Đổi mới tổ chức, hoạt động để Tòa án hoàn thành sứ mệnh bảo vệ công lý

Thực hiện đầy đủ, đúng đắn quyền tư pháp

Thực hiện đường lối, chủ trương, định hướng của Đảng, Nhà nước về cải cách tư pháp, các đạo luật về tư pháp đã được ban hành, hoàn thiện một bước tổ chức bộ máy của hệ thống Tòa án nhân dân các cấp. Trong đó, xây dựng hệ thống Tòa án gồm 4 cấp; đổi mới cách thức tổ chức phiên tòa theo hướng tiếp thu hạt nhân hợp lý của mô hình tranh tụng; đổi mới hình thức phòng xử án; đội ngũ chức danh tư pháp trong Tòa án nhân dân các cấp cũng được củng cố, tăng cường cả về số lượng và chất lượng. Thẩm quyền của Tòa án nhân dân các cấp được xác định rõ ràng, cụ thể hơn, thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp huyện được mở rộng. Cơ chế giám sát của cơ quan dân cử đối với hoạt động của Tòa án nhân dân các cấp được tăng cường. Chất lượng đội ngũ cán bộ Tòa án nhân dân các cấp được nâng cao; chất lượng tranh tụng trong xét xử có bước tiến bộ rõ rệt; thủ tục hành chính tư pháp tại Tòa án được đổi mới để nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động; các bản án, quyết định và thêm một số hoạt động của Tòa án được công khai...

Bên cạnh những kết quả đạt được, nền tư pháp nước ta vẫn còn một số hạn chế nhất định, chưa đáp ứng được yêu cầu và mong muốn của người dân. Tổ chức bộ máy và thẩm quyền của Tòa án nhân dân các cấp còn có những bất cập dẫn tới hạn chế hiệu quả hoạt động của Tòa án. Thủ tục tố tụng tư pháp còn bất cập, làm giảm hiệu quả hoạt động xét xử của Tòa án...

Cùng với đó, cải cách tư pháp ở nước ta đang đứng trước những mâu thuẫn giữa thực trạng quá tải công việc với yêu cầu tinh giản biên chế; giữa thực hiện chế độ, chính sách theo quy định với bảo đảm chế độ theo yêu cầu thực tế. Pháp luật nội dung và tố tụng tư pháp còn một số bất cập, đòi hỏi của người dân và xã hội đối với cơ quan tư pháp, cán bộ tư pháp ngày càng cao. Tòa án nhân dân các cấp phải thực sự là chỗ dựa của nhân dân trong việc bảo vệ công lý, quyền con người; là công cụ hữu hiệu bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, đấu tranh có hiệu quả với các loại tội phạm.

Để thực hiện mục tiêu xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6 khóa XIII đã đặt ra các nhiệm vụ trọng tâm của cải cách tư pháp, đó là: Hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến tư pháp. Xác định đúng thẩm quyền của Tòa án để thực hiện đầy đủ, đúng đắn quyền tư pháp; Phân định rõ nhiệm vụ xét xử sơ thẩm, xét xử phúc thẩm, xét lại bản án, quyết định theo thủ tục giám đốc thẩm; xây dựng Tòa án điện tử; Xây dựng chế định tố tụng tư pháp lấy xét xử là trung tâm, tranh tụng là đột phá; bảo đảm tố tụng tư pháp dân chủ, công bằng, văn minh, hiện đại, nghiêm minh, dễ tiếp cận. Nâng cao hiệu quả cơ chế nhân dân tham gia xét xử tại Tòa án.

Việc đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân các cấp là tiến trình tất yếu để phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân được tốt hơn. Trong đó, cần tập trung vào những nhiệm vụ cụ thể: Xây dựng nền tư pháp Việt Nam độc lập, chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, nghiêm minh, liêm chính, hiệu lực, hiệu quả; Bảo đảm Tòa án có đủ thẩm quyền và năng lực để xử lý các vi phạm pháp luật, giải quyết các tranh chấp xảy ra trong xã hội, thực hiện quyền tài phán quốc gia; Xây dựng nhân lực Tòa án, trước hết là thẩm phán trong sạch, liêm chính, vững về chính trị, giỏi về nghiệp vụ, tinh thông về pháp luật, công tâm và bản lĩnh, kỷ cương và nhân ái; chuyên môn hóa thẩm phán, đổi mới và cơ cấu lại các chức danh tư pháp; Đổi mới tổ chức bộ máy theo hướng tinh gọn, thực hiện đầy đủ chức năng, quyền hạn tư pháp; Nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động và uy tín để Tòa án thực sự là hiện thân của lẽ phải và công lý; Từng bước hiện đại hóa cơ sở vật chất của Tòa án, xây dựng Tòa án điện tử.

Xây dựng cơ quan tư pháp thực sự vì nhân dân, phục vụ nhân dân

Theo PGS, TS. Nguyễn Hòa Bình, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao: Đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân các cấp nhằm xây dựng cơ quan tư pháp thực sự vì nhân dân, phục vụ nhân dân, để nhân dân cảm thụ công bằng, lẽ phải qua mỗi phán quyết tư pháp, bảo vệ quyền uy tư pháp. Thực hiện các định hướng, mục tiêu, nhiệm vụ cải cách tư pháp đề ra, thời gian tới, việc đổi mới tổ chức bộ máy và hoạt động của Tòa án nhân dân các cấp cần tập trung vào các giải pháp chính sau:

Một là, xác định rõ nội hàm, đặc trưng, chủ thể thực hiện quyền tư pháp làm cơ sở để xây dựng cơ chế phân công rành mạch, phối hợp chặt chẽ và tăng cường kiểm soát thực hiện quyền lực nhà nước đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Cần tham khảo quan niệm phổ quát của quốc tế về quyền tư pháp ở các quốc gia trên thế giới để hoàn thiện thể chế pháp luật và xác định rõ: Quyền tư pháp là hoạt động xét xử của Tòa án; áp dụng pháp luật và đưa ra phán quyết đối với các vụ án; giải thích pháp luật; phán xét hành vi của các cơ quan, công chức nhà nước và tính hợp hiến, hợp pháp của các đạo luật và văn bản pháp luật. Quyền tư pháp gồm: - Quyền xét xử; - Quyền quyết định những vấn đề liên quan đến quyền con người, quyền công dân; - Quyền quyết định tính hợp hiến, hợp pháp của các văn bản quy phạm pháp luật.

Hai là, hoàn thiện các quy định về thẩm quyền và hoạt động của Tòa án nhân dân các cấp để thực hiện đầy đủ, đúng đắn quyền tư pháp; phân định rõ nhiệm vụ xét xử sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm theo cấp xét xử mà không theo phân cấp hành chính; làm rõ thẩm quyền, thủ tục giải quyết yêu cầu liên quan đến quyền con người. Đổi mới cơ chế quản trị nội bộ của Tòa án nhân dân các cấp, nghiên cứu hình thành cơ quan hành chính chuyên trách để thực hiện các nhiệm vụ không liên quan trực tiếp quá trình xét xử. Thành lập Hội đồng Tư pháp quốc gia có nhiệm vụ xây dựng chiến lược, kế hoạch hoạt động của Tòa án, chế độ, chính sách... đối với hoạt động tư pháp. Xây dựng chế định tố tụng lấy xét xử là trung tâm, phân định rõ hơn về thẩm quyền, trách nhiệm của từng thành viên tham gia hội đồng xét xử. Xác định rõ vị trí, vai trò của Tòa án trong mối quan hệ với các cơ quan tiến hành tố tụng khác. Hoàn thiện thủ tục tố tụng tranh tụng, nhất là quy định về chứng cứ, quy tắc chứng minh, trách nhiệm chứng minh bảo đảm tranh tụng thực chất hơn. Xây dựng cơ chế tố tụng tư pháp bảo vệ quyền con người. Nâng cao hiệu quả của thủ tục tố tụng bảo đảm khả thi, thống nhất, phù hợp.

Ba là, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của Tòa án nhân dân các cấp chuyên nghiệp và trí tuệ, bản lĩnh và nhân ái, tận tụy và công tâm theo hướng: Đổi mới cơ cấu chức danh tư pháp, hoàn thiện chế định thẩm phán cả về cơ cấu ngạch, bậc và việc phân bổ thẩm phán tại các cấp Tòa án, cơ chế giám sát và xử lý thẩm phán vi phạm. Đổi mới công tác tuyển chọn, bổ nhiệm; mở rộng nguồn bổ nhiệm thẩm phán; tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực. Bảo đảm số lượng biên chế và có cơ cấu hợp lý, phù hợp với nhiệm vụ, thẩm quyền tiến hành tố tụng. Xây dựng chế độ, chính sách phù hợp cho cán bộ tư pháp, như chế độ lương, chính sách đãi ngộ; có cơ chế hữu hiệu bảo vệ thẩm phán nhằm duy trì tính độc lập tư pháp.

Bốn là, tăng cường cơ sở vật chất, bảo đảm nguồn lực, trong đó tập trung hoàn thiện thể chế pháp luật, nhận thức đúng đắn về vị trí, vai trò đặc thù của Tòa án, từ đó có cơ chế bảo đảm đủ nguồn lực thực hiện quyền tư pháp. Tăng cường cơ sở vật chất của hệ thống Tòa án nhân dân các cấp theo hướng đồng bộ, hiện đại, xứng đáng với vị thế của cơ quan tư pháp. Có cơ chế tài chính chuyên biệt, phân bổ ngân sách hợp lý đáp ứng yêu cầu công tác của Tòa án.

Năm là, xây dựng Tòa án điện tử để chuyển một phần hoạt động của Tòa án từ không gian thực sang không gian số nhằm nâng cao năng lực, hiệu quả hoạt động của Tòa án, phục vụ người dân tiếp cận công lý thuận lợi, nhanh chóng...

Sáu là, tăng cường hợp tác quốc tế, trong đó tập trung củng cố, kiện toàn hệ thống pháp luật về hợp tác quốc tế; tăng cường đàm phán, ký kết thỏa thuận quốc tế song phương, đa phương về lĩnh vực tư pháp, trước hết là với các nước láng giềng, các nước trong khu vực và các nước có quan hệ truyền thống, các quốc gia có nền tư pháp phát triển hiện đại…

Bảy là, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với hệ thống Tòa án nhân dân các cấp là yếu tố đặc biệt quan trọng bảo đảm sự thành công của công tác cải cách tư pháp. Đảng lãnh đạo Tòa án, nhưng vẫn bảo đảm tôn trọng nguyên tắc độc lập tư pháp, không can thiệp vào quá trình tố tụng giải quyết vụ việc cụ thể làm ảnh hưởng đến công lý…