Đề cao phản biện xã hội trong xây dựng luật

Tổng kết 3 năm thi hành Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015, đã nhìn nhận việc thực hiện Điều 6 về tham gia góp ý kiến xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, Điều 7 về trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, người có thẩm quyền trong xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật và một số điều luật có liên quan nổi lên một số vấn đề đáng lưu ý.

Trong đó, cơ chế huy động trí tuệ của nhân dân, xã hội vào công tác xây dựng pháp luật chưa phát huy hiệu lực, hiệu quả. Nhiều cơ quan chưa coi trọng đúng mức việc lấy ý kiến và việc tiếp thu giải trình, phản hồi đầy đủ ý kiến của nhân dân, của đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của văn bản.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng những hạn chế, bất cập này chủ yếu là do khâu tổ chức thực hiện. Cũng có thể nhìn nhận mức độ tuân thủ của các cơ quan liên quan ở nội dung này là chưa cao.

Thực tế thời gian qua nhiều dự thảo quy định của pháp luật vừa đưa ra đã vấp phải rất nhiều ý kiến phản đối như đề xuất cấm “phân lô, bán nền” trong dự thảo sửa đổi Nghị định hướng dẫn thi hành Luật Đất đai.

Cách đây chưa lâu, đề xuất của Bộ Công an chuyển việc tổ chức thi sát hạch và cấp giấy phép lái xe từ thẩm quyền của Bộ Giao thông - Vận tải về Bộ Công an cũng không nhận được sự ủng hộ của doanh nghiệp, chuyên gia và dư luận nói chung.

Có thể kể ra danh sách các đề xuất khác như cấm bán bia, rượu sau 22 giờ đêm của Bộ Y tế; xe ô tô phải có bình cứu hỏa của Bộ Công an; tiêu chuẩn nước thải chăn nuôi của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn… đều bị phản ứng vì thiếu tính thực tế, tạo ra chi phí thực thi lớn cho doanh nghiệp, người dân trong khi lợi ích và hiệu quả thu được từ chính sách lại không rõ ràng.

Hai trong số những lý do chính khiến đề xuất chính sách không tốt đó là việc tham vấn ý kiến doanh nghiệp, chuyên gia và đối tượng bị tác động chưa được quan tâm; cũng như công tác đánh giá tác động của quy định pháp luật chưa được thực hiện nghiêm túc.

Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật đều yêu cầu khắt khe công việc đánh giá tác động của quy định và việc lấy ý kiến của đối tượng bị chính sách tác động. Tuy nhiên, cả cơ quan chủ trì xây dựng quy định là các bộ chuyên ngành, lẫn  cơ quan giám sát, nhìn chung đều chưa hoàn thành tốt 2 nhiệm vụ này.

Mới đây, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật đã bổ sung nhiều quy định về phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong quy trình xây dựng, ban hành văn bản pháp luật như: Quy định rõ thời điểm phản biện xã hội được thực hiện trong giai đoạn tổ chức lấy ý kiến về dự thảo văn bản; văn bản phản biện xã hội phải được gửi kèm hồ sơ dự án gửi thẩm định, thẩm tra, trình cơ quan có thẩm quyền…

Hiện nay quy trình phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội được thực hiện theo Quyết định số 217 của Bộ Chính trị, với một quy trình chặt chẽ, mang tính chính trị sâu sắc. Quy trình này có chủ thể, tính chất, mục đích, nguyên tắc, phạm vi, phương pháp thực thi được quy định cụ thể, trách nhiệm chủ thể được phản biện xã hội và cơ quan, tổ chức yêu cầu phản biện xã hội được nêu rõ, hoạt động tổ chức đối thoại được yêu cầu trong quy trình.

Việc thể chế hóa trong dự thảo Luật như vậy sẽ tăng cường cơ sở pháp lý để Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội thực hiện hiệu quả việc nhận xét, đánh giá, nêu chính kiến, kiến nghị đối với dự thảo văn bản quy phạm pháp luật, để các quy định pháp luật khi được ban hành tạo được sự đồng thuận cao trong xã hội.