Cấm không khả thi, nhưng có thể thay thế dần thuốc lá điếu

Do đó, ngày càng nhiều cơ quan, chuyên gia y tế trên thế giới nhấn mạnh, ngày nào việc hút thuốc vẫn còn là nhu cầu hợp pháp thì cần có các biện pháp giảm tác hại, thúc đẩy chuyển đổi từ thuốc lá điếu sang các sản phẩm thay thế khác với hàm lượng các chất gây hại thấp hơn nhằm mục tiêu cải thiện sức khỏe cộng đồng.

Giảm gánh nặng cho người hút thuốc lá

Việc phát triển các sản phẩm thuốc lá mới có khả năng giảm bớt mức độ gây hại hoặc gây nghiện có thể là một phần của hướng tiếp cận toàn diện nhằm giảm tỷ lệ tử vong và bệnh tật liên quan đến thuốc lá, đặc biệt ở những người hút thuốc không muốn hoặc không thể cai. Đây là kết luận theo báo cáo số 989 từ Nhóm Nghiên cứu về Quy định Sản phẩm Thuốc lá (TobReg) của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) vào năm 2015.

Trước khi có báo cáo này, một chuyên khảo năm 2000 của WHO về Nâng cao Kiến thức về Quản lý các Sản phẩm Thuốc lá đã chỉ ra, người hút thuốc có thể hạn chế tỷ lệ tử vong đáng kể nếu hai hướng tiếp cận sau đây thành công: Thứ nhất là sử dụng rộng rãi các biện pháp hiệu quả để điều trị chứng nghiện thuốc lá, đặc biệt nếu tỷ lệ cai nghiện có thể tăng lên mạnh mẽ, và thứ hai là giảm đáng kể sự phơi nhiễm với các thành phần có hại của các sản phẩm thuốc lá.

5 năm trước, kể từ Hội nghị Các bên về Kiểm soát Thuốc lá lần 8 (COP8), WHO xác nhận thuốc lá mới không thải ra khói do đốt cháy, mà tạo ra khí hơi aerosol có hàm lượng các chất gây hại thấp hơn so với thuốc lá điếu thông thường.

Từ đó đến nay, thuốc lá mới đã trở nên hết sức phổ biến, hiện đã có 184/195 nước thành viên WHO hợp pháp hoá loại thuốc lá mới điển hình là thuốc lá làm nóng (TLLN) theo luật của quốc gia. Các nghiên cứu tại Nhật Bản - nước tiêu thụ TLLN nhiều nhất thế giới - đã cho thấy tỷ lệ nhập viện do bệnh COPD và bệnh tim mạch giảm đáng kể sau khi TLLN ra mắt tại quốc gia này. Đáng chú ý, theo kết quả Khảo sát Sức khỏe và Dinh dưỡng Quốc gia Nhật Bản, số người trưởng thành hút thuốc lá điếu cũng giảm bất ngờ sau 5 năm TLLN được thương mại hóa. Nhiều nghiên cứu khác cho biết hiện chỉ còn khoảng 12% người Nhật trưởng thành còn hút thuốc lá điếu, và con số này được dự đoán sẽ tiếp tục giảm trong tương lai.

Thành công hơn cả Nhật Bản, các cơ quan quản lý của Thụy Điển cho hay, tỷ lệ hút thuốc lá điếu của nước này đã giảm mạnh từ 15% chỉ còn 5,6% trong 15 năm qua. Thành tựu này hứa hẹn sẽ giúp Thụy Điển trở thành nước đầu tiên được WHO công nhận là “quốc gia không khói thuốc”. Công thức thành công của Thụy Điển là áp dụng khuyến nghị từ Công ước Khung về Kiểm soát Thuốc lá (FCTC) của WHO, bao gồm giảm cung và cầu về thuốc lá, cấm hút thuốc ở một số địa điểm, và kết hợp với chính sách chấp nhận các sản phẩm thuốc lá mới (như thuốc lá ngậm snus, TLLN, TLĐT…) như những giải pháp thay thế ít gây hại hơn để khuyến khích người hút thuốc chuyển đổi.

Chưa thể cai thuốc ngay, cần biện pháp giảm tác hại để thay thế thuốc lá điếu

Việc cai thuốc luôn là khuyến nghị đầu tiên dành cho người hút thuốc, đặc biệt quan trọng với những người có tiền sử gia đình mắc các bệnh ung thư, hô hấp, tim mạch, tiểu đường… Sau 1 năm cai thuốc thành công, nguy cơ ngồi máu cơ tim giảm 20-50%, sau 5 năm, nguy cơ đột quỵ giảm tới mức như người đã cai 5-15 năm. Tránh xa thuốc lá cũng đồng nghĩa với việc bảo vệ sức khỏe cho người thân, đặc biệt là người già và trẻ em.

Tuy nhiên, bất chấp những nỗ lực của ngành y tế, tỷ lệ hút thuốc tại Việt Nam và trên toàn cầu hầu như vẫn "dậm chân tại chỗ". Cụ thể, đến nay, rất ít quốc gia có thể đạt được mục tiêu của WHO là giảm 30% tỷ lệ hút thuốc lá ở người trưởng thành. Các chuyên gia cho biết, cần nhiều giải pháp hơn nếu muốn giảm tối thiểu số lượng người hút, chẳng hạn nếu một người chưa cai được ngay thì trước hết có thể thay thế thuốc lá điếu bằng những sản phẩm ít tác hại hơn.

Kết luận từ báo cáo của Health Deplomats đã khẳng định điều này: Nhờ loại bỏ thuốc lá điếu, Thụy Điển hằng năm đã cứu sống 34.000 người dân. Theo đó, nếu các nước châu Âu cũng thự hiện chính sách tương tự, sẽ có thêm 3,5 triệu người được cứu sống trong 10 năm tới.

Cũng đặt mục tiêu không khói, New Zealand đã ban hành chính sách cấm bán thuốc lá điếu vĩnh viễn cho người sinh sau năm 2008 để ngăn chặn thế hệ trẻ. Tuy vậy, lệnh cấm này không áp dụng cho các sản phẩm thuốc lá mới.

Lý giải cho sự khác biệt này, Thứ trưởng Bộ Y tế New Zealand Ayesha Verrall cho biết: "Chúng tôi cho rằng các sản phẩm thuốc lá mới chính là một công cụ quan trọng có khả năng đóng góp vào mục tiêu Không khói thuốc năm 2025 cho New Zealand và có thể giúp khắc phục sự chênh lệch đáng kể về tỷ lệ hút thuốc lá điếu hiện nay”.