Nơi bắt đầu một con đường huyền thoại

Ngày 9/9/1964, Dưới chân núi Dong, thị trấn Lạt, huyện Tân Kỳ (Nghệ An), trên một bãi đất hẹp ở ngã ba thị trấn Lạt, bên dòng sông Con thuộc huyện Tân Kỳ, Trung đoàn 98 công binh đã bổ nhát cuốc đầu tiên tại điểm xuất phát “Km số 0” đường Hồ Chí Minh.

Tại đây, những người mở đường đã dùng một cây gỗ lớn và khắc thành cột mốc “Km số 0” để xác lập điểm khởi đầu của con đường huyền thoại. Tiếp nối là hàng chục nghìn công binh, thanh niên xung phong (TNXP), nhân dân các tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh và Quảng Bình tập trung làm đoạn đường Hồ Chí Minh qua địa bàn các tỉnh Bắc Trung Bộ.

Họ lập nên kỳ tích đào đắp hàng chục nghìn mét khối đất đá, khôi phục cầu cống, đồng thời, tổ chức bảo vệ tuyến đường, trực tiếp bắn rơi nhiều máy bay và bắt nhiều giặc lái. Thị trấn Lạt trở thành nơi tập kết để cán bộ, chiến sĩ và hậu cần, vũ khí chuẩn bị vào miền Nam.

Đến ngày 27/11/1972, cán bộ chiến sĩ Đoàn 559 khởi công xây dựng tuyến đường cơ giới Đông Trường Sơn, từ Km số 0 nối đến tận Lộc Ninh (Bình Phước), là tuyến mạch máu cung cấp hậu cần, góp phần để quân và dân cả nước làm nên chiến thắng lịch sử, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

Không phải ngẫu nhiên Tân Kỳ lại được chọn làm điểm khởi đầu của tuyến đường huyền thoại. Nơi đây có đường giao thông chiến lược 15A, 15B chạy qua và các cao điểm quan trọng, như: 886 ở Lèn Rỏi, 159 ở dãy Bồ Bồ, 722 ở Bù Loi...

Nhiều đơn vị chủ lực của bộ đội ta đã tập kết ở đây trước khi tiến vào Nam như các sư đoàn 316, 224, 304, 312... Tân Kỳ trở thành trọng điểm đánh phá ác liệt của địch khiến 1.081 người hi sinh, 1.486 người mang thương tật suốt đời.

Nằm giữa núi rừng hoang vu, giữa những hố bom nhưng Tân Kỳ vẫn vững vàng với vai trò “hậu phương lớn” của “tiền tuyến lớn”. Trong những năm tháng chiến tranh ác liệt, Tân Kỳ huy động hơn 20.000 lượt người tham gia bộ đội, TNXP, dân công hỏa tuyến.

Thanh niên ở các xã trong huyện cùng dân công, TNXP ngày đêm đào hầm, lấy lá rừng để ngụy trang, bảo vệ các đoàn xe vận tải Trường Sơn, kể cả xe kéo tên lửa Zin 131 chiều dài tới 20m. Từ năm 1968 đến 1973, hơn 20 nghìn dân Tân Kỳ đã đùm bọc hơn 30 nghìn đồng bào Vĩnh Linh, Gio Linh, Cam Lộ (Quảng Trị) sơ tán lâu dài.

Từ Km số 0, đường chiến lược Hồ Chí Minh kéo dài từ Bắc vào Nam với tổng 17.000km, riêng ở Đông Trường Sơn là 1.920km với 5 hệ thống đường dọc và 21 trục ngang nối liền các chiến trường.

Từ ngày thành lập đến khi kết thúc chiến tranh, trên con đường huyền thoại, bộ đội Trường Sơn đã vận chuyển gần 455 triệu tấn vũ khí, lương thực, đạn dược và gần 58 triệu tấn xăng dầu chi viện miền Nam… góp phần làm nên chiến thắng lịch sử mùa xuân 1975.

Ngày 27/4/1990, Km số 0 được công nhận là di tích lịch sử quốc gia. Hiện nay, cột mốc Km số 0 được xây dựng, sửa sang lại với khuôn viên có diện tích 600m2, nhà truyền thống trưng bày hiện vật của thời chiến tranh.

Hằng năm, nơi đây phục vụ hàng chục nghìn lượt người dân, khách du lịch trong, ngoài nước cùng kiều bào đến tham quan, tìm hiểu. Tượng đài với chủ đề “Hậu phương hướng về tiền tuyến” được xây dựng, tạo điểm nhấn trong quần thể khu di tích cột mốc Km số 0 để tưởng nhớ những cán bộ, chiến sĩ, TNXP Trường Sơn đã chiến đấu, hy sinh trên con đường huyền thoại.

Ông Dương Trọng Tuấn, Ban Quản lý Di tích quốc gia đặc biệt Km số 0 Tân Kỳ, (Nghệ An) cho biết: "Trên con đường huyền thoại này, chúng tôi có nhiệm vụ bảo tồn và lưu giữ những hiện vật từ thời kỳ mở đường Trường Sơn lịch sử.

Không chỉ gìn giữ các hiện vật gắn liền với Di tích quốc gia đặc biệt Km số 0, công tác bảo tồn còn góp phần giáo dục tinh thần yêu nước cho các thế hệ thanh thiếu niên. Cho con đường Trường Sơn huyền thoại ấy đã góp phần làm nên một mùa xuân lịch sử năm 1975".

Ông Nguyễn Nguyên Trọng, người dân thị trấn Tân Kỳ, tỉnh Nghệ An, chia sẻ: ‎"Là một người dân Tân Kỳ, tôi cảm thấy rất tự hào khi quê hương mình là điểm xuất phát của con đường Hồ Chí Minh huyền thoại. Đây cũng là nơi lưu giữ nhiều hiện vật gắn liền với con đường lịch sử, góp phần vào sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước".

Bà Trần Thị Nhàn, cư dân phường 14, quận 10, thành phố Hồ Chí Minh cho rằng: "Tất cả người dân Việt Nam, từ người cao tuổi đến lớp trẻ, đều mang trong mình khát vọng giải phóng dân tộc và sẵn sàng tham gia góp sức cho sự nghiệp giải phóng miền Nam.

Ngày hôm nay, khi ước mơ ấy đã trở thành hiện thực, chúng tôi vô cùng tự hào và xúc động. Cuộc sống của nhân dân ngày càng ổn định và phát triển khiến chúng tôi cảm thấy phấn khởi, tin tưởng. Tôi tin rằng, Đảng và Nhà nước tiếp tục lãnh đạo sáng suốt, đất nước ta sẽ còn tiến xa hơn nữa trên con đường phát triển bền vững".

Đường mòn Hồ Chí Minh không chỉ có vai trò quan trọng trong chiến tranh mà ngày nay còn có vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế - xã hội… Và năm 1989, đường mòn Hồ Chí Minh được xây dựng lại theo tiêu chuẩn quốc gia và gắn với con đường huyền thoại này là cột mốc số 0.

Sau một thời gian dài với nhiều sự thay đổi, cột mốc số 0 được xây dựng, sửa sang lại uy nghi, bề thế qua đó mãi mãi khắc ghi về một con đường huyền thoại có điểm bắt đầu từ Km số 0 được mang tên Đường Hồ Chí Minh.