Phóng sự - Ghi chép

Vượt sóng IUU – Vươn khơi bền vững (Bài 2)

Gia Ân-Mai Giang • 13/06/2025 - 11:41

Trên hành trình gỡ “thẻ vàng” IUU, Nghệ An không chỉ dựa vào chính sách, công nghệ hay sự kiểm soát chặt chẽ của các cơ quan chức năng mà còn có một nhân tố quyết định: sự đồng thuận và thay đổi trong nhận thức của chính người ngư dân. Từ những làng chài ven biển, tiếng nói, hành động của bà con ngày càng trở nên quyết liệt và thống nhất, hướng về mục tiêu chung xây dựng nghề cá bền vững, phát triển kinh tế biển theo luật pháp và bảo vệ môi trường biển.

Từ vùng biển Cửa Hội đến Lạch Vạn, Lạch Quèn, nơi đầu sóng ngọn gió của xứ Nghệ, một cuộc chuyển mình đang diễn ra thầm lặng mà quyết liệt. Đó là hành trình chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) – một nỗ lực không chỉ để gỡ "thẻ vàng" của Ủy ban châu Âu (EC), mà sâu xa hơn là để bảo vệ sinh kế cho hàng vạn ngư dân, gìn giữ nguồn lợi thủy sản cho các thế hệ mai sau.

Với chiều dài bờ biển hơn 82 km, Nghệ An có trên 3.000 tàu cá khai thác thuỷ sản, trong đó 1.042 tàu đánh bắt xa bờ. Khác với hình ảnh tấp nập ra khơi thường thấy, những ngày đầu năm 2025 tại các cảng cá như Lạch Vạn (huyện Diễn Châu), Cửa Hội (TP Vinh), không khí có phần căng thẳng hơn thường lệ. Không phải vì thời tiết, mà bởi quy trình kiểm soát nghề cá đã được siết chặt hơn bao giờ hết.

Ngay từ tháng 1/2025, UBND tỉnh Nghệ An đã ban hành Kế hoạch thanh tra, kiểm tra và kiểm soát nghề cá, nhấn mạnh phương châm: “Không để tàu vi phạm ra khơi – Không để sản phẩm vi phạm vào đất liền”.

“
Chống khai thác IUU không thể làm nửa vời. Mỗi con tàu là một đơn vị sản xuất trên biển. Nếu để vi phạm xảy ra, không chỉ ảnh hưởng đến uy tín quốc gia mà còn gián tiếp đẩy hàng nghìn ngư dân vào thế bị động.
Trung tá Hồ Đăng Huy – Đồn trưởng Đồn Biên phòng Diễn Thành, Diễn Châu.

Theo thống kê, tính đến tháng 5/2025, đã có trên 99% tàu cá có chiều dài từ 15m trở lên được lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS), những tàu cá chưa lắp đặt thiết bị VMS được các đơn vị, địa phương giám sát chặt chẽ vị trí nơi neo đậu, không để trang thiết bị khai thác trên tàu…

Thiết bị này không chỉ giúp cơ quan chức năng giám sát hành trình của tàu mà còn tích hợp phần mềm tự động cảnh báo khi tàu vượt ranh giới vùng biển cho phép.

Bên cạnh đó, thông qua Hệ thống giám sát tàu cá của Cục Thủy sản và Kiểm ngư, Chi cục Thủy sản và Kiểm ngư tổ chức trực ban 24/24h để theo dõi, cảnh báo, xử lý, phối hợp xử lý đối với các tàu cá mất tín hiệu kết nối thiết bị giám sát hành trình, vượt ranh giới vùng được phép khai thác trên biển.

Trung tá Hồ Đăng Huy khẳng định: “Trước đây, nhiều ngư dân còn mơ hồ về khái niệm IUU. Giờ thì khác rồi. Chúng tôi đi cùng bà con từ khâu hướng dẫn đến giám sát. Mỗi khi xử phạt, đều kết hợp tuyên truyền, để bà con hiểu rằng nếu không gỡ được thẻ vàng, thủy sản không xuất khẩu được, nghề biển rồi sẽ chết dần”.

Thiết bị VMS giúp cơ quan chức năng giám sát hành trình của tàu khi vượt ranh giới vùng biển cho phép.

Chống IUU không chỉ là trách nhiệm của cơ quan chức năng hay những người trực tiếp đi biển. Ở nhiều làng chài ven biển Diễn Châu, Quỳnh Lưu, thị xã Hoàng Mai…, những buổi sinh hoạt cộng đồng giờ đây thường xuyên lồng ghép nội dung tuyên truyền pháp luật về thủy sản, trách nhiệm bảo vệ nguồn lợi thủy sản và ý nghĩa của việc gỡ "thẻ vàng".

Tại xã Ngọc Bích (huyện Diễn Châu) – nơi có gần 600 tàu cá các loại, chị Cao Thị Luận – Chủ tịch Hội Phụ nữ xã chia sẻ: “Phụ nữ cũng vào cuộc. Chồng đi biển, vợ phải nhắc. Con lớn lên, phải hiểu biển cần được giữ. Mỗi buổi sinh hoạt chúng tôi đều lồng ghép nội dung tuyên truyền luật thủy sản, kể cả các hình phạt cụ thể nếu vi phạm”.

Trong các buổi họp thôn, tổ, ngư dân lớn tuổi được mời kể chuyện về “biển ngày xưa” – khi cá nhiều đến mức chỉ cần buông lưới chưa đầy 10 phút là đầy khoang.

So sánh với hiện tại, nhiều ngư dân đi biển cả ngày cũng chỉ đủ đổ vài thúng nhỏ. Những câu chuyện mộc mạc ấy khiến người trẻ lặng người, nhận ra trách nhiệm gìn giữ nguồn lợi biển là nghĩa vụ với tổ tiên và cả thế hệ mai sau.

Từ đầu năm 2025, Hội Nông dân và Đoàn Thanh niên các xã vùng ven biển đã tổ chức hơn 60 buổi tuyên truyền, tọa đàm, lồng ghép nội dung về chống IUU vào các phong trào thanh niên xung kích, xây dựng nông thôn mới, phát triển kinh tế biển bền vững.

Từ vùng biển Cửa Hội đến Lạch Vạn, Lạch Quèn, nơi đầu sóng ngọn gió của xứ Nghệ, một cuộc chuyển mình đang diễn ra thầm lặng mà quyết liệt.

Chống IUU là cả một quá trình chuyển đổi – từ thói quen sản xuất manh mún, nhỏ lẻ sang nghề biển chuyên nghiệp, có trách nhiệm. Quá trình ấy đòi hỏi không chỉ kiến thức, mà còn cần chi phí đầu tư lớn, khiến nhiều ngư dân gặp khó khăn. Thấu hiểu điều đó, tỉnh Nghệ An đã chủ động ban hành nhiều chính sách hỗ trợ.

Trong những năm vừa qua, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường)* đã kịp thời tham mưu HĐND, UBND tỉnh ban hành nhiều cơ chế, chính sách hỗ trợ ngư dân, như: Nghị quyết số 02/2020/NQ-HĐND ngày 22/7/2020 về chính sách hỗ trợ kinh phí mua, lắp đặt, vận hành thiết bị giám sát hành trình và cước phí thuê bao dịch vụ cho thiết bị giám sát hành trình lắp đặt trên tàu cá có chiều dài lớn nhất từ 15m trở lên trên địa bàn tỉnh Nghệ An; Nghị quyết số 26/2020/NQ-HĐND ngày 13/12/2020 về việc bổ sung khoản 2 Điều 4 Nghị quyết số 02/2020/NQ-HĐND; Nghị quyết số 18/2021/NQ-HĐND ngày 9/12/2021 ban hành quy định một số chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp, nông thôn trên địa bàn tỉnh Nghệ An giai đoạn 2022–2025; Nghị quyết số 01/2023/NQ-HĐND ngày 07/7/2023 quy định một số chính sách hỗ trợ tàu cá khai thác thủy sản vùng khơi trên địa bàn tỉnh Nghệ An; Nghị quyết số 10/2024/NQ-HĐND ngày 7/6/2024 sửa đổi, bổ sung Nghị quyết số 01/2023/NQ-HĐND.

Bên cạnh việc xử phạt các hành vi vi phạm, UBND tỉnh Nghệ An cũng đã làm tốt công tác tuyên truyền. Công tác truyền thông tiếp tục được đẩy mạnh từ tỉnh đến các huyện, thị ven biển. Các cơ quan truyền thông (Đài Truyền hình tỉnh, Báo Nghệ An, Đài Truyền thanh - Truyền hình huyện...) đã tăng cường thông tin cả về số lượng, thời lượng và chất lượng nội dung liên quan đến hoạt động chống khai thác IUU.

Với sự quyết liệt từ hệ thống chính trị, sự đồng lòng của người dân và sự trợ lực từ khoa học công nghệ, Nghệ An đang từng bước vững vàng vượt sóng – giữ biển sạch.

Các sở, ban, ngành tăng cường phối hợp thực hiện công tác tuyên truyền, tập huấn pháp luật cho cán bộ, công chức, viên chức, người lao động, cộng đồng ngư dân và doanh nghiệp về chống khai thác IUU.

UBND các huyện, thị ven biển đã chỉ đạo UBND các xã, phường tổ chức tuyên truyền, vận động đến tận từng Tổ đồng quản lý, Hợp tác xã, Tổ đội sản xuất và từng hộ dân về phòng, chống khai thác IUU; đặc biệt là yêu cầu các chủ tàu, thuyền trưởng ký cam kết không vi phạm khai thác IUU. Đến nay, 100% chủ tàu, thuyền trưởng khai thác xa bờ đã ký cam kết không vi phạm vùng biển nước ngoài.

Ông Nguyễn Hiệp Dũng – chủ tàu ở xã An Hòa (huyện Quỳnh Lưu), trước đây từng có hai lần bị xử phạt vì vượt ranh giới vùng biển, nay đã thay đổi hoàn toàn:

“Lúc đầu thấy phiền toái lắm. Nhưng giờ mới hiểu, làm đúng luật thì đỡ lo, cá đánh về có nguồn gốc, không vi phạm IUU, bán được giá hơn. Trong quá trình hoạt động trên biển, có vấn đề liên quan đều được các cơ quan chức năng hỗ trợ kịp thời qua điện thoại, mạng xã hội”, ông Dũng nói.

Trong năm 2024 và 5 tháng đầu năm 2025, Chi cục Thủy sản và Kiểm ngư tỉnh Nghệ An đã tổ chức hơn 120 lớp tập huấn cho hơn 4.000 lượt ngư dân, cấp phát hơn 1.000 sổ nhật ký khai thác mới, xây dựng hàng chục mô hình tổ đội khai thác – tiêu thụ sản phẩm theo chuỗi giá trị.

Để đảm bảo tính hiệu quả và minh bạch trong kiểm tra, kiểm soát nghề cá, tỉnh Nghệ An thành lập 04 Tổ công tác Liên ngành thanh tra, kiểm soát nghề cá thường trực tại các cảng cá trọng điểm. Mỗi tổ gồm đại diện Chi cục Thủy sản và Kiểm ngư, Bộ đội Biên phòng, Ban quản lý cảng cá Nghệ An.

Không chỉ dừng lại ở cấp tỉnh, UBND tỉnh Nghệ An đã chỉ đạo 100% huyện ven biển xây dựng kế hoạch hành động cụ thể. Từ quý I/2025, các địa phương đồng loạt rà soát lại toàn bộ đội tàu, phân loại theo mức độ rủi ro để theo dõi sát sao.

Nhiều địa phương như thị xã Hoàng Mai, huyện Diễn Châu còn lắp camera tại cảng cá, đầu tư hệ thống loa phát thanh tự động để cập nhật thông tin cho ngư dân.

Sự vào cuộc đồng bộ ấy đang tạo nên một thế trận “liên hoàn”, không để sót bất cứ mắt xích nào trong chuỗi giám sát nghề cá.

Công tác truyền thông tiếp tục được đẩy mạnh từ tỉnh đến các huyện, thị ven biển.

Việt Nam đã bước sang năm thứ 8 kể từ khi bị EC rút “thẻ vàng” cảnh báo. Với Nghệ An – một trong những địa phương có đội tàu đông nhất miền Trung, việc gỡ “thẻ vàng” không chỉ là yêu cầu, mà là danh dự, là sinh kế của cả cộng đồng hàng vạn người.

“
Mục tiêu cao nhất không chỉ là mở cửa xuất khẩu, mà là xây dựng một nghề cá có trách nhiệm, hiện đại và bền vững. Gỡ thẻ vàng là thước đo cho sự thay đổi căn bản của ngành thủy sản.
Ông Trần Xuân Học – Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Nghệ An chia sẻ.

Ở bến cá Lạch Quèn, những chiếc tàu nối đuôi nhau chuẩn bị vươn khơi. Trên mỗi mũi tàu, lá cờ đỏ sao vàng tung bay trong gió. Không chỉ là hy vọng mưu sinh của từng gia đình, mà còn là biểu tượng cho lòng tự tôn dân tộc trong hành trình gìn giữ biển cả quê hương.

Cuộc chiến chống khai thác IUU vẫn còn nhiều gian nan. Nhưng với sự quyết liệt từ hệ thống chính trị, sự đồng lòng của người dân và sự trợ lực từ khoa học công nghệ, Nghệ An đang từng bước vững vàng vượt sóng – giữ biển sạch, giữ nghề bền vững cho hôm nay và mai sau.

Quyết liệt gỡ “thẻ vàng” IUU – Từ bờ ra biển, từ ý Đảng đến lòng dân.

Việc gỡ “thẻ vàng” không chỉ là vấn đề xuất khẩu hay thương mại, mà còn là yêu cầu cấp bách để bảo vệ lợi ích lâu dài của đất nước, của ngư dân, góp phần phát triển kinh tế biển bền vững, đảm bảo an ninh quốc phòng và chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc.

* Thực hiện: Gia Ân-Mai Giang

Loạt bài: Loạt bài: Vượt sóng IUU – Vươn khơi bền vững

Kỳ 1: Hành trình thép vượt “thẻ vàng”- Từ cảnh báo đến quyết tâm

Kỳ 2: Quyết liệt gỡ “thẻ vàng” IUU – Từ bờ ra biển, từ ý Đảng đến lòng dân