Độc đáo lễ cúng trỉa lúa của người Brâu nơi ba biên

Người Brâu ở làng Đăk Mế (xã Pờ Y, huyện Ngọc Hồi) có 174 hộ, 546 nhân khẩu. Đây là một trong những dân tộc ít người nhất trong 54 dân tộc Việt Nam và là dân tộc tại chỗ có số nhân khẩu ít nhất trong tỉnh.

Mặc dù số lượng người rất ít, nhưng đời sống văn hóa, phong tục tập quán của người Brâu hết sức đa dạng, với nhiều lễ hội truyền thống. Trong đó, lễ cúng trỉa lúa là một hoạt động dân gian tiêu biểu, phản ánh đậm nét đời sống tinh thần của người Brâu.

Theo người dân nơi đây, người Brâu làm lễ cúng trỉa lúa, thường rơi vào khoảng tháng 5 âm lịch, khi bà con bắt đầu chuẩn bị trỉa lúa, trỉa bắp, trồng mì. Lễ hội thường diễn ra trong ba ngày do làng, hoặc một nhóm gia đình hoặc có thể chỉ do một gia đình tổ chức.

Đây là lễ hội đầu tiên trong năm của người Brâu, là phần lễ khởi đầu cho một vụ mùa, nên việc tổ chức lễ và cúng tế phải thể hiện được sự linh thiêng và trang trọng. Nghi thức lễ cúng trỉa lúa của người Brâu diễn ra trong 3 ngày, với nhiều nghi thức độc đáo.

Để chuẩn bị cho ngày Lễ, già làng tiến hành kêu gọi người dân chuẩn bị mỗi nhà một ghè rượu, đàn ông có sức khỏe thì vào rừng chặt mây đắng. Nhóm khác thì đi bẫy con chim, con chuột. Phụ nữ thì làm những công việc nhẹ như bắt cá, hái rau rừng và ở nhà trang trí nơi cúng lễ, dựng cây nêu. Mọi việc sẽ được già làng phân công cho từng nhóm, từng người để lễ cúng được đầy đủ, trang nghiêm, đúng nghi lễ.

Theo già làng A Ốt (làng Đăk Mế, xã Pờ Y), lễ trỉa lúa sẽ diễn ra với 2 phần chính gồm: Lễ cúng hiến sinh, bôi máu vào hạt giống (chính lễ) và trỉa lúa đại trà. Trước khi phần Lễ diễn ra, trong vòng 7 ngày, người dân trong làng phải ở nhà, không uống rượu, không ăn cay, không ăn thịt, không đi rẫy hay chặt phá cây rừng.

Theo tập quán, người Brâu thường gieo các loại hạt giống bầu bí, cà cùng với lúa nên người phụ nữ sẽ chuẩn bị các loại hạt này bỏ vào gùi đem đến nhà rông. Sau khi các công đoạn đã chuẩn bị xong, vật hiến sinh được lần lượt đưa vào cây nêu. Thầy cúng và già làng uy tín tiến hành nghi thức cúng.

“Ơ Thần suối H’niêng, đồi mờ nú, các thần linh gần xa, nay dân làng có con trâu, con dê, con heo, con gà, rượu ghè cho Yàng (thần) đây. Tạ ơn Yàng đã chấp thuận lời cầu xin của dân làng cho cây lúa lên tốt, nở nhiều bông, ra nhiều hạt sau này tuốt được nhiều lúa, đựng được đầy kho, ăn lâu không hết”, thầy cúng A Dua (dân tộc Brâu, làng Đăk Mế) khấn.

Vừa cúng, chủ lễ vừa lấy máu trâu, máu heo, máu gà bôi lên hạt giống. Hành động này có nghĩa các hạt giống đều đã được các thần linh chứng giám, phù hộ cho một vụ mùa mới an lành và bội thu.

Trong lễ cúng trỉa lúa cũng như các lễ hội khác, thủ tục cúng chiêng tha và mời tha ăn là quan trọng nhất vì người Brâu cho rằng, chiêng tha không chỉ là nhạc khí mà còn là thần linh, là tổ tiên của họ. Vì vậy, để mời tha, trước tiên phải làm lễ mời tha ăn, mời tha uống. Để thực hiện nghi thức, già làng lấy tiết vật hiến tế bôi vào lòng 2 chiếc chiêng rồi rót rượu vào chiêng vừa khấn mời tha ăn, tha uống.

Khi các nghi thức cúng hồn lúa đã hoàn tất, chủ tế uống cang rượu đầu tiên, sau đó dân làng cùng đến uống ché rượu thiêng để mong thần linh chứng giám mà phù hộ cho gia đình mình. Những người tham dự cũng được mời uống để sẻ chia sự khẩn cầu và niềm vui vào mùa vụ gieo trồng mới.

Sau phần lễ là phần hội diễn ra tưng bừng, vui vẻ với sự tham gia của cả cộng đồng. Không gian lễ cúng trỉa lúa rộn rã trong nhịp trống, tiếng cồng chiêng, tiếng đàn klông-put, dân ca, dân vũ với những cô gái Brâu trong trang phục truyền thống uyển chuyển trong các điệu múa hay cùng các chàng trai bên ché rượu cần. Tất cả hòa quyện, tạo nên một lễ hội đậm đà bản sắc văn hóa.

Sau tất cả các lễ cúng, chủ các gia đình đem hạt giống lên rẫy trỉa một ít hạt làm phép. Trong quá trình trỉa hạt, chủ nhà khấn xin các thần linh phù hộ cho hạt giống lên đều, con chim, con chuột không ăn mất hạt.

Trỉa xong, các chủ nhà bỏ lại cây chọc lỗ trên rẫy và quay về nhà. Tối hôm đó, họ kiêng ăn cua, tôm vì sợ cây trồng bị vàng lá, kiêng không chải tóc sợ nát lá, đặc biệt kiêng tắm, gội đầu vì sợ hạt giống trôi đi mất. Cũng trong ngày này, họ kiêng không đi đâu.

Ngày thứ ba, dân làng tiến hành trỉa lúa đại trà. Sau hai ngày lễ hội, già làng sẽ gói các hạt giống đã cúng tế chia cho các gia đình về làm phép. Những hạt giống đó được mang về trộn chung với hạt giống của mỗi gia đình. Sau đó, họ đem đi trỉa đại trà trên rẫy để khởi đầu cho một vụ mùa mới bội thu.

Lễ cúng trỉa lúa là một nét đẹp văn hóa mang đậm tín ngưỡng vạn vật hữu linh của dân tộc Brâu. Tuy nhiên, theo thời gian, hoạt động động này có phần mai một và ít được chú trọng.

Hiện nay, người Brâu còn duy trì những lễ hội như: Mùa phát rẫy, lễ Mừng lúa mới, lễ Tết truyền thống… Đây là những nghi lễ gắn liền với hoạt động sản xuất nông nghiệp và cuộc sống đời thường được người Brâu gìn giữ. Trong đó, lễ trỉa lúa được xem là quan trọng nhất của người Brâu.