Tòa án các cấp áp dụng nhiều biện pháp phòng chống tiêu cực, tham nhũng

Nội dung trên đã được nêu trong Báo cáo nghiên cứu của nhóm các chuyên gia khảo sát tại Hội thảo “Hoàn thiện thể chế pháp luật về phòng chống tham nhũng (PCTN) trong hoạt động tư pháp, để góp phần bảo đảm lợi ích cho hoạt động kinh doanh tại Việt Nam” do Ban Nội chính Trung ương tổ chức mới đây.

Tòa án đang nỗ lực thực hiện phòng chống tham nhũng

Ông Võ Văn Dũng, Phó trưởng Ban thường trực Ban Nội chính Trung ương nhận định, trong bối cảnh đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế, tạo lập môi trường đầu tư kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia thì hoạt động PCTN, tiêu cực trong hoạt động của Tòa án càng trở nên quan trọng và là một trong những nhiệm vụ trọng tâm về cải cách tư pháp. Bởi lẽ, hành vi tiêu cực đó có thể tạo ra rào cản, làm phát sinh chi phí hoặc làm mất cơ hội của doanh nghiệp (DN) trong hoạt động kinh doanh của họ.

Mặt khác, khi Việt Nam đã trở thành thành viên chính thức của các điều ước quốc tế song phương và đa phương thì việc tăng cường năng lực trong các hoạt động tư pháp của Tòa án, đặc biệt trong phòng chống tiêu cực, tham nhũng sẽ trở thành một yêu cầu tất yếu và cần được ưu tiên hàng đầu.

Pháp luật về tố tụng nói chung và tố tụng liên quan đến hoạt động kinh doanh ngày càng được hoàn thiện theo hướng công khai, minh bạch và kịp thời. Bên cạnh đó, pháp luật về tổ chức bộ  máy, công tác cán bộ và PCTN được hoàn thiện nhằm hướng tới xây dựng đội ngũ cán bộ, Thẩm phán, cán bộ Tòa án chuyên nghiệp, khách quan, liêm chính. Sau khi Quốc hội thông qua Luật Tổ chức Tòa án 2014, TANDTC đã ban hành hàng loạt văn bản quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành, cơ sở pháp lý cho tổ chức và hoạt động của Tòa án, đặc biệt là xây dựng đội ngũ cán bộ Tòa án, Thẩm phán đã được hoàn thiện một bước theo hướng chuyên nghiệp, khách quan và liêm chính. Các tiêu chuẩn về chuyên môn, nghiệp vụ, kinh nghiệm và đạo đức đã được đặt lên hàng đầu trong việc tuyển chọn, bổ nhiệm, đánh giá Thẩm phán, cán bộ Tòa án.

PS.TS Trần Văn Độ phát biểu tại hội thảo

Báo cáo nghiên cứu cũng đưa ra nhận định, TANDTC, trên cơ sở ban hành các văn bản tổ chức triển khai, đã tổ chức thực hiện và chỉ đạo TAND các cấp thực hiện đầy đủ các biện pháp theo quy định của Luật PCTN như thực hiện chuyển vị trí công tác; kê khai tài sản, thu nhập, công khai bản kê khai và xác minh tài sản thu nhập; thực hiện bộ quy tắc ứng xử, đạo đức nghề nghiệp…Đặc biệt là việc triển khai công tác thanh tra, kiểm tra và hướng dẫn các TAND thực hiện công tác này, kết hợp với giải quyết KNTC trong các lĩnh vực hoạt động tư pháp nhằm kịp thời phát hiện, xử lý những hành vi tiêu cực.

Thống kê cho thấy, từ năm 2012 đến 2014, có 141 người có hành vi vi phạm bị xử lý, trong đó 23 người bị xử lý hình sự, 118 người bị kỷ luật (10 người bị cách chức, 54 người bị khiển trách, 35 người bị cảnh cáo, 2 người bị hạ bậc lương và 17 người bị buộc thôi việc) và xử lý về đảng với 5 người.

Thực tế và những giải pháp

PS.TS Trần Văn Độ, nguyên Phó Chánh án TANDTC, thành viên nhóm nghiên cứu cho rằng, xu thế mở rộng thẩm quyền của Tòa án trong giải quyết tranh chấp là tất yếu. Ông Độ đưa ra 7 nhận diện về nguy cơ tiêu cực, tham nhũng trong hoạt động tư pháp của Tòa án liên quan đến giải quyết tranh chấp dân sự, kinh tế.

Theo đó, hành vi tiêu cực, tham nhũng trong hoạt động tư pháp được hiểu là vi phạm thực hiện chức trách, nhiệm vụ, vi phạm pháp luật, đạo đức công vụ của cán bộ Tòa án. Và các nguy cơ này có thể xảy ra từ giai đoạn tiếp nhận đơn khởi kiện hoặc yêu cầu giải quyết vụ việc dân sự; trong việc xem xét, phân công Thẩm phán phụ trách xét xử, giải quyết; giải quyết vụ án quá hạn luật định; quyết định tạm đình chỉ vụ án không đúng quy định; trong quá trình lập hồ sơ, thu thập chứng cứ và xét xử vụ án; áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời; áp dụng pháp luật nội dụng…

Ông Độ cũng cho hay, có tình trạng phân công Thẩm phán có thể không khách quan mà theo ý chủ quan của Chánh án. Ví dụ, Chánh án phân công vụ việc cho Thẩm phán “thân quen” hoặc có lợi hơn cho các đương sự. Trong thực tế còn có tình trạng Thẩm phán ưu tiên xem xét, giải quyết những vụ án có giá trị lớn, hoặc vụ án có “tác động” của đương sự, dẫn đến bỏ mặc những vụ án khác và khi bị thanh kiểm tra thì tìm cách tạm thời đình chỉ giải quyết các vụ án này. Ngược lại, để có thêm thời gian củng cố hồ sơ, tẩu tán tài sản hoặc hưởng lợi từ việc kéo dài đó, đương sự lại tìm cách tác động lên Thẩm phán để kéo dài thời gian giải quyết…

Một ví dụ mâu thuẫn pháp luật khác được Nhóm nghiên cứu chỉ ra là Luật Đất đai quy định UBND các cấp có thẩm quyền giao và thu hồi quyền sử dụng đất. Khi Tòa án tuyên DN phá sản và cho thanh lý tài sản, thu hồi tiền thì nhà máy của DN phá sản được bán đấu giá hợp pháp cho bên thứ ba ngay tình. Tuy nhiên, sau đó, UBND địa phương ra quyết định thu hồi khu đất xây dựng nhà máy đó và giao cho DN khác sử dụng. Hậu quả, bên thứ ba ngay tình không thể sử dụng được nhà máy vừa mua mà phải tháo dỡ để bán thanh lý và bàn giao khu đất có nhà máy cho chủ mới, dẫn đến bên mua thứ ba ngay tình chịu thua lỗ nặng.

Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam Đỗ Ngọc Thịnh đề cao nguyên tắc tranh tụng tại Tòa án góp phần PCTN hiệu quả. Vì thực hiện nguyên tắc tranh tụng là yêu cầu quan trọng trong việc bảo đảm công khai, minh bạch, khách quan trong hoạt động tư pháp, phải là một trong những giải pháp cần thiết để phòng chống tham nhũng trong hoạt động tư pháp. Dưới góc nhìn của hoạt động nghề nghiệp luật sư, ông cho rằng nếu Tòa án chưa lấy kết quả tranh tụng tại tòa là một trong những yếu tố quan trọng để ra phán quyết thì tiêu cực, tham nhũng vẫn có đất để tồn tại. Bởi việc tranh luận, điều tra đánh giá chứng cứ tại Tòa là minh bạch, công khai, đáng tin cậy, tạo dựng niềm tin của nhân dân.

Nhiều ý kiến cho rằng, tham nhũng trong hoạt động tư pháp là loại tham nhũng khó phát hiện, khó xử lý nhất, vì đặc thù độc lập của hoạt động này. Theo Nhóm nghiên cứu, có 4 nhóm giải pháp để hoàn thiện pháp luật trong hoạt động tư pháp để PCTN, gồm: hoàn thiện pháp luật; cải thiện hoạt động hành chính tư pháp; thực hiện quy tắc ứng xử, đạo đức nghề nghiệp và kỷ luật với Thẩm phán, cán bộ Tòa án; nhóm giải pháp khác (đào tạo, ứng dụng công nghệ thông tin). Trong đó, ngành Tòa án đang thí điểm mô hình “Tòa án một cửa” trong việc tiếp nhận, xử lý đơn khởi kiện.

Phó Vụ trưởng Vụ pháp chế Thanh tra Chính phủ Trần Tuấn Anh cho rằng, trong những giải pháp đó, vấn đề thực hiện quy tắc ứng xử của Thẩm phán, cán bộ, công chức Tòa án rất quan trọng trong PCTN. Khi xây dựng quy tắc này cần dựa trên những giá trị cốt lõi, đảm bảo công bằng; trách nhiệm của Thẩm phán hướng tới tính độc lập công bằng trong xét xử và đảm bảo sự liêm chính của Tòa án.