Luật Tổ chức TAND (sửa đổi): Thể chế hoá chủ trương, đường lối của Đảng về cải cách tư pháp

Căn cứ Nghị quyết 89/2023/QH15 về Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024, điều chỉnh Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2023 do Quốc hội ban hành. TANDTC đã xây dựng và hoàn thiện dự thảo đề cương cũng như quan điểm chỉ đạo và một số định hướng của việc xây dựng Dự án Luật tổ chức TAND (sửa đổi).
Dự kiến dự thảo Luật gồm 150 điều, trong đó: Giữ nguyên 09 điều; sửa đổi, bổ sung 90 điều; xây dựng mới 51 điều. Dự thảo được thiết kế thành 09 chương. Hiện TANDTC vẫn tiếp tục phối hợp với các đơn vị liên quan tiếp thu ý kiến, chỉnh lý, hoàn thiện hồ sơ Dự án Luật tổ chức TAND (sửa đổi) dự kiến trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 6 (tháng 10/2023).
Cải cách tư pháp trong Tòa án-Trụ cột của Nghị quyết số 27-NQ/TW

Theo đánh giá từ các chuyên gia, thành viên Ban soạn thảo, Tổ biên tập Dự án Luật Tổ chức TAND (sửa đổi), trên cơ sở của Nghị quyết số 27-NQ/TW về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới, một trong những trụ cột của Nghị quyết số 27-NQ/TW đó là cải cách tư pháp trong Tòa án. Nội dung chính của Nghị quyết cũng đặt ra rất nhiều nội dung cần phải đổi mới tổ chức hệ thống Tòa án. Đặc biệt, làm rõ chức năng, nhiệm vụ của Tòa án và đảm bảo tính độc lập của Tòa án theo thẩm quyền xét xử.

Việc xây dựng Dự án Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) theo quan điểm thể chế hoá các chủ trương, đường lối, chính sách trong các nghị quyết, văn kiện của Đảng về cải cách tư pháp. Bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp, tính đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật; bảo đảm nguyên tắc pháp quyền xã hội chủ nghĩa; bảo đảm cụ thể hóa quy định của Hiến pháp “TAND là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp”.

Cùng với đó, đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án phải phù hợp với tính chất, đặc điểm, chức năng, nhiệm vụ và đặc thù hoạt động của Tòa án; bảo đảm tính độc lập của Tòa án theo thẩm quyền xét xử; bảo đảm Tòa án hoạt động công khai, minh bạch, hiệu lực, hiệu quả; hoàn thiện cơ chế phòng ngừa, ngăn chặn, xử lý mọi hành vi can thiệp trái pháp luật vào hoạt động tư pháp; đổi mới và nâng cao hiệu quả cơ chế nhân dân tham gia xét xử tại Tòa án; cơ cấu lại và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ; cải cách chế độ tiền lương, chính sách đãi ngộ để thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao.

Ngoài ra, Dự án Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) kế thừa những quy định phù hợp, sửa đổi những quy định không còn phù hợp; bổ sung những vấn đề mới nhằm khắc phục những vướng mắc, bất cập trong thực tiễn; đồng thời, tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế phù hợp với điều kiện Việt Nam. Bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng, sự giám sát của cơ quan dân cử và nhân dân đối với tổ chức và hoạt động của Tòa án.

Xây dựng Dự án Luật bám sát Nghị quyết số 27-NQ/TW

Nghị quyết số 27-NQ/TW đã đề ra nhiệm vụ, giải pháp: “Phân định rõ nhiệm vụ xét xử sơ thẩm, xét xử phúc thẩm, xét lại bản án, quyết định theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm.”; "Xác định thẩm quyền của Tòa án để thực hiện đầy đủ, đúng đắn quyền tư pháp; mở rộng thẩm quyền của Tòa án trong xét xử các vi phạm hành chính, quyết định một số vấn đề liên quan đến quyền con người, quyền công dân. Nghiên cứu làm rõ thẩm quyền hội đồng xét xử khởi tố vụ án tại phiên tòa, những trường hợp Tòa án thu thập chứng cứ trong hoạt động xét xử”; “Quy định rõ hơn thẩm quyền, trách nhiệm của cơ quan hành pháp trong kiểm soát các cơ quan thực hiện quyền lập pháp, quyền tư pháp; của cơ quan tư pháp trong kiểm soát các cơ quan thực hiện quyền hành pháp, quyền lập pháp”. Vì vậy, hoàn thiện quy định về vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Tòa án cần được nghiên cứu và quy định cụ thể trong Luật Tổ chức TAND (sửa đổi).

Nghị quyết số 27-NQ/TW cũng đề ra nhiệm vụ, giải pháp: “Bảo đảm tính độc lập của Tòa án theo thẩm quyền xét xử, thẩm phán, hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; xây dựng Tòa án điện tử”. Theo đó, cần sửa đổi, bổ sung hoàn thiện quy định về tổ chức bộ máy của Tòa án.

Nguyên tắc tổ chức Tòa án theo thẩm quyền xét xử, khắc phục tình trạng có nhận thức cho rằng Tòa án là một cơ quan hành chính thuộc địa phương, gây khó khăn cho việc xử lý, giải quyết các vấn đề về tổ chức và hoạt động của Tòa án, ảnh hưởng lớn đến việc thực hiện nguyên tắc độc lập xét xử của Tòa án. Cùng với đó, thành lập TAND sơ thẩm chuyên biệt gồm: Tòa án sơ thẩm Sở hữu trí tuệ, Tòa án sơ thẩm Hành chính, Tòa án sơ thẩm Phá sản. 

Ngoài ra, Nghị quyết số 27-NQ/TW cũng đề ra nhiệm vụ, giải pháp: “Hoàn thiện cơ chế để khắc phục tình trạng quan hệ giữa các cấp Tòa án là quan hệ hành chính, bảo đảm độc lập giữa các cấp xét xử và độc lập của thẩm phán, hội thẩm khi xét xử.” Nên cần thiết phải hoàn thiện quy định về chức năng, nhiệm vụ, thành phần của Hội đồng tuyển chọn, giám sát Thẩm phán quốc gia.

Bổ sung một số chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn cho Hội đồng này như: giải quyết các khiếu nại liên quan đến bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức, khen thưởng, kỷ luật Thẩm phán. Bảo vệ Thẩm phán trong các trường hợp như: danh dự nhân phẩm của Thẩm phán bị xúc phạm khi thực hiện nhiệm vụ; An toàn cá nhân hoặc thân nhân của Thẩm phán bị đe dọa do ảnh hưởng của việc thực hiện nhiệm vụ của Thẩm phán;…

Nghị quyết số 27-NQ/TW đề ra nhiệm vụ, giải pháp: “Bảo đảm tính độc lập của Tòa án theo thẩm quyền xét xử, Thẩm phán, hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật”; “Xác định rõ hệ tiêu chuẩn về chuyên môn nghiệp vụ, bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, trách nhiệm nghề nghiệp, kiến thức pháp luật, kinh tế, xã hội và kinh nghiệm thực tiễn đối với từng chức danh, nhân lực tư pháp. Mở rộng nguồn, đẩy mạnh thực hiện cơ chế thi tuyển để bổ nhiệm các chức danh tư pháp”; “Ðổi mới chính sách, chế độ tiền lương, thời hạn bổ nhiệm và cơ chế bảo đảm để đội ngũ cán bộ tư pháp yên tâm công tác, liêm chính, công tâm, chuyên nghiệp, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới, nhất là đối với đội ngũ Thẩm phán”. Vì vậy, cần sửa đổi, bổ sung các quy định về chức danh tư pháp trong TAND theo hướng: Bổ sung quy định về Thẩm phán theo hướng: Xác định Thẩm phán là người có đủ tiêu chuẩn, điều kiện bổ nhiệm theo quy định của luật, được Chủ tịch nước bổ nhiệm để thực hiện quyền tư pháp;

Sửa đổi, bổ sung quy định về tiêu chuẩn, điều kiện, nhiệm vụ, quyền hạn; nhiệm kỳ của Thẩm phán; những việc Thẩm phán không được làm; bảo vệ Thẩm phán; chế độ chính sách để bảo đảm cho Thẩm phán thực sự độc lập và phù hợp với trọng trách thực hiện quyền tư pháp của Thẩm phán.

Nghị quyết số 27-NQ/TW đề ra nhiệm vụ, giải pháp: “Ðổi mới và nâng cao hiệu quả cơ chế nhân dân tham gia xét xử tại Tòa án”. Vì vậy, cần sửa đổi, bổ sung quy định về chế định Hội thẩm theo hướng: Sửa đổi, bổ sung quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tiêu chuẩn, bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Hội thẩm; chế độ chính sách đối với Hội thẩm.

Bổ sung quy định về việc cử, miễn nhiệm, bãi nhiệm Hội thẩm tham gia xét xử tại các TAND sơ thẩm chuyên biệt; tiêu chuẩn của Hội thẩm tham gia xét xử tại các Tòa án này phải là các chuyên gia có kinh nghiệm, có kiến thức chuyên môn sâu để tham gia xét xử các vụ án thuộc lĩnh vực đặc thù tương ứng.