Công khai bản án, quyết định - Đột phá trong cải cách tư pháp

Tạo thuận lợi cho người dân

Với mục đích giúp mọi công dân, cơ quan, tổ chức dễ dàng tìm kiếm, tra cứu nội dung bản án, quyết định đã được tòa công bố và có thể đóng góp ý kiến đối với những bản án, quyết định này, ngày 16/3/2017, Hội đồng Thẩm phán TANDTC đã ban hành Nghị quyết 03/2017/NQ-HĐTP hướng dẫn về việc đăng tải các bản án, quyết định lên Cổng Thông tin điện tử (TTĐT) của Tòa án và TANDTC đã ra Công văn 144/TANDTC-PC hướng dẫn thi hành nghị quyết. Nghị quyết này hướng dẫn về nguyên tắc, thủ tục công bố bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án; trách nhiệm của Tòa án trong việc công bố bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án trên Cổng thông tin điện tử của Tòa án.

Lễ khai trương Trang thông tin điện tử công bố bản án, quyết định của Tòa án

Để chủ trương công khai bản án, quyết định trên Cổng TTĐT đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính tư pháp, bảo đảm quyền tiếp cận thông tin, tăng cường sự giám sát của cơ quan, tổ chức, cá nhân đối với hoạt động xét xử, các bản án, quyết định công bố được TAND hai cấp trên địa bàn tỉnh thực hiện trên nguyên tắc: Tuân theo quy định của pháp luật về bảo đảm an ninh quốc gia, bí mật Nhà nước, thuần phong mỹ tục, bí mật điều tra, bí mật công tác, bí mật nghề nghiệp, bí mật kinh doanh; bảo vệ đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình, bảo vệ người dưới 18 tuổi; tôn trọng các quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân; việc công bố bản án, quyết định không được xâm phạm lợi ích Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân... Bản án, quyết định được công bố phải bảo đảm chính xác, kịp thời, tạo thuận lợi cho việc tiếp cận thông tin. Theo trình tự, trong thời hạn 30 ngày kể từ ngày bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật, bản án, quyết định đó phải được công bố trên cổng thông tin điện tử của Tòa án, sau khi được mã hóa, số hóa.

Sau ba năm triển khai, Cổng TTĐT của Tòa án đã công bố hơn 498.310 bản án và quyết định bao gồm án: Hình sự, dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh thương mại, hành chính, lao động…; thu hút từ 7000-10000 lượt truy cập/ngày; tổng số lượt truy cập lên đến hơn 21 triệu lượt; qua đó tiếp nhận nhiều ý kiến từ các chuyên gia, người dân tham gia bình luận, nhận xét, góp ý thiết thực về nội dung các bản án, góp phần đáp ứng chủ trương, yêu cầu tiến trình cải cách tư pháp của Đảng và Nhà nước cũng như tinh thần của Hiến pháp năm 2013.

Với giao diện webside dễ hiểu cùng với những thống kê cụ thể và chi tiết về số lượng các bản án, quyết định. Người dân có thể tự mình nghiên cứu các bản án để tích lũy kinh nghiệm cho bản thân đối với các tình huống pháp luật. Báo chí từ đây cũng có thể truy cập được các bản án, việc phản ánh các vụ án sẽ có sự so sánh, đối chiếu và đưa ra những nhận định, đánh giá về các vụ án.

Nếu trước đây, các sinh viên trường luật, các giảng viên muốn bài giảng của mình sinh động, phải cậy nhờ người quen làm việc trong các cơ quan Tòa án hoặc Viện kiểm sát để xin sao các bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật và thường rất khó khăn để sao chụp một bản án, thì nay với việc công khai bản án trên mạng, việc tiếp cận các bản án đã có hiệu lực pháp luật được thực hiện một cách dễ dàng. Khi các bản án được công khai thì việc đào tạo cử nhân luật sẽ sát với thực tiễn nghề nghiệp tương lai của các sinh viên luật. Chính các sinh viên luật trong quá trình học đã tiếp cận, nghiên cứu các bản án thì cử nhân luật sẽ bớt đi tính lý thuyết hơn. Công tác nghiên cứu ở bậc cao như thạc sĩ, tiến sĩ cũng sẽ thực tế hơn.

Hiện nay chúng ta thường tuyên truyền các quy định pháp luật mang tính mô phạm, người dân khó hình dung, khó hiểu hơn việc tuyên truyền thông qua các vụ án cụ thể. Việc công khai các bản án khiến người dân đọc bản án có thể hiểu những căn cứ pháp lý, nhận định pháp luật, nhận thức được đâu là hành vi phạm tội, hành vi trái với quy định của pháp luật, ý thức được cách cư xử của bản thân. Trên cơ sở công khai minh bạch các bản án, người dân sẽ hiểu được các hoạt động của Tòa án, đồng thời có tác động răn đe trước các hành vi vi phạm pháp luật. Cũng qua các bản án được công bố mà hình thành án lệ, với sự tham khảo, đối chiếu của người dân thì những vụ việc tương tự nếu kết quả không giống nhau chắc chắn sẽ dễ dàng được nhân dân phát hiện để kiến nghị xử lý.

Đây là bước chuyển biến quan trọng của ngành, là cơ chế hữu hiệu để người dân kiểm tra, giám sát hoạt động của Tòa án; góp phần nâng cao chất lượng hoạt động xét xử, chế độ trách nhiệm của Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, cũng như cung cấp cho người dân những dịch vụ thuận tiện hơn trong quá trình tố tụng, học tập và nghiên cứu..

Tăng trách nhiệm của Thẩm phán

Kết quả của Nghiên cứu “Những thực tiễn tốt về thủ tục hành chính tư pháp nhằm tăng cường tính liêm chính của Tòa án”, được thảo luận tại cuộc hội thảo do TANDTC, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam và Đại sứ quán Anh tại Hà Nội tổ chức ngày 23/7 cho thấy, công khai bản án trên Cổng TTĐT của TAND là một bước chuyển biến quan trọng của hệ thống TAND, thúc đẩy tính liêm chính, minh bạch, tăng cường thực thi công lý, tôn trọng nhân quyền của ngành Toà án. Thêm vào đó, công khai bản án cũng giúp cho việc phát triển án lệ, thống nhất áp dụng pháp luật trên toàn quốc.

Theo Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình, việc công khai bản án, quyết định của Tòa án trên Cổng TTĐT của TAND là giải pháp mà TANDTC mới triển khai thực hiện và được dư luận đánh giá cao. Đây là bước đột phá trong hoạt động chỉ đạo điều hành của lãnh đạo TANDTC nhằm nâng cao năng lực, trách nhiệm của các Thẩm phán, tăng tính thống nhất trong việc áp dụng pháp luật cũng như tạo điều kiện để nhân dân tham gia giám sát hoạt động xét xử của Tòa án.

Quán triệt sự lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt của lãnh đạo TANDTC, về cơ bản các Tòa án đã thực hiện nghiêm túc chủ trương công khai bản án, quyết định trên Cổng Thông tin điện tử của Tòa án, nhiều đơn vị Tòa án đã tích cực nâng cao chất lượng bản án cũng như việc công khai bản án, quyết định được các Tòa án thực hiện nghiêm túc, cụ thể như TAND tỉnh Hà Nam đã công bố gần 1.183 bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của TAND hai cấp; TAND 2 cấp tỉnh Hậu Giang từ tháng 7/2017 đến nay đã công bố gần 2.870 bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp… Tuy nhiên, vẫn còn một số đơn vị chậm triển khai thực hiện hay thực hiện chưa hiệu quả.

Một kết quả đáng ghi nhận trong việc thực hiện chủ trương công khai bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật ở TAND các cấp, đó là chất lượng đội ngũ cán bộ tòa án, đặc biệt là thẩm phán đã được nâng lên một bước. Để nội dung một bản án, quyết định thật sự chất lượng, trong suốt các khâu hoạt động tố tụng, thẩm phán nghiêm túc nghiên cứu tài liệu, chứng cứ bảo đảm đầy đủ, khách quan, áp dụng pháp luật chính xác. Hình thức bản án cũng có nhiều đổi mới, bảo đảm trình bày đúng quy định, văn phong, lập luận chuẩn mực, không trùng lặp thông tin mã hóa, không làm thay đổi nội dung của các bản án, quyết định.

Qua đó, những bản án có sai sót, yếu kém sẽ bộc lộ, các cơ quan chức năng sẽ tiếp thu, rút ra những bài học kinh nghiệm, phát hiện các thẩm phán yếu kém để tìm giải pháp nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ Tòa án; góp phần ngăn ngừa, hạn chế các hiện tượng tham nhũng, tiêu cực trong công tác xét xử, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, thúc đẩy tiến trình phát triển đất nước và hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế.

Để thực hiện có hiệu quả quy định trên, TANDTC đã tổ chức nhiều hội nghị trực tuyến tập huấn viết bản án cho Thẩm phán, Thẩm tra viên TAND các cấp tại nhiều điểm cầu. Hội nghị tập huấn là cơ hội để các Thẩm phán, Thẩm tra viên trong toàn quốc trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm trong việc viết bản án nhằm hạn chế khắc phục những tồn tại, bất cập trong thời gian vừa qua.

Mặc dù đem lại rất nhiều tác động tích cực đối với hoạt động của hệ thống TAND cũng như đối với xã hội nhưng trên thực tế thì việc công khai bản án, quyết định trên Cổng Thông tin điện tử của Tòa án vẫn còn có những hạn chế, khó khăn trong quá trình thực thi vì căn cứ xác định các bản án, quyết định được công khai và không được công khai; việc mã hóa thông tin, số hóa bản án, quyết định của tòa án phải đảm bảo chính xác, không trùng lặp thông tin, không làm thay đổi nội dung của bản án, quyết định. Việc đăng tải các bản án, quyết định chưa đầy đủ, một số bản án được đăng tải vẫn còn những sai sót về mặt hình thức, việc tìm kiếm bản án, quyết định đã được đăng tải chưa thực sự thuận lợi…

Với những vai trò, ý nghĩa cũng như những kết quả đạt được và hạn chế của hoạt động công khai bản án, quyết định trên Cổng TTĐT của Tòa án, trong thời gian tới, để nâng cao chất lượng của hoạt động này, lãnh đạo các Tòa án phải có biện pháp tổ chức giám sát việc thực hiện đúng các hướng dẫn về công bố bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật; Cần tiếp tục đầu tư cơ sở vật chất cho Tòa án các cấp thực hiện việc công bố bản án, quyết định; Hướng dẫn, giải đáp các vướng mắc của Thẩm phán về việc công bố bản án, quyết định; Tăng cường sự tham gia của người dân, cập nhật đánh giá của dư luận và truyền thông vào hoạt động đánh giá, bình luận các bản án, quyết định của Tòa án, qua đó làm cơ sở để đánh giá kết quả, mức độ hoàn thành công tác của từng Thẩm phán.