Phóng sự - Ghi chép

Truyền dạy chữ Thái, góp phần bảo tồn bản sắc dân tộc

Gia Ân-Lữ Phú • 04/04/2024 - 15:37

Hiện nay, trên địa bàn huyện biên giới Kỳ Sơn (Nghệ An) có một số cuốn sách cổ viết bằng chữ “Thái Lai Pao” trên lá cây khá độc đáo. Tuy nhiên, những cuốn sách cổ này còn rất ít và số người biết đọc chữ Thái cũng không còn nhiều. Vì vậy, việc bảo tồn và phát huy tiếng nói, chữ viết của đồng bào dân tộc Thái là điều hết sức cần thiết.

“Báu vật” được lưu giữ qua nhiều thế hệ

Gia đình ông Vi Thanh Tuấn, ở bản Kèo Lực 2, xã Phà Đánh, huyện Kỳ Sơn (Nghệ An) là một trong những chủ nhân may mắn còn lưu giữ được bộ sách cổ viết trên lá cây bằng chữ Lai Pao của dân tộc Thái. Theo ông Tuấn, cuốn sách này được gia đình ông lưu giữ qua nhiều đời và truyền lại cho ông đến nay đã qua 4 thế hệ.

5(1).jpg — Hiện nay trên địa bàn huyện vùng cao Kỳ Sơn, ít người có thể đọc được chữ cổ này.

Bộ sách gồm 5 cuốn, có bìa được làm bằng gỗ, các trang sách bằng lá cây, có chiều dài khoảng chừng 25cm, rộng 5cm được kết với nhau bằng sợi dây gai xuyên ở chính giữa cuốn sách.

Loại chữ và hoa văn được vẽ trên sách cổ bằng lá cây này rất hiếm gặp. Mặc dù là người lưu giữ và bảo quản cuốn sách cổ đã gần 40 năm nay, nhưng ông Vi Thanh Tuấn cũng như nhiều vị cao niên khác trong bản cũng không thể đọc được dạng chữ viết này.

Nói thêm về nguồn gốc của cuốn sách, Ông Vi Thanh Tuấn cho hay: “Gia đình tôi lưu giữ quyển sách này đã qua nhiều thế hệ. Tôi cũng muốn nhờ các cụ dịch sang tiếng Việt để bày, dạy cho con cháu sử dụng và hiểu được nội dung, ý nghĩa của chữ cổ mà cha ông mình để lại, để truyền thống của dân tộc không bị mất đi…”.

1(2).jpg — Ông Vi Thanh Tuấn, bản Kèo Lực 2, xã Phà Đánh, là thế hệ thứ 4, còn lưu giữ được bộ sách cổ viết trên lá cây.

Còn gia đình ông Kha Ngọc Minh, ở bản Xốp Tụ, xã Mỹ Lý, huyện Kỳ Sơn cũng đang giữ một cuốn sách cổ tương tự. Với ông Minh, sách cổ được xem là báu vật, bởi đó là văn hóa, là chữ viết của dân tộc, ẩn chứa những phong tục tập quán tốt đẹp truyền thống.

Để viết được những cuốn sách bằng lá cây như thế này, người viết phải có kiến thức uyên thâm về nhiều lĩnh vực trong cuộc sống và phải mất hàng năm trời mới viết xong một cuốn sách trên những tấm lá.

Nội dung của các cuốn sách chủ yếu là kể lại những câu chuyện dân gian mang đậm nét bản sắc văn hóa của người Thái vùng dọc sông Lam, như: Truyền thuyết lập bản, lập mường, hay chuyện kể về quá trình chống giặc ngoại xâm.

Ông Kha Ngọc Minh chia sẻ: “Quyển sách hiện tôi đang có được lưu giữ từ thời ông cố, khi đó tôi còn rất nhỏ, thấy các cụ đưa ra ngâm như kiểu ngâm thơ, nghe rất hay.

Gia đình ông Kha Ngọc Minh, bản Xốp Tụ, xã Mỹ Lý, huyện Kỳ Sơn cũng lưu giữ những cuốn sách này, được ông dùng để làm vật trang trí trong nhà.

Cốt truyện của nó như tiểu thuyết, cuốn thì nói về tình yêu, nhưng phần nhiều là lưu lại các truyền thuyết đánh giặc của ông cha thời trước, hoặc kể về những người phi thường, sau đó trở thành người hùng đánh giặc cứu bản mường”.

Bảo tồn, phát triển nền văn hóa Việt Nam đậm đà bản sắc dân tộc

Tên gọi Lai Pao theo tiếng Thái nhóm “Tay Mương” có nghĩa là “chữ viết của người Thái vùng dọc sông Pao”. Sông Pao (tiếng Thái gọi là Nặm Pao) là tên gọi con sông Cả của người Việt ở tỉnh Nghệ An. Được biết, cuối thế kỷ XIX, người Thái vùng dọc sông Cả vẫn còn sử dụng loại chữ viết và văn tự này trong đời sống hàng ngày.

4(1).jpg — Chữ viết và hoa văn trong các cuốn sách cổ là văn tự, ký hiệu của chữ Thái Lai Pao.

Ngày nay, những người còn đọc được chữ Thái trên địa bàn huyện biên giới Kỳ Sơn còn rất ít. Phần lớn họ là những người đã cao tuổi, già yếu… người trẻ tuổi hầu như không ai biết đọc, biết viết chữ Thái.

Ông Lô Văn Liệu, Bí thư Đảng ủy xã Bắc Lý, huyện Kỳ Sơn, một trong số ít người còn đọc được chữ Thái, chia sẻ: “Những quyển sách này, trước đây có rất nhiều trên địa bàn các xã dọc sông Nậm Nơn. Tuy nhiên, nhiều gia đình lưu giữ không cẩn thận đã làm mất.

Nội dung các cuốn sách là những tập truyện truyền thống, được viết bằng lá cây, gọi theo tiếng Thái là “Bớ Lan”. Cùng với thời gian, nếu chính quyền và các ngành chức năng không có phương án lưu giữ, bảo tồn thì dần dần những cuốn sách này sẽ mất, đồng nghĩa với văn hóa của bà con cũng mai một”...

Bà Vi Thị Quyên - Phó chủ tịch UBND huyện Kỳ Sơn cho biết, những cuốn sách cổ này do người Thái Pao khu vực miền Tây Nghệ An viết, có niên đại trên 200 năm. Huyện Kỳ Sơn đang lên kế hoạch thực hiện đề án bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa đặc sắc của các dân tộc trên địa bàn huyện thông qua việc sưu tầm các cuốn sách được viết trên lá cây.

3(1).jpg — Ngoài viết trên lá thì chữ Thái cũng được tìm thấy trong các cuốn sách cổ bằng giấy thường.

Theo thống kê chưa đầy đủ của phòng văn hóa và thông tin huyện Kỳ Sơn, hiện nay trên địa bàn huyện có gần 10 bộ sách cổ bằng chữ Thái Lai Pao, được viết trên lá cây. Đây là kho sách văn học dân gian, là những bộ sách cổ được xem như những di sản quý hiếm của người Thái ở Kỳ Sơn.

Vì vậy, nhiệm vụ bảo tồn chữ viết của các dân tộc nói chung và dân tộc Thái nói riêng là rất quan trọng và cần thiết của quá trình nghiên cứu, tìm hiểu và phát huy văn hóa các dân tộc của địa phương, góp phần bảo tồn, phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.