Bí quyết ủ rượu cần cực ngon của phụ nữ Gia Rai dùng thiết đãi khách dịp Tết

Với cộng đồng người Gia Rai, rượu cần là thức uống không thể thiếu trong đời sống hằng ngày, nó có mặt trong các ngày lễ hội và là “hảo tửu” dùng để đãi khách phương xa dịp Tết đến.

Từ thành phố Kon Tum, men theo Tỉnh lộ 675 chúng tôi tìm về làng Chốt, thị trấn Sa Thầy nơi người Gia Rai sinh sống tập trung và có bí quyết nấu rượu cần nức danh một vùng.

Với người Gia Rai nơi đây, không ai nhớ rượu cần có từ bao giờ, chỉ biết rằng đây là thức uống không thể thiếu trong đời sống hằng ngày và là di sản mà cha truyền, con nối cho đến tận ngày nay.

Theo già làng A Tủa, trú tại làng Chốt, đối với người Gia Rai, uống rượu cần là phong tục không thể thiếu tại các dịp lễ hội và Tết Nguyên đán. Ngày đó, ai có điều kiện sẽ mổ heo, trâu, bò, không thì gà cũng được, mọi người quây quần bên nhau chung vui bên ghè rượu và tiếng cồng chiêng, điệu múa… Rượu cần như sợi dây liên kết giúp dân làng xích lại gần nhau, tạo sự đoàn kết, đồng thuận trong buôn làng.

Tương truyền rằng, để giúp người Gia Rai cổ xưa có được niềm vui trọn vẹn của mùa màng bội thu, của tình yêu đôi lứa, của sự biết ơn đến các giàng, thần rừng, thần suối đã chỉ người dân cách làm rượu cần, từ cách tìm nguyên liệu, ủ men, ủ rượu, đến pha và thưởng thức rượu cần vào những ngày vui. Đặc biệt dịp lễ lớn, rượu cần sẽ là sợi dây kết nối giữa con người với các vị thần của người Gia Rai. Giờ đây, rượu cần đã trở thành đặc sản của đồng bào Gia Rai ở nơi đây.

Để tìm hiểu rõ hơn về bí quyết ủ rượu của người Gia Rai, chúng tôi theo chân già A Tủa tìm đến nhà bà Y Đanh, một người có thâm niên hơn 30 năm làm rượu cần của làng.

Chỉ mới đến cổng nhà, chúng tôi đã cảm nhận được mùi nếp ủ thơm nồng, lôi cuốn. Trong căn nhà sàn sàn truyền thống, bà Y Đanh cùng con gái là Y Danh đang chuẩn bị nguyên vật liệu cũng như ché dùng để ủ rượu cần chuẩn bị bán dịp tết.

Theo bà Y Đanh, rượu cần ngon hay không phụ thuộc vào men dùng để ủ rượu. Để có được men rượu ngon, người làm phải lên rừng tìm lá, rễ cây để ủ men. Cách làm men là lấy gạo đem ngâm với nước lã khoảng một giờ đồng hồ rồi vớt lên để ráo nước và đem giã nhỏ cùng các nguyên liệu như: vỏ cây cam, ớt, riềng, mía để tạo hương thơm và độ đắng, ngọt, cay của rượu.

Làm men rượu không được dùng máy xay, mà phải giã bằng tay rượu mới ngon. Bột men không giã quá nhỏ, cũng không to quá, sau đó trộn đều với nước và vắt thành hình tròn. Sau khi vắt xong thì ủ men vào trấu khoảng 15 ngày thì gác lên bếp củi và một tháng thì dùng được.

Theo bà Y Đanh, sau khi đã có men, gạo hoặc nếp phải được ngâm qua một đêm, trấu phải rửa sạch, phơi khô. Gạo đã ngâm rồi vớt ráo đem nấu chín thành cơm để nguội rồi mới trộn men vào, tiếp tục ủ thêm khoảng một đêm để lên men, sau đó, mới cho vào ghè ủ thành rượu. Vào mùa nóng chỉ khoảng 20 ngày chất rượu đã ngọt nhưng mùa lạnh phải hơn một tháng mới có thể dùng được.

Nhìn qua các công đoạn tưởng chừng việc làm rượu cần khá đơn giản nhưng không phải ai cũng có thể làm ra được một ghè rượu ngon. Theo quan niệm của người Gia Rai, người phụ nữ sau khi lớn lên sẽ được mẹ truyền cho bí quyết nấu rượu ghè thơm ngon của gia đình. Những người phụ nữ sẽ được đánh giá khéo léo, đảm đang, cần cù, chịu khó thông qua cách ủ rượu cần có thơm ngon hay không.

Trao đổi với PV, chị Y Danh (con gái của bà Y Đanh) cho biết, năm 13 tuổi chị đã được mẹ truyền cho cách ủ men và ủ rượu cần. Với người chưa ủ thì nhìn qua tưởng chừng như rất dễ, nhưng thực ra đòi hỏi người làm phải mất rất nhiều công sức, từ việc làm men, chọn gạo, chọn trấu phải đảm bảo yêu cầu. Việc ủ gạo, trấu cũng phải cẩn thận nếu không rất dễ bị hỏng. Nếu quá nóng thì sẽ hỏng, quá lạnh không lên men được, rượu sẽ chua, nhạt.

Theo chị Y Danh, sau khi gạo, trấu, men được trộn đều với tỷ lệ phù hợp thì ghè để ủ rượu phải được cọ rửa sạch sẽ, chuyên để ủ rượu. Cho các nguyên liệu vào ghè và đậy kín để lên men, nếu hở rất dễ hỏng. Điểm đặc biệt của rượu cần là ủ đủ ngày uống sẽ thơm ngon, vừa vị. Uống sớm quá thì chưa có vị rượu ngon mà muộn quá sẽ cay, nồng, dễ say.

Vừa trò chuyện, chị Y Danh mời chúng tôi thưởng thức một ghè rượu ngon ủ hơn 2 tháng. Khi mở nắp rượu ra, mùi hương ngào ngạt của men truyền thống cùng gạo chín tạo nên sức hút khó tả. Khi uống có hương vị nồng nàn khác biệt bởi được tạo nên từ vị đắng, vị ngọt, vị cay của cây rừng.

“Rượu cần có vị ngọt cay, thơm nồng, rất dễ uống. Đặc biệt, rượu cần chỉ được uống trong ngày vui, dịp họp mặt và thể hiện tinh thần cộng đồng, gắn kết rất bền chặt của người Gia Rai. Vì những nét riêng đó, dù ngày càng nhiều loại đồ uống trong dịp Tết nhưng không gì có thể thay thế được rượu cần. Cho nên ở đây nhà nào cũng chuẩn bị cho mình 5-10 ghè rượu, còn gia đình mình phải ủ từ 20-30 ghè rượu phục vụ cho người thân, bạn bè cần trong dịp Tết”, chị Y Danh tâm sự.

Không chỉ gia đình chị Y Danh mà nhiều gia đình đồng bào Gia Rai ở huyện Sa Thầy vẫn còn làm rượu cần truyền thống. Chất lượng rượu cần luôn được khẳng định và được nhiều người tin tưởng, yêu thích. Chính vì thế, các hộ người Gia Rai tự tin mở rộng quy mô sản xuất, không chỉ phục vụ gia đình, người dân địa phương mà còn hướng đến khách du lịch, nhà hàng. Nhiều gia đình ở Sa Thầy đã biết tận dụng mạng xã hội, các trang web tích cực quảng bá rượu cần truyền thống trên địa bàn tỉnh phục vụ nhu cầu của khách hàng trong dịp Tết Nguyên đán.

Chúng tôi rời làng Chốt trong men say của rượu cần hảo hạng với lời hứa sẽ quay lại thưởng thức rượu của người dân nơi đây vào một dịp lễ hội lớn. Hy vọng rằng, người dân Gia Rai sẽ mãi lưu truyền lại bí quyết nấu rượu truyền thống, gìn và phát huy hết giá trị văn hóa độc đáo của dân tộc mình. Qua “sợi dây” liên kết sẽ giúp dân làng ngày một hòa thuận, giúp đỡ lẫn nhau trong cuộc sống, làm ăn phát triển kinh tế, đi lên làm giàu.