soạn và cũng không hẳn là “khẩu vị” hàng ngày của độc giả. Thay vào đó, những nội dung độc đáo, giá trị, và có tính đặc thù của từng cơ quan báo chí mới là điều quan trọng. Các cơ quan báo chí Việt Nam có thể thử nghiệm mô hình thu phí một phần, tức là cho phép người đọc truy cập một số bài viết miễn phí trước khi yêu cầu họ trả phí, ông Đỗ Anh Đức nhận định.

Về phía cơ quan quản lý nhà nước, Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Thanh Lâm cho biết, trong năm 2024, Bộ sẽ trình Chính phủ sửa đổi Luật Báo chí. Trong đó, một số thể chế mới về mô hình, quy mô, và vị trí pháp lý của các cơ quan báo chí sẽ được đề xuất, nhằm phản ánh sự biến động của công nghệ và các mô hình kinh doanh hiện nay. Luật Báo chí (sửa đổi) sẽ cần đưa vào những khái niệm và tiền đề mới để hỗ trợ báo chí phát triển, bao gồm cả việc giải quyết các vấn đề kinh tế báo chí.

Theo Thứ trưởng Nguyễn Thanh Lâm, báo chí hướng đến độc giả thì nguồn thu chính vẫn là từ độc giả. Tuy nhiên, các thực thể khác trong xã hội, như cộng đồng doanh nghiệp, cũng rất cần sự đồng hành có trách nhiệm của báo chí. Do đó, trong quá trình tìm kiếm con đường và nguồn thu hợp lý cho báo chí, các cơ quan báo chí không nên bỏ qua bất kỳ nguồn lực xã hội nào. Đây cũng là quá trình để các cơ quan báo chí định vị lại sứ mệnh và phương hướng hoạt động của mình, thực sự đóng góp vào sự phát triển chung của xã hội.

Kinh tế báo chí đang đứng trước những thách thức lớn trong thời đại công nghệ số, nhưng cũng có nhiều cơ hội để phát triển nếu biết cách thích nghi và đổi mới. Đầu tư vào nội dung chất lượng, chuyển đổi số, đa dạng hóa nguồn thu và đẩy mạnh hợp tác là những hướng đi tiềm năng mà các cơ quan báo chí có thể xem xét để vượt qua giai đoạn khó khăn này. Chỉ khi đó, báo chí mới có thể tiếp tục phát huy vai trò quan trọng của mình trong việc cung cấp thông tin chính xác và đáng tin cậy cho công chúng.