Bức tranh thêu và tình bạn thủy chung của Bác Hồ -Luật sư Frank Loseby

Ngày 22/5/2005, Bảo tàng Hồ Chí Minh tại Hà Nội tổ chức buổi lễ tiếp nhận một hiện vật đặc biệt, đó là bức tranh thêu "Chùa Một Cột". Xuất xứ và hành trình của bức tranh thêu là một câu chuyện dài và có cái kết vô cùng xúc động về tình cảm của một người nước ngoài dành cho Bác kính yêu của chúng ta.

Vụ án Nguyễn Ái Quốc ở Hồng Kông

Mùa xuân năm 1930, sau khi triệu tập và chủ trì thành công Hội nghị hợp thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, Nguyễn Ái Quốc với tên gọi Tống Văn Sơ tiếp tục ở lại Hồng Kông, hoạt động cách mạng. Người ở tại ngôi nhà 186 phố Tam Kung, Cửu Long – Hương Cảng, và nơi đó trở thành trụ sở liên lạc bí mật giữa Nguyễn Ái Quốc và một số đồng chí khác.

Kể từ khi thay mặt Hội những người Việt Nam yêu nước tại Pháp ký tên vào bản Yêu sách của nhân dân An Nam gửi hội nghị Vec xay – Pháp, cho đến khi sáng lập Đảng Cộng sản Việt Nam, Nguyễn Ái Quốc đã trở thành một nhân vật quan trọng trong kế hoạch lùng bắt của thực dân Pháp.

Cuộc mặc cả giữa mật thám Pháp ở Đông Dương và mật thám Anh ở Hồng Kông, kèm theo những điều kiện có lợi cho cả hai bên đã dẫn đến cuộc vây ráp, bắt lén Nguyễn Ái Quốc – Tống Văn Sơ ở số nhà 186 Tam Kung – Hương Cảng (6/6/1931)

Biết tin Nguyễn Ái Quốc bị bắt, Hồ Tùng Mậu, qua Liên đoàn Quốc tế cứu tế đỏ đã đến gặp luật sư  Loseby – một luật sư tiến bộ người Anh ở Hồng Kông nhờ giúp đỡ. Việc bắt lén người trái pháp luật đã bị bại lộ, Sở cảnh sát Hồng Kông buộc phải đồng ý để luật sư vào gặp Tống Văn Sơ (24/6/1931).

Trước một người thanh niên Việt Nam gầy, xanh, song vẻ cương nghị, sự thông minh trong từng câu nói bằng tiếng Anh và đôi mắt sáng đã làm luật sư xúc động. Luật sư chân tình nói: “Tôi nhận giúp vì danh dự chứ không phải vì tiền”.

Thời gian Tống Văn Sơ bị giam giữ, cũng đồng thời là khoảng thời gian nước rút của cuộc đua giữa một bên là gia đình luật sư và những người bảo vệ Tống Văn Sơ, một bên khác là sự cấu kết, có điều kiện của mật thám Anh và mật thám Pháp muốn hãm hại Tống Văn Sơ. Dưới sức ép của dư luận, của những phương tiện thông tin báo chí, luật sư Loseby đã đưa vụ án Tống Văn Sơ ra xử trước Pháp viện tối cao.

Nhân chuyến thăm Việt Nam năm 1960, Luật sư Lô-dơ-bi đã kể lại việc bào chữa cho Chủ tịch Hồ Chí Minh trong vụ án năm 1931 ở Hồng Kông cũng như những kỷ niệm sâu sắc của gia đình mình đối với Người.

Luật sư Loseby nhớ lại: “Theo luật pháp của Anh hồi bấy giờ, khi bắt một người chỉ được hỏi người đó bảy câu mà thôi. Bảy câu đó đại để là tên, tuổi, quê quán, nghề nghiệp, thời gian cư trú, quan hệ xã hội, những người và vật làm chứng... Không được hỏi sang câu thứ tám dù câu đó là câu gì. Nhưng khi bắt Tống Văn Sơ, nhà cầm quyền Hồng Kông lại hỏi câu thứ tám là: “Anh sang Nga với mục đích gì?”. Nhà cầm quyền hỏi câu thứ tám đó là trái pháp luật nên cuối cùng Tòa án phải tuyên bố phóng thích Tống Văn Sơ”.

Lần đầu tiên trong lịch sử thuộc địa, Toà án tối cao phải xét xử một bản án chính trị. Tính chất đặc biệt của vụ án, sự giúp đỡ cùng tài trí của luật sư và người cộng sự, sự thông minh và nhất quán trong từng câu trả lời của Tống Văn Sơ đã buộc Toà án phải xét xử một cách công khai.

Tống Văn Sơ phải trải qua ba cuộc thẩm vấn của Thư ký Trung Hoa vụ Hồng Kông và 9 phiên toà xét xử tại Hồng Kông (ngày 31/7/1931 là phiên thứ nhất, diễn ra trong không khí căng thẳng, quyết liệt và phiên cuối cùng kết thúc vào ngày 12/9/1931). Đòi trả tự do cho Tống Văn Sơ không được giải quyết dứt điểm, luật sư cùng người cộng sự đã quyết định chống án lên Viện cơ mật Hoàng Gia Anh.

Tiền án phí và những thủ tục bắt buộc đã được luật sư lo liệu đầy đủ…  Kết quả của cuộc thoả thuận được trình và Toà án Viện Cơ mật Hoàng Gia Anh đã đồng ý trả tự do cho Tống Văn Sơ, bằng cách cho Người được tự do lựa chọn nơi mình đến. Ngày 28/12/1932, Tống Văn Sơ được tự do, song khi đi đến Xinhgapo, Tống Văn Sơ lại bị buộc quay trở lại Hồng Kông và ngày 19/1/1933, Người lại bị bắt giam.

Ngay khi ấy, Người đã kịp thời viết thư báo tin cho luật sư Loseby và nhờ ông giúp đỡ. Luật sư đã đề nghị Thống đốc Hồng Kông can thiệp, và Thống đốc đã buộc phải ra lệnh thả Tống Văn Sơ và hạn trong ba ngày Tống Văn Sơ phải rời khỏi Hồng Kông. Một lần nữa gia đình luật sư Loseby lại bênh vực và cứu Tống Văn Sơ ra khỏi nhà tù.

Vào ngày 22/1/1933, luật sư Loseby đã giúp đỡ để Tống Văn Sơ cải trang thành một thương gia Trung Quốc giàu có. Cùng với Long, thư ký của luật sư Loseby, Người đi xuồng ra khơi, rồi lên tàu Anhui rời Hồng Kông tới Hạ Môn. Ở Hạ Môn một thời gian, Người lên Thượng Hải và tìm cách tới Liên Xô và sinh sống, học tập ở đó từ năm 1934-1938. Mùa xuân năm 1941, Người trở về Tổ quốc, trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng. Cách mạng Tháng Tám 1945 thành công, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời. Người thanh niên Việt Nam mang tên Tống Văn Sơ được gia đình luật sư Loseby cứu giúp năm nào, trở thành Chủ tịch nước Việt Nam độc lập.

Luật sư Loseby, tên đầy đủ là Francis Henry Loseby, sinh năm 1883 tại Anh, và đến năm 1926 ông sang Hồng Kông, làm việc tại Văn phòng luật sư mang tên “Russ & Co.” và mua lại văn phòng này năm 1928. Về vụ án năm 1931, bà Loseby kể lại rằng: “Ông nhà tôi rất quý Hồ Chủ tịch. Ông nói với tôi bằng mọi giá giải cứu được cho Nguyễn Ái Quốc”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh gặp lại người luật sư bào chữa cho Người

Luật sư Loseby (Francis Henry Loseby) là người đã bào chữa cho Chủ tịch Hồ Chí Minh trong vụ án năm 1931 ở Hồng Kông (Trung Quốc) và gia đình luật sư cũng đã giúp đỡ Người thoát khỏi sự truy lùng của bọn thực dân. Với mong muốn gặp lại ân nhân của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã mời gia đình luật sư Loseby đến thăm Việt Nam.

Sau 27 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh và người ân nhân của mình – luật sư F.Loseby không hề có tin tức của nhau, một ngày gần lễ Giáng sinh năm 1959 vợ chồng luật sư nhận được món quà bức tranh thêu “Chùa Một cột” của người tù năm xưa nay là Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa gửi tặng, do ông lãnh sự Việt Nam ở Hồng Kông đem lại sau khi ông báo cáo với Chủ tịch Hồ Chí Minh là đã tìm được địa chỉ của luật sư Loseby.

Cùng với quà tặng, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn gửi thư mời gia đình ông bà sang thăm Hà Nội nhân dịp Tết Nguyên đán 1960.

Sau đó, gần Tết Canh Tý 1960, luật sư Loseby đã sang thăm Việt Nam cùng vợ và một cô con gái. Gia đình luật sư rất xúc động khi được chính vị Chủ tịch nước dù bận trăm công nghìn việc, ra tận nơi đón. Đoàn được đưa về nghỉ tại một biệt thự có vườn hoa trên đường Nguyễn Du, bên cạnh hồ Thiền Quang. Trong những ngày ở Hà Nội, gia đình luật sư đã đi thăm nhiều danh lam thắng cảnh của Thủ đô. Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm gia đình luật sư khá thường xuyên, nói chuyện với họ rất chân tình. Đặc biệt, khi nói chuyện thân mật với gia đình luật sư Loseby, Người sử dụng tiếng Anh rất thành thạo.

Trong buổi đến thăm và gặp gỡ cán bộ công nhân Nhà máy Cơ khí  Hà Nội, ngày 2/2/1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh giới thiệu luật sư Loseby và khẳng định: “Bác xin giới thiệu với các cô chú, đây là luật sư Loseby, ân nhân của Bác. Nếu không có luật sư thì chưa biết Bác sống chết ra sao?”.

Gia đình luật sư Loseby rời Việt Nam sau một tuần ở thăm (từ ngày 26/1 đến ngày 3/2/1960). Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tiễn cả gia đình luật sư ra tận sân bay Gia Lâm, chúc mọi người lên đường thuận lợi và nhớ giữ gìn sức khỏe. Riêng cô Patricia, con gái luật sư Loseby, Người thân mật nói: “Bao giờ có đám cưới nhớ cho Bác biết nhé”.

Ngày 19/2/1960, trong bức thư gửi Chủ tịch Hồ Chí Minh cảm ơn vì chuyến thăm Việt Nam và báo tin cả gia đình đã về đến Hồng Kông, luật sư Loseby viết: “Ngài nói rằng tôi đã “cứu sống Ngài”, điều đó có thể đúng, nếu vậy thì đó là việc làm tốt nhất mà tôi đã từng làm và đó mãi mãi là một việc làm sáng suốt”.

Hằng năm sau đó, nhân dịp ngày lễ Noel, Tết Dương lịch, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư, quà đến chúc mừng ông bà luật sư Loseby và cô Patricia. Người còn dặn dò cán bộ ta ở Hồng Kông tìm hiểu khéo léo xem ông bà thích hoa quả, bánh trái gì để mua hợp ý ông bà. Và cứ đến ngày Quốc khánh hằng năm, Văn phòng đại diện thương mại Việt Nam tại Hồng Kông đều mời gia đình ông bà Loseby đến dự.

Một tình bạn cao cả, một ân tình sâu nặng Hồ Chí Minh - Loseby

Năm 1967, luật sư Loseby qua đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi vòng hoa đến viếng với dòng chữ “Hồ Chí Minh kính viếng luật sư Loseby” như một người thân, một người bạn của gia đình luật sư. Gia đình luật sư và những người đến viếng đều rất xúc động.

Nhận xét về Chủ tịch Hồ Chí Minh, bà Loseby nhớ lại: “Những ngày bị giam cầm khổ lắm nhưng nói chuyện với chúng tôi, Người đều nói rằng, tương lai cách mạng sẽ thành công. Khi tổ chức cho Người rời khỏi Hồng Kông, chúng tôi chỉ cầu mong Người gặp nhiều may mắn”.

Bà Patricia, con gái của luật sư Loseby thì xúc động kể lại: “Tôi được nghe kể rất nhiều về Chủ tịch Hồ Chí Minh qua bố mẹ tôi... Bố tôi thường nhắc đến Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ông nói Chủ tịch Hồ Chí Minh là một con người dũng cảm và rất thú vị... Tôi quý trọng Bác Hồ như phụ thân tôi. Từ những ngày thơ ấu, tôi đã có trong tim hình ảnh về Bác Hồ”.

Ngày 22/5/2005, tại Phòng Khánh tiết của Bảo tàng Hồ Chí Minh, Bảo tàng đã tổ chức trang trọng lễ đón nhận hiện vật có ý nghĩa đặc biệt này. Khi trao tranh cho Giám đốc Bảo tàng, ông Paul Tagg tâm sự: “Tôi biết bức tranh này khi chuyển đến làm việc ở Hồng Kông năm 1987. Nay tôi rất vinh hạnh được cô tôi ủy thác việc trao lại bức tranh cho Bảo tàng Hồ Chí Minh lưu giữ, vì cô đã suy nghĩ là không đâu có thể làm tốt hơn nơi này sau khi mất. Tôi coi đây là một trách nhiệm rất lớn lao. Tôi mong sao nhiều người được chiêm ngưỡng và biết rõ tình bạn cao quý giữa Chủ tịch Hồ Chí Minh và luật sư Loseby khi đến thăm Bảo tàng mang tên Người".

Sau khi tiếp nhận, bức tranh đã được đưa ra triển lãm nhiều lần và hiện đang được bảo quản trong kho cơ sở của Bảo tàng Hồ Chí Minh.

Những kỷ vật về Bác Hồ với những người bạn quốc tế thân thiết được nhân dân Việt Nam trân trọng gìn giữ là minh chứng sống động cho những giá trị nhân văn cao đẹp sống mãi với thời gian.

Cùng với thời gian, tình nghĩa trọn vẹn thuỷ chung của Hồ Chí Minh với luật sư Lôdơbi, tấm lòng trước sau như một của Đảng, Nhà nước, Chính phủ và Nhân dân Việt Nam đối với gia đình luật sư Lôdơbi, cũng như gia đình luật sư Lôdơbi đối với Việt Nam sẽ vẫn còn lưu truyền mãi. Đâu đó trong bức tranh thêu Chùa Một Cột Chủ tịch Hồ Chí Minh tặng luật sư, trong bộ quần áo, mũ, giày, kính gia đình luật sư tặng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dùng năm nào, trong những bức ảnh của gia đình Luật sư Lôdơbi, trong những kỷ vật, những sưu tập tài liệu liên quan đến vụ án Hồng Kông những năm 1931-1933.., đang lưu giữ tại Việt Nam, tại gia đình luật sư, vẫn thấy hiển hiện một tình bạn cao cả, một ân tình sâu nặng Hồ Chí Minh - Loseby mà muôn đời các thế hệ con cháu mai sau ngưỡng mộ và chiêm nghiệm.