Phóng sự - Ghi chép

Vượt sóng IUU – Vươn khơi bền vững (Bài 4)

Gia Ân-Mai Giang • 15/06/2025 07:31

Sau nhiều năm chống khai thác hải sản bất hợp pháp (IUU), Nghệ An đã ghi nhận sự thay đổi rõ nét trong tư duy và hành động của ngư dân. Người đi biển không chỉ tuân thủ mà còn chủ động chung tay bảo vệ biển, góp phần xây dựng nghề cá bền vững, văn minh hơn.

Sau nhiều năm tuyên truyền, vận động và cả những chế tài mạnh tay, giờ đây, điều đáng mừng nhất trong hành trình chống khai thác IUU (khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định) tại Nghệ An không chỉ nằm ở nỗ lực của các cơ quan chức năng, mà còn đến từ chính sự chuyển biến rõ nét trong tư duy và hành động của ngư dân – những người trực tiếp sống nhờ biển và gắn bó đời mình với con sóng.

Tháng 4 năm 2025, tại cảng cá Lạch Quèn (huyện Quỳnh Lưu), không khí nhộn nhịp của một buổi cá về được điểm xuyết bởi hình ảnh mới mẻ: chủ tàu cập cảng cẩn thận trình sổ nhật ký khai thác, thuyền viên thành thạo kiểm tra máy định vị và thiết bị giám sát hành trình (VMS), còn cán bộ Ban Quản lý cảng cùng Chi cục Thủy sản túc trực ghi nhận từng chuyến cập bến.

“Tàu của tôi có lần bị nhắc nhở vì tắt thiết bị giám sát. Từ đó tới giờ rút kinh nghiệm sâu sắc. Bây giờ đi biển là phải nghiêm chỉnh, làm đúng mới yên tâm bám ngư trường”, ông Trần Văn Hòa, chủ tàu cá công suất 800CV ở xã Văn Hải (Quỳnh Lưu), vừa cười, vừa trình xong thủ tục kiểm tra, chia sẻ.

Theo ông Hòa, điều khiến nhiều ngư dân thay đổi không chỉ là do sợ bị xử phạt, mà còn vì họ dần hiểu rằng: “Nếu mình làm đúng, thì sản phẩm được xác nhận nguồn gốc, bán giá cao hơn, có bạn hàng tin tưởng. Mình làm sai, vừa mất tiền phạt, vừa bị cấm đi biển, thiệt đủ đường!”

Từ năm 2024 đến nay, hàng loạt tổ tuyên truyền cộng đồng tại các xã ven biển đã được thành lập với sự tham gia của chính ngư dân – những người hiểu biển và nói tiếng nói của biển.

Ông Nguyễn Văn Mạnh, ban Tuyên truyền cộng đồng xã Long Thuận (Quỳnh Lưu), khẳng định: “Chỉ khi người dân nói với nhau thì mới dễ nghe, dễ hiểu, dễ tin. Mình từng làm biển, từng sai, giờ đi vận động bà con nên lời nói có trọng lượng”.

Mỗi tuần, các buổi tuyên truyền lồng ghép vào sinh hoạt cộng đồng, chợ cá sáng sớm, hay thậm chí vào... bữa cơm chiều của các tổ tàu đoàn kết. Câu chuyện về “thẻ vàng” của EC không còn là chuyện xa vời, mà hiện hữu qua việc khó xuất khẩu hải sản, giá cá xuống, thị trường bị hạn chế.

Chính vì thế, theo ông Mạnh, “đồng thuận là mấu chốt. Nhà nước làm mạnh, dân hưởng ứng thì mới gỡ được thẻ”.

Tại Ngọc Bích – xã biển tiêu biểu của Diễn Châu, tổ tàu đoàn kết số 3 với 12 tàu cá công suất lớn đã ký cam kết “không khai thác sai vùng, không tắt VMS, không vi phạm chủ quyền nước ngoài”.

Ông Hồ Văn Tuyến, tổ trưởng tổ tàu đoàn kết, cho biết: “Trước đây bà con chỉ quan tâm tới đánh bắt được bao nhiêu, giờ thì đã biết nghĩ tới hệ lụy nếu vi phạm IUU. Cả tổ cùng giám sát nhau, tàu nào mà ‘có dấu hiệu lạ’ là anh em gọi điện hỏi liền”.

Hơn thế, các tổ tàu còn hỗ trợ nhau trong cấp cứu tai nạn, cảnh báo thời tiết, thậm chí chia sẻ sản lượng khi tàu bạn trúng luồng cá. “Đi biển có tình, có nghĩa. Giữ biển cũng phải giữ cho nhau. Tư duy mới đó tạo ra một cộng đồng nghề cá văn minh hơn”.

Số liệu từ Chi cục Thủy sản và kiểm ngư tỉnh Nghệ An cho thấy, chỉ tính riêng 5 tháng đầu năm 2025, đã có hơn 90% tàu cá có chiều dài từ 15m trở lên duy trì thiết bị VMS hoạt động ổn định.

Tỷ lệ vi phạm vùng biển nước ngoài giảm sâu. Đặc biệt, số tàu ghi đầy đủ nhật ký khai thác và thực hiện thủ tục xác nhận, chứng nhận nguồn gốc thủy sản tăng gấp đôi so với cùng kỳ năm.

Ông Mai Hồng Phong – Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản và Kiểm ngư tỉnh Nghệ An– đánh giá: “Chúng tôi thấy rõ hiệu quả từ sự vào cuộc của ngư dân. Họ không chỉ tuân thủ mà còn chủ động phản ánh vi phạm, cảnh báo nhau và đề xuất giải pháp thực tế”.

Không ít lần, từ phản ánh của thuyền viên, cơ quan chức năng kịp thời ngăn chặn những vụ vi phạm, cứu tàu trôi dạt do thiết bị mất tín hiệu.

“Ngư dân không còn là đối tượng tuyên truyền, mà trở thành chủ thể tham gia vào quá trình chống IUU. Bên cạnh việc lồng ghép nội dung chống IUU vào hội họp, ngành chức năng còn triển khai mô hình truyền thông sáng tạo như: thi tìm hiểu kiến thức về khai thác hợp pháp, xây dựng video hoạt họa dễ hiểu, phát thanh biển bằng tiếng địa phương, tổ chức lễ hội “Biển sạch – Cá sạch – Nghề sạch”, ông Phong nhấn mạnh.

Nếu như cách đây vài năm, chữ “IUU” còn xa lạ với phần đông ngư dân, thì giờ đây nó đã trở thành một phần trong tư duy nghề nghiệp. “Không phải cứ ra khơi là xong, mà phải làm đúng thì mới được cập cảng, bán hàng.

Biển bây giờ không chỉ là ngư trường, mà là quy chuẩn”, ông Trần Văn Sáng, một thuyền trưởng hơn 30 năm kinh nghiệm ở Cửa Hội (TP Vinh), nhìn nhận.

Câu chuyện của ông Sáng còn đi xa hơn khi ông đề nghị được tập huấn thêm về công nghệ định vị và quản lý đội tàu qua phần mềm. “Mình già rồi, nhưng con cháu thì phải tiếp cận mới. Làm nghề phải cập nhật. Giữ biển cũng là giữ nghề, giữ văn hóa cha ông để lại”, ông bộc bạch.

Chống khai thác IUU không phải là chiến dịch ngắn ngày, càng không chỉ là nhiệm vụ của riêng Nhà nước. Những chuyển biến mạnh mẽ của ngư dân Nghệ An – từ nhận thức đến hành động – chính là minh chứng rõ ràng nhất cho hiệu quả của sự đồng thuận.

Khi người đi biển hiểu rằng mình không đơn độc, khi họ tin rằng làm đúng sẽ có lợi, và khi cộng đồng cùng vào cuộc vì một mục tiêu chung, thì “thẻ vàng” không còn là sức ép, mà trở thành động lực để cả hệ thống chính trị và người dân cùng nhau bứt phá.

Một ngày không xa, khi những mẻ cá được khai thác hợp pháp vươn ra thị trường châu Âu, khi ngư dân yên tâm mưu sinh mà không còn nơm nớp lo sợ bị xử phạt, thì đó chính là ngày “vàng” trở lại – không chỉ trong giấy tờ, mà trong niềm tin về một nghề biển bền vững, văn minh.

* Thực hiện: Gia Ân-Mai Giang

Loạt bài: Vượt sóng IUU – Vươn khơi bền vững

Kỳ 1: Hành trình thép vượt “thẻ vàng”- Từ cảnh báo đến quyết tâm

Kỳ 2: Quyết liệt gỡ “thẻ vàng” IUU – Từ bờ ra biển, từ ý Đảng đến lòng dân

Kỳ 3: Đảng viên tiên phong trong cuộc chiến gỡ “thẻ vàng” IUU

Kỳ 4: Khi ngư dân cùng giữ biển – Những chuyển biến từ trong tư duy