Phóng sự - Ghi chép

Loạt bài: Vượt sóng IUU – Vươn khơi bền vững

Gia Ân-Mai Giang • 12/06/2025 - 17:43

Năm 2025, Nghệ An bước vào giai đoạn quyết định trong cuộc chiến chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU). Với quyết tâm cao, hành động quyết liệt và sự đồng lòng của cả hệ thống, tỉnh đang nỗ lực gỡ bỏ “thẻ vàng” từ Liên minh châu Âu (EU) – một mục tiêu không chỉ mang tính kinh tế mà còn là lời cam kết cho một nghề cá phát triển bền vững, hợp pháp và có trách nhiệm.

Năm 2025, Nghệ An bước vào giai đoạn quyết định trong cuộc chiến chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU). Với quyết tâm cao, hành động quyết liệt và sự đồng lòng của cả hệ thống, tỉnh đang nỗ lực gỡ bỏ “thẻ vàng” từ Liên minh châu Âu (EU) – một mục tiêu không chỉ mang tính kinh tế mà còn là lời cam kết cho một nghề cá phát triển bền vững, hợp pháp và có trách nhiệm.

Nghệ An – vùng đất giàu truyền thống biển với hàng vạn ngư dân – đang đứng trước bước ngoặt quan trọng trong cuộc chiến chống khai thác thủy sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU). Hành trình này không chỉ là bài toán kinh tế, mà còn là sứ mệnh giữ gìn chủ quyền biển đảo và phát triển nghề cá bền vững, có trách nhiệm.

Một trong những yêu cầu then chốt để gỡ “thẻ vàng” là kiểm soát được hoạt động khai thác trên biển. Nghệ An đã hoàn thành việc lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS) cho 100% tàu cá có chiều dài từ 15m trở lên tham gia khai thác – đây được xem là bước tiến mang tính cách mạng trong quản lý nghề cá.

Những “mắt thần” VMS giúp tàu cá không còn hoạt động trong mù mờ. Hệ thống này cho phép lực lượng chức năng giám sát vị trí, hướng đi, tốc độ và lịch trình di chuyển của từng con tàu theo thời gian thực. Nếu một tàu cố tình tắt thiết bị, vượt ranh giới cho phép để đánh bắt tại vùng biển nước ngoài, tín hiệu cảnh báo từ thiết bị sẽ được phát ra lập tức.

“Ban đầu, ngư dân phản ứng khá mạnh. Nhưng khi hiểu đây là biện pháp để bảo vệ chính mình, để tháo gỡ “thẻ vàng” và có thị trường tiêu thụ lâu dài thì ai cũng ủng hộ”, ông Mai Hồng Phong – Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản và Kiểm ngư tỉnh Nghệ An– chia sẻ.

Không chỉ giám sát, dữ liệu từ VMS còn giúp chứng minh tính hợp pháp của sản phẩm khi đưa vào cảng, phục vụ truy xuất nguồn gốc – một trong những yêu cầu bắt buộc khi xuất khẩu sang thị trường EU.

Kiểm soát tại cảng cá là một khâu rất quan trọng trong chuỗi hành trình chống IUU. Các cảng cá lớn như Lạch Quèn, Lạch Cờn, Lạch Vạn, Cửa Hội được đầu tư hạ tầng hiện đại, đồng bộ với khu cân tải, khu tiếp nhận sản phẩm, hệ thống camera giám sát, nhà làm việc của Tổ liên ngành…

Đặc biệt, tại các cảng cá, Sở Nông nghiệp và Môi trường thành lập Tổ liên ngành thanh tra, kiểm soát nghề cá tại các cảng cá (gọi tắt là Tổ liên ngành). Tổ liên ngành có Tổ trưởng (cán bộ Chi cục Thuỷ sản và Kiểm ngư), thành viên gồm cán bộ Cảng cá, cán bộ Trạm Biên phòng tại các cửa lạch (Bộ đội Biên phòng).

Tàu cập cảng bắt buộc phải trình báo, ghi đầy đủ nhật ký khai thác, nhật ký hành trình, sản lượng đánh bắt cho Tổ liên ngành, để kiểm tra tính hợp pháp của chuyến đi biển, trường hợp vi phạm sẽ bị lập biên bản vi phạm hành chính chuyển cơ quan có thẩm quyền xử phạt.

Mỗi kg cá, mỗi chuyến biển phải minh bạch từ khâu đánh bắt đến nơi tiêu thụ. Việc kiểm tra, kiểm soát là khâu then chốt, giúp ngư dân thay đổi thói quen, chuyển từ đánh bắt kiểu “lấy được bao nhiêu hay bấy nhiêu” sang khai thác đúng quy định, hợp pháp, có trách nhiệm; thực hiện ghi chép, khai báo đầy đủ về chuyến biển.

Cuộc chiến chống IUU không thể thành công nếu thiếu vai trò chủ thể của người dân. Vì vậy, tỉnh Nghệ An tập trung xây dựng lực lượng ngư dân “biết luật – hiểu biển – đánh cá hợp pháp – giữ gìn chủ quyền”.

Tại các xã ven biển như Quỳnh Lập, Diễn Châu, Quỳnh Lưu… hàng trăm lớp tuyên truyền, tập huấn pháp luật được tổ chức hằng năm. Từ nhận thức, người dân chuyển hóa thành hành động.

Đã xuất hiện nhiều mô hình “tổ tự quản nghề cá”, “tổ đoàn kết khai thác”, vừa chia sẻ kinh nghiệm đi biển, vừa cùng nhau giám sát chéo, nhắc nhở tuân thủ quy định.

Ông Phan Văn Dũng – chủ tàu ở xã Văn Hải, huyện Quỳnh Lưu – cho biết: “Ngày xưa ra khơi là đánh được bao nhiêu mừng bấy nhiêu, chẳng cần biết có vi phạm không. Giờ mà làm sai là mất cả chuyến biển, bị xử phạt, sản phẩm không bán được. Chúng tôi đã hiểu: muốn làm ăn lâu dài thì phải đánh bắt có trách nhiệm”.

Trung tá Hồ Đăng Huy – Đồn trưởng Đồn Biên phòng Diễn Thành, Diễn Châu – chia sẻ: “Song song, tỉnh cũng triển khai các chính sách hỗ trợ sinh kế, giúp ngư dân chuyển đổi nghề nếu không còn phù hợp với khai thác xa bờ, phát triển dịch vụ hậu cần nghề cá để giảm áp lực lên nguồn lợi tự nhiên”.

IUU không chỉ là câu chuyện kinh tế mà còn là vấn đề an ninh, chủ quyền biển đảo. Vì vậy, Nghệ An đẩy mạnh xây dựng “thế trận lòng dân” trên biển.

Lực lượng Biên phòng, Cảnh sát biển, Kiểm ngư phối hợp tuần tra kiểm soát, lập các chốt kiểm soát tại các cảng cá, tăng cường kiểm tra thực địa trên biển.

Đặc biệt, nhiều ngư dân đã trở thành “tai mắt” hỗ trợ cơ quan chức năng, báo tin về tàu vi phạm, vùng có dấu hiệu khai thác bất hợp pháp.

“Chúng tôi xác định ngư dân là những người lính gác chủ quyền, giữ ngư trường truyền thống. Gỡ ‘thẻ vàng’ không phải việc ngày một ngày hai, mà là hành trình bền bỉ, cần sự chung tay của cả cộng đồng”, Trung tá Hồ Đăng Huy chia sẻ.

Tính đến giữa năm 2025, Nghệ An là một trong những địa phương có tỷ lệ giám sát VMS đạt 100%, kiểm soát chặt chẽ tàu ra vào cảng và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm. Số lượng tàu cá bị mất kết nối giảm. Tình trạng ghi sai, ghi thiếu nhật ký hành trình đã được khắc phục rõ rệt.

Tỉnh cũng thành lập các tổ công tác kiểm tra liên ngành, kiểm điểm trách nhiệm từng đơn vị nếu để xảy ra sai phạm. Hằng tháng đều có báo cáo gửi về Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Cục Thủy sản và Kiểm ngư để theo dõi, đánh giá tiến độ thực hiện các khuyến nghị của EC.

Từ một địa phương từng bị cảnh báo vì nguy cơ cao IUU, cùng với sự nỗ lực rất lớn của toàn hệ thống chính trị, đến nay Nghệ An đã vươn lên trở thành một trong những địa phương làm tốt trong toàn quốc về chuyển đổi mô hình khai thác hợp pháp, minh bạch và có trách nhiệm.

“

“Nghệ An xác định công tác chống khai thác IUU là nhiệm vụ trọng tâm, lâu dài, có ý nghĩa sống còn trong chiến lược phát triển nghề cá bền vững. Tỉnh sẽ nghiêm túc rà soát, xử lý các tồn tại và đẩy mạnh các giải pháp tháo gỡ, tập trung các nguồn lực, xây dựng cơ sở hạ tầng nghề cá đáp ứng yêu cầu thực tế. Đồng thời, đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành các quy định trong vấn đề này".

Ông Hoàng Nghĩa Hiếu, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Nghệ An

Gỡ “thẻ vàng” sẽ tạo ra nhiều lợi thế cho ngành thủy sản Việt Nam, bao gồm việc mở rộng thị trường EU, phát triển ngành thủy sản bền vững và nâng cao thu nhập cho ngư dân bảo vệ đại dương cho thế hệ tương lai.

Từ mỗi con tàu lắp thiết bị VMS, mỗi cảng cá minh bạch quy trình, mỗi ngư dân hiểu và làm đúng luật… Nghệ An đang viết nên hành trình thép để vượt qua thách thức, tiến đến một nền nghề cá xanh – sạch – bền vững – hội nhập.

Niềm tin ấy không chỉ là niềm hy vọng của chính quyền và ngư dân mà còn là thông điệp mạnh mẽ gửi đến các thị trường quốc tế về sự thay đổi căn bản của ngành thủy sản Việt Nam.

Nghệ An đang trên đường trở thành một điểm sáng về tinh thần kiên cường, ý chí đổi mới và cam kết bảo vệ biển xanh – nguồn sống bền vững của người dân vùng biển.

* Thực hiện: Gia Ân-Mai Giang