Luật Tố tụng hành chính 2015: Quy định nguyên tắc bảo đảm tranh tụng là bắt buộc trong xét xử

Luật TTHC năm 2010 chưa cụ thể hóa tranh tụng

Luật TTHC năm 2010 được đánh giá là một trong những đạo luật quan trọng góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật, tạo cơ sở pháp lý đầy đủ hơn để TAND giải quyết các khiếu kiện hành chính có hiệu quả, góp phần bảo vệ tốt hơn các quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức; bảo vệ lợi ích của Nhà nước. Tuy nhiên, về bảo đảm tranh tụng chưa được cụ thể hóa trong Luật TTHC năm 2010 nên nội hàm của “tranh tụng” chưa được làm rõ; quyền, nghĩa vụ của những người tham gia tranh tụng còn chưa đầy đủ; phạm vi tranh tụng, trách nhiệm của Tòa án, Thẩm phán và Hội thẩm trong việc bảo đảm quyền tranh tụng không được quy định cụ thể.

 Luật TTHC năm 2010 cũng không quy định về nguyên tắc tranh tụng mà mới chỉ tiếp cận khái niệm tranh luận qua điều luật về trình tự phát biểu khi tranh luận (Điều 158). Từ đó, dẫn đến các nội dung của nguyên tắc tranh tụng không rõ ràng, quyền được biết và trình bày ý kiến về yêu cầu, chứng cứ của người khác chưa được đảm bảo; nghĩa vụ của Tòa án chưa được quy định phù hợp trong việc bảo đảm việc thực hiện quyền tranh tụng của đương sự bình đẳng, công khai, đúng pháp luật.

Thực tiễn xét xử cho thấy, khái niệm “tranh tụng” mới chỉ được hiểu là việc tranh luận tại phiên tòa và chỉ thể hiện trong những vụ án có luật sư tham gia hoặc trong những vụ án mà đương sự có trình độ hiểu biết pháp luật nhất định, hoặc bên bị kiện cử người có đủ thẩm quyền, nắm rõ sự việc liên quan đến khiếu kiện tham gia phiên tòa. Những vụ án mà người khởi kiện có điều kiện kinh tế khó khăn, không thuê luật sư bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho mình hoặc những vụ án mà bên bị kiện ủy quyền cho người không phải là người quản lý, điều hành lĩnh vực liên quan đến khiếu kiện thì việc tranh tụng tại phiên tòa chưa bảo đảm.

TANDTC tổ chức Hội thảo về Luật TTHC năm 2015

Thực tế hiện nay tại hầu hết các Tòa án, quá trình tố tụng vẫn diễn ra theo lối mòn đó là xét hỏi. Những quy định của Luật TTHC năm 2010 đã làm hạn chế vai trò của đương sự, thể hiện ở trình tự phiên tòa là xét hỏi trước rồi mới đến tranh luận, số lượng các điều luật quy định vấn đề xét hỏi nhiều hơn hẳn so với các quy định về vấn đề tranh luận. Thủ tục hỏi bắt đầu từ phía Hội đồng xét xử, khi các bên muốn hỏi phải được sự đồng ý của Hội đồng xét xử. Không ít phiên tòa, Hội đồng xét xử hạn chế thời gian tranh luận của các bên đương sự… Chính vì vậy, công tác xét xử các vụ án hành chính của TAND theo quy định của Luật TTHC năm 2010 chưa đáp ứng được sự mong đợi của người dân và xã hội, ảnh hưởng đến việc bảo vệ các quyền, lợi ích chính đáng của cơ quan, tổ chức, cá nhân cũng như ảnh hưởng đến chất lượng giải quyết các vụ án hành chính của TAND. Do đó, nguyên tắc tranh tụng được vận dụng trong xét xử án hành chính chưa mang lại hiệu quả cao, nên chưa đáp ứng được yêu cầu cải cách tư pháp đã đề ra.

Quy định tranh tụng là nguyên tắc trong Luật TTHC năm 2015

Luật TTHC năm 2015 có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2016 đã thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng trong Nghị quyết số 49-NQ/TW về hoạt động tố tụng và cải cách tư pháp đó là: "Đổi mới việc tổ chức phiên toà xét xử, xác định rõ hơn vị trí, vai trò, trách nhiệm của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng theo hướng đảm bảo tính công bằng, dân chủ, nghiêm minh, nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên toà xét xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư pháp" nhằm xây dựng, hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN.

Xác định tầm quan trọng của tranh tụng tại phiên tòa, Luật TTHC năm 2015 đã được sửa đổi, bổ sung một cách toàn diện, trong đó cụ thể hóa nguyên tắc tranh tụng trong xét xử được bảo đảm theo quy định tại khoản 5 Điều 103 Hiến pháp năm 2013 “Nguyên tắc tranh tụng trong xét xử được bảo đảm” và Điều 13 Luật Tổ chức TAND năm 2014 “… Tòa án có trách nhiệm bảo đảm cho những người tham gia tố tụng thực hiện quyền tranh tụng trong xét xử…”.

Theo đó, Điều 18, Luật TTHC năm 2015 về “Bảo đảm tranh tụng trong xét xử” quy định Tòa án có trách nhiệm bảo đảm cho đương sự, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự thực hiện quyền tranh tụng trong xét xử sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm theo quy định. Đương sự, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự có quyền thu thập, giao nộp, cung cấp tài liệu, chứng cứ kể từ khi Tòa án thụ lý vụ án hành chính và có nghĩa vụ thông báo cho nhau các tài liệu, chứng cứ đã giao nộp; trình bày, đối đáp, phát biểu quan điểm, lập luận về đánh giá chứng cứ và pháp luật áp dụng để bảo vệ yêu cầu, quyền và lợi ích hợp pháp của mình hoặc bác bỏ yêu cầu của người khác theo quy định. Trong quá trình xét xử, mọi tài liệu, chứng cứ phải được xem xét đầy đủ, khách quan, toàn diện, công khai, trừ trường hợp không được công khai theo quy định. Tòa án điều hành việc tranh tụng, hỏi những vấn đề chưa rõ và căn cứ vào kết quả tranh tụng để ra bản án, quyết định.

So với Luật TTHC năm 2010, Luật TTHC năm 2015 đã quy định nguyên tắc bảo đảm tranh tụng là bắt buộc đã tạo sự chuyển biến mạnh mẽ cả về nhận thức lẫn hoạt động thực tiễn trong việc xét xử. Tranh tụng trong TTHC là quá trình xác định sự thật khách quan về vụ án được bắt đầu từ khi có yêu cầu khởi kiện và kết thúc khi bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật. Trong TTHC thì chủ thể của tranh tụng là các bên trong vụ án - là người khởi kiện và người bị kiện. Các chủ thể tham gia tố tụng được đưa ra chứng cứ, lý lẽ, căn cứ pháp lý để chứng minh, biện luận nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình trước Tòa án theo những trình tự, thủ tục do pháp luật TTHC quy định. Quá trình tranh tụng, Hội đồng xét xử có vai trò là trọng tài, là người cầm cân nảy mực nghe tranh luận của các bên, đây là cơ sở để Tòa án đánh giá toàn bộ nội dung vụ án và đưa ra phán quyết đảm bảo tính khách quan, đúng pháp luật.

Như vậy, việc quy định Tòa án có trách nhiệm bảo đảm cho đương sự, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự thực hiện quyền tranh tụng trong xét xử sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm theo quy định của Luật TTHC năm 2015 đã xác định rõ và đầy đủ hơn quyền và nghĩa vụ của các bên khi tham gia tranh tụng. Quy định này thực sự đảm bảo cho đương sự quyền và nghĩa vụ chứng minh để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình trước Tòa án, nâng cao hiệu quả, hiệu lực của hoạt động xét xử nhằm xây dựng nền tư pháp vững mạnh, trong sạch, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, quyền con người; bảo vệ lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân.