Minh bạch và đồng thuận

Việc thiếu minh bạch cùng với việc hiện tượng tham nhũng, chi phí không chính thức trong khu vực công, chi tiêu lãng phí còn nhiều, chính là một trong những nguyên nhân gây ra tâm lý phản đối khá mạnh của người dân trước mỗi động thái điều chỉnh chính sách thuế, dù có nhiều nước khác, mức thu thuế cao hơn so với ở Việt Nam.

Tại cuộc họp báo chuyên đề mới đây, Bộ Tài chính khẳng định, khuôn khổ pháp lý mới theo Luật Ngân sách nhà nước (NSNN) 2015 sẽ giúp nội dung công khai ngân sách ngày càng đầy đủ, giúp cho người dân có thể theo dõi giám sát toàn bộ quy trình ngân sách từ khâu xây dựng chính sách.

Đại diện Bộ Tài chính cho biết, để tăng cường quản lý chi, sự ra đời của Luật NSNN, Luật Kiểm toán nhà nước, Luật Thanh tra, Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí… đã giúp quy định rõ trách nhiệm của các ngành, các cấp và đơn vị trong quản lý ngân sách, giúp chuyển biến tích cực hơn.  Tổng hợp báo cáo của các bộ, ngành, địa phương, năm 2017 cả nước đã tiết kiệm được 51.401 tỷ đồng (trong đó tiết kiệm kinh phí, vốn của nhà nước 47.945 tỷ đồng; tiết kiệm vốn tại doanh nghiệp nhà nước 3.456 tỷ đồng). Các nội dung công khai ngân sách ngày càng được hoàn thiện và đầy đủ, nhất là với Luật NSNN năm 2015 (có hiệu lực từ 2017), giúp cho người dân có thể theo dõi giám sát toàn bộ quy trình ngân sách từ khâu xây dựng chính sách, trình dự toán ngân sách, thực hiện, quyết  toán ngân sách, kiểm toán và việc thực hiện các khiến nghị của kiểm toán.

Ngoài việc công khai dự toán/quyết toán đã được cấp có thẩm quyền quyết định, phê chuẩn, Luật quy định còn phải công khai tình hình thực hiện NSNN trong năm (quý, 6 tháng, năm) để giúp cho việc theo dõi, giám sát toàn bộ quy trình ngân sách. Kết quả kiểm toán ngân sách, cũng như việc giải quyết các kiến nghị của kiểm toán cũng phải được công khai…

Hình thức công khai được quy định cụ thể, rõ ràng, trong đó yêu cầu bắt buộc phải công khai trên Trang/Cổng thông tin điện tử của Bộ Tài chính, UBND cấp tỉnh và Sở Tài chính để tạo điều kiện cho người dân tiếp cận thông tin. Đối với các đợn vị sử dụng ngân sách nhà nước và các đơn vị được NSNN hỗ trợ, cần công bố thông tin tại kỳ họp, niêm yết tại trụ sở, phát hành ấn phẩm, đưa lên trang điện tử, công bố trên các phương tiện thông tin đại chúng.

Luật NSNN năm 2015 cũng bổ sung quy định NSNN được giám sát bởi cộng đồng và giao cho Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp chủ trì, phối hợp với các thành viên của Mặt trận tổ chức việc giám sát ngân sách nhà nước của cộng đồng; tạo điều kiện cho các tổ chức, cá nhân góp ý, kiểm tra, giám sát quá trình quản lý và sử dụng NSNN; phát hiện và ngăn chặn kịp thời các hành vi vi phạm chế độ quản lý tài chính.

Theo các chuyên gia, Luật NSNN 2015 được kỳ vọng sẽ công khai nhiều chỉ số, nội dung hơn và sẽ tạo chuyển biến tích cực. Những nỗ lực của Bộ Tài chính trong việc tăng cường tính minh bạch ngân sách rất đáng được ghi nhận. Các chuyên gia cũng cho rằng, khuôn khổ pháp lý khá đầy đủ, nhưng thực tế hiệu quả đến đâu thì cần có thêm thời gian kiểm định. Việc thu thuế là để tái đầu tư phục vụ cho nhu cầu người dân nên cần sự minh bạch ngân sách cao, sự giải thích thuyết phục để người dân thấy được lợi ích từ đồng tiền thuế mà họ đóng góp.