Chính trị

Luật Tư pháp người chưa thành niên: Đảm bảo thân thiện và nhân văn hơn

Duy Tuấn • 27/08/2024 - 16:05

Theo các đại biểu Quốc hội chuyên trách, dự thảo Luật Tư pháp người chưa thành niên (NCTN) quy định việc chuyển biện pháp tư pháp giáo dục tại Trường giáo dưỡng thành biện pháp xử lý chuyển hướng là bước tiến quan trọng, thể hiện chính sách khoan hồng, tạo cơ hội cho NCTN.

Tiếp tục chương trình làm việc Hội nghị đại biểu Quốc hội (ĐBQH) hoạt động chuyên trách, sáng 27/8, các đại biểu đã cho ý kiến dự thảo Luật Tư pháp người chưa thành niên.

Không để lại án tích, ngăn ngừa sự miệt thị

Tán thành với sự cần thiết ban hành luật, đại biểu Phạm Văn Hòa - Phó Trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp cho rằng, quy định về xử lý chuyển hướng trong dự thảo luật “là bước tiến quan trọng”.

Đặc biệt, dự thảo luật lần này quy định việc chuyển biện pháp tư pháp giáo dục tại Trường giáo dưỡng quy định trong Bộ luật Hình sự thành biện pháp xử lý chuyển hướng (Điều 51).

Theo dự thảo, giáo dục tại trường giáo dưỡng là việc buộc người chưa thành niên phạm tội học văn hóa, học nghề, lao động, sinh hoạt dưới sự quản lý, giáo dục trong một tổ chức có kỷ luật chặt chẽ theo quy định của pháp luật.

Đại biểu Phạm Văn Hòa - Phó Trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp.

Thời hạn áp dụng biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng từ 06 tháng đến 02 năm.

“Việc quy định như vậy sẽ giúp nhiều trẻ em phạm tội không phải nằm trong trại giam nữa. Thay vào đó là được ở trường giáo dưỡng và trong cộng đồng”, đại biểu Hoà nhấn mạnh tính tích cực của Điều 51.

Cùng quan điểm, đại biểu Ma Thị Thuý- Phó Trưởng đoàn chuyên trách tỉnh Tuyên Quang cho rằng, quy định như dự thảo thể hiện chính sách khoan hồng, tạo cơ hội cho người chưa thành niên nhìn nhận nhận và chịu trách nhiệm với hành vi của mình mà không để lại án tích, “ngăn ngừa sự miệt thị sau này hay tác động bất lợi khi bị đưa ra xử lý”.

Đại biểu Ma Thị Thúy – Phó Trưởng đoàn chuyên trách tỉnh Tuyên Quang.

“Việc xử lý chuyển hướng hạn chế việc áp dụng chế tài có yếu tố trừng phạt mà thiên về hoà giải, giáo dục, qua đó giúp người chưa thành niên phạm tội nhận thức và chịu trách nhiệm về thiệt hại gây ra”, đại biểu Thúy nhấn mạnh.

Thể chế hoá quan điểm phát triển hệ thống tư pháp thân thiện với trẻ em

Nói thêm về việc áp dụng biện pháp chuyển hướng, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Thị Thủy thông tin, khi khảo sát ở 3 trường giáo dưỡng thì nhìn thấy nhiều hoàn cảnh đáng thương. Như trường ở Đồng Nai có 60% cháu có hoàn cảnh là bố mẹ ly hôn, mồ côi, hay bố mẹ đang chấp hành án... Tỷ lệ này ở Đà Nẵng là 53% và Ninh Bình là 24%.

“Dù lầm lỡ, nhưng ở lứa tuổi các cháu còn là học sinh ngồi trên ghế nhà trường thì vẫn đáng được Nhà nước quan tâm có chính sách đặc biệt”, bà Thuỷ nêu quan điểm.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp cũng nhấn mạnh, Đảng luôn quan tâm tới trẻ em, đặc biệt Chỉ thị 28 của Bộ Chính trị đặt vấn đề phát triển hệ thống tư pháp thân thiện với trẻ em. Việc xây dựng dự án luật này đang thể chế hoá quan điểm đó.

Khẳng định dự thảo thiết kế nhiều chính sách, nhưng theo bà Thủy, quan trọng nhất là chuyển biện pháp tư pháp đưa vào trường giáo dưỡng thành biện pháp xử lý chuyển hướng. Bởi, nếu là biện pháp tư pháp, người chưa thành niên phạm tội sẽ phải đi hết giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm, tức có thể bị tạm giam cả năm mới được áp dụng đưa vào trường giáo dưỡng.

Còn theo quy định của dự thảo, ngay ở giai đoạn điều tra, nếu đủ điều kiện thì trong tháng đầu bị tạm giam, cơ quan chức năng có thể lập hồ sơ đề nghị đưa các cháu vào trường giáo dưỡng.

Bà Nguyễn Thị Thủy cũng nhấn mạnh, dù được áp dụng xử lý chuyển hướng ở một số tội, nhưng về mặt chế tài không thay đổi so với luật hiện hành, chỉ đảm bảo thân thiện và nhân văn hơn, cụ thể là chỉ giảm thời gian bị tạm giam.

“Với sản phẩm hỏng có thể bỏ đi, còn với các cháu thiếu niên, nếu áp dụng hình phạt thì rất dễ, nhưng Nhà nước và công ước quốc tế đặt ra yêu cầu hệ thống tư pháp thân thiện mới là điều khó. Cuộc đời các cháu còn dài, chỉ có hình phạt là không phù hợp”, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp nêu quan điểm.

Xử lý trẻ em vi phạm không phải sử dụng đến thủ tục tư pháp

Theo báo cáo của UBTVQH về một số vấn đề lớn trong giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Tư pháp NCTN, trước năm 2015, Bộ luật Hình sự quy định 2 biện pháp tư pháp áp dụng với NCTN (gồm: Biện pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn và Biện pháp giáo dục tại Trường giáo dưỡng).

Vì là biện pháp tư pháp, cho nên 2 biện pháp này chỉ được áp dụng sau khi Tòa án cấp sơ thẩm đã xét xử và ra bản án. Khi đó NCTN có thể đã bị áp dụng tạm giam ở cả 3 giai đoạn (điều tra, truy tố, xét xử) và thời gian tạm giam có thể lên tới gần 9 tháng đối với tội nghiêm trọng và gần 12 tháng đối với tội rất nghiêm trọng.

Khi sửa BLHS vào năm 2015, Quốc hội đã quyết định chuyển biện pháp tư pháp giáo dục tại xã, phường, thị trấn thành biện pháp giám sát, giáo dục (về bản chất là biện pháp xử lý chuyển hướng như dự thảo Luật); và nay dự thảo Luật Tư pháp NCTN tiếp tục đề xuất chuyển biện pháp tư pháp giáo dục tại Trường giáo dưỡng thành biện pháp xử lý chuyển hướng ( XLCH).

Các lần đề xuất này đều nhằm mục đích “vì lợi ích tốt nhất của NCTN” nhưng vẫn bảo đảm an toàn cho cộng đồng và cho người bị hại, bởi vì Trường giáo dưỡng là môi trường giáo dục có kỷ luật chặt chẽ do Bộ Công an trực tiếp quản lý.

Khi đó, NCTN sẽ được áp dụng biện pháp đưa vào Trường giáo dưỡng ngay từ giai đoạn điều tra và sớm kết thúc quá trình tố tụng; thời hạn tạm giam NCTN sẽ được rút ngắn đáng kể; hạn chế tối đa gián đoạn quyền học tập, học nghề của NCTN.

Đáp ứng yêu cầu tại Điều 40 của Công ước Liên hợp quốc về quyền trẻ em “Bất kỳ khi nào thấy thích hợp và cần thiết, cần đề ra các biện pháp xử lý trẻ em vi phạm pháp luật hình sự mà không phải sử dụng đến thủ tục tư pháp”.

Tiếp thu ý kiến của nhiều ĐBQH, Thường trực Ủy ban Tư pháp và các cơ quan thống nhất đề nghị cho giữ quy định của dự thảo Luật về giáo dục tại Trường giáo dưỡng là biện pháp xử lý chuyển hướng; đồng thời đã phối hợp rà soát kỹ lưỡng từng trường hợp được áp dụng biện pháp này để bảo đảm chặt chẽ (tại Điều 51). UBTVQH tán thành việc chuyển biện pháp tư pháp giáo dục tại Trường giáo dưỡng thành biện pháp xử lý chuyển hướng và các trường hợp được áp dụng, trình tự, thủ tục áp dụng biện pháp này như dự thảo Luật đã tiếp thu, chỉnh lý.

Điều 51. Giáo dục tại trường giáo dưỡng

1. Giáo dục tại trường giáo dưỡng là việc buộc người chưa thành niên phạm tội học văn hóa, học nghề, lao động, sinh hoạt dưới sự quản lý, giáo dục trong một tổ chức có kỷ luật chặt chẽ theo quy định của pháp luật.

2. Giáo dục tại trường giáo dưỡng có thể được áp dụng đối với người chưa thành niên trong các trường hợp sau đây:

a) Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng về các tội phạm sau đây: Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác; Tội mua bán người; Tội mua bán người dưới 16 tuổi; Tội cướp tài sản; Tội cướp giật tài sản; Tội tàng trữ trái phép chất ma túy; Tội vận chuyển trái phép chất ma túy; Tội mua bán trái phép chất ma túy; Tội chiếm đoạt chất ma túy;

b) Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng do vô ý; phạm tội nghiêm trọng về các tội phạm sau đây: Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác; Tội cướp giật tài sản;

c) Trường hợp người chưa thành niên phạm một trong các tội quy định tại điểm a và b khoản 2 Điều này là người đồng phạm có vai trò không đáng kể trong vụ án hoặc các trường hợp khác, nếu xét thấy do tính chất nghiêm trọng của hành vi phạm tội, do nhân thân và môi trường sống của người chưa thành niên phạm tội mà cần phải áp dụng;

d) Người chấp hành biện pháp xử lý chuyển hướng tại cộng đồng thuộc trường hợp thay đổi để áp dụng biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng theo quy định tại khoản 2 Điều 82 của Luật này.

3. Thời hạn áp dụng biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng từ 06 tháng đến 02 năm.

4. Không áp dụng biện pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng đồng thời với các biện pháp xử lý chuyển hướng tại cộng đồng.