Xây dựng Tòa án điện tử là nhiệm vụ cấp thiết, trọng tâm về thực hiện cải cách tư pháp

Phát biểu tại Hội nghị giới thiệu mô hình chuyển đổi số thành công cấp bộ, ngành diễn ra vào chiều 16/6, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Bí thư Ban cán sự đảng, Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình cho biết, Hội nghị là sự kiện có ý nghĩa quan trọng, đánh dấu một bước ngoặt mới trong quá trình đổi mới, hiện đại hóa hoạt động Tòa án theo hướng “chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, nghiêm minh, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân”.

Chánh án Nguyễn Hòa Bình nhấn mạnh, cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn thế giới, tác động sâu rộng đến mọi mặt của đời sống xã hội, trong đó có hoạt động tư pháp. Nắm bắt xu thế phát triển tất yếu này, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, chính sách đề cao ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, trong đó Nghị quyết số 52 ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4; Quyết định số 942 ngày 15/6/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030 đã đề ra chủ trương, định hướng và chiến lược rõ ràng để bắt kịp với xu thế thế giới của “thời đại số”.

Đặc biệt, tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Đảng ta đã tiếp tục xác định và đưa nhiệm vụ "... chuyển đổi số quốc gia, phát triển kinh tế số,... ” là một trong những nhiệm vụ cơ bản, các khâu đột phá chiến lược trong nhiệm kỳ Đại hội XIII và cũng là một trong những nội dung cơ bản của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021-2030, đã một lần nữa cho thấy tầm quan trọng của cuộc cách mạng lần thứ 4 đối với sự phát triển của đất nước, thể hiện sự quyết tâm của cả hệ thống chính trị trong việc nắm bắt thời cơ, các cơ hội và thành tựu từ cuộc cách mạng lần thứ 4 để xây dựng đất nước Việt Nam hùng cường.

"Có thể thấy rằng, ngày nay, sự phát triển rất nhanh của công nghệ số đã mang lại nhiều cơ hội cho việc nâng cao hiệu quả hoạt động quản trị quốc gia và thực thi công lý trên thế giới. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 và sự biến đổi không ngừng của kỷ nguyên công nghệ, thời đại kỹ thuật số đã và đang tạo điều kiện thuận lợi, làm thay đổi sâu sắc ở nhiều lĩnh vực, trong đó có hoạt động của Tòa án", Chánh án Nguyễn Hòa Bình chỉ ra.

Đặc biệt, thời gian gần đây, do những tác động tiêu cực của đại dịch Covid-19 đã thôi thúc Tòa án phát triển nhanh hơn, mạnh hơn, chuyển đổi số để đáp ứng đòi hỏi của nhân dân, của đất nước và trên thực tế CNTT đã đóng vai trò rất quan trọng trong việc đảm bảo sự thông suốt, liên tục của các hoạt động tư pháp.

Chánh án Nguyễn Hòa Bình chỉ dẫn: Thực tiễn quốc tế cho thấy, những nước có nền khoa học tiên tiến và sớm chú trọng chuyển đổi số hoạt động xét xử đã đạt được những thành tựu quan trọng trọng việc nâng cao hiệu quả hoạt động ở lĩnh vực này, điển hình là Trung Quốc. Theo báo cáo đánh giá của Trung Quốc, việc triển khai Tòa án điện tử đã giúp các Thẩm phán nâng cao lên 50% năng suất lao động và tiết kiệm 30% chi phí hoạt động của Tòa án.

Ở Việt Nam, không nằm ngoài xu thế chung của thế giới, đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số và xây dựng Tòa án điện tử được xác định là nhiệm vụ cấp thiết, trọng tâm về thực hiện cải cách tư pháp trong Tòa án, là cơ hội để hệ thống Tòa án nâng cao hiệu quả hoạt động, củng cố niềm tin của người dân vào công lý và đáp ứng yêu cầu của Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII.

"Việc chuyển đổi số và xây dựng Tòa án điện tử sẽ tạo ra những giá trị lớn lao cho xã hội, là điểm nhấn của Chiến lược cải cách tư pháp giúp nước ta bắt kịp với xu hướng phát triển của tư pháp tiến bộ trên thế giới; đây cũng chính là việc thực hiện cam kết quốc tế của TANDTC Việt Nam là đến năm 2025 cơ bản hoàn thành việc xây dựng Tòa án điện tử", Chánh án Nguyễn Hòa Bình nhấn mạnh

Thực hiện kế hoạch xây dựng Tòa án điện tử, thời gian qua, TANDTC đã đưa vào sử dụng nhiều hệ thống CNTT tiên tiến để giải quyết các công việc của Tòa án trên môi trường số, giúp nâng cao hiệu quả hoạt động và tăng cường tính chuyên nghiệp, công khai, minh bạch của Tòa án, qua đó giúp nâng cao hiệu quả phục vụ người dân và nâng cao năng lực cạnh tranh của quốc gia về cải thiện môi trường kinh doanh.

Chánh án khẳng định: Tuy nhiên đây là những thành công bước đầu so với yêu cầu vẫn còn nhiều việc phải làm, tồn tại hạn chế trong bước đi ban đầu là không tránh khỏi, khó khăn vướng mắc không thể khắc phục một sớm một chiều, nhưng nếu không mạnh dạn bước đi thì sẽ không bao giờ đến đích.

Trợ lý ảo cung cấp tính năng rất hữu ích cho các Thẩm phán

Theo TAND huyện Cái Bè (Tiền Giang), số lượng án thụ lý giải quyết của đơn vị luôn ở mức cao, hàng năm đơn vị phải giải quyết trên 2000 vụ việc, cụ thể năm 2023, đơn vị đã thụ lý 2.146 vụ việc, đã giải quyết 1.839 vụ việc, đạt tỷ lệ 85,69%, bình quân hàng năm mỗi Thẩm phán phải giải quyết trên 131 vụ việc (1.839/14 Thẩm phán), cao gần gấp đôi tỷ lệ giải quyết theo quy định của TANDTC quy định.

Một trong những khó khăn đối với các Thẩm phán khi nghiên cứu, giải quyết các loại vụ việc là việc sử dụng CNTT để hỗ trợ chuyên môn, như tra cứu, tìm kiếm nhanh các văn bản pháp luật từ nguồn tin cậy trên internet, hoặc tìm kiếm các án lệ, các bản án, quyết định của Tòa án đăng tải trên Cổng thông tin điện tử TANDTC để tham khảo.

Từ tháng 3/2022, TANDTC đưa vào sử dụng phần mềm Trợ lý ảo Tòa án. Quá trình sử dụng, khai thác, phần mềm Trợ lý ảo đã được các Thẩm phán, Thư ký sử dụng, khai thác thường xuyên bởi những tính năng rất hữu ích và hiệu quả của phần mềm mang lại, điển hình như: Hỗ trợ tra cứu văn bản pháp luật thông qua ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết, giúp Thẩm phán có đầy đủ thông tin về quy định của pháp luật có liên quan tới vấn đề cần tra cứu (tới các công văn mang tính hướng dẫn cụ thể); Hỗ trợ Thẩm phán soạn thảo một số văn bản tố tụng mang tính biểu mẫu chuẩn, rà soát lỗi chính tả và kỹ thuật của văn bản; mã hóa bản án trước khi đăng tải lên Cổng thông tin điện tử.

Đặc biệt, Trợ lý ảo cung cấp tính năng rất hữu ích cho các Thẩm phán, nhất là các Thẩm phán mới vào nghề là hỗ trợ lên kế hoạch, đưa ra trình tự các bước giải quyết vụ án và giúp theo dõi được tiến trình giải quyết các vụ án, cũng như cảnh báo về thời hạn, thời hiệu giải quyết vụ án, qua đó giúp các Thẩm phán tránh được các lỗi vi phạm tố tụng.

Và một tính năng rất hữu ích nữa là Thẩm phán chỉ cần cung cấp một số tình huống pháp lý của vụ án, ngay tức thời Trợ lý ảo tổng hợp, chỉ dẫn các văn bản pháp luật liên quan đến vụ án, đưa ra được các tình huống pháp lý đã được Hội đồng Thẩm phán TANDTC giải đáp sát với nội dung vụ án cùng các Quyết định giám đốc thẩm của Hội đồng Thẩm phán TANDTC, các bản án đã có hiệu lực pháp luật của các Tòa án có tình huống pháp lý với vụ án đang giải quyết để tham khảo. Với tính năng này, giúp cho việc áp dụng thống nhất pháp luật, tránh cùng một hành vi pháp lý mỗi Tòa án áp dụng pháp luật và có kết quả giải quyết khác nhau.

Nhờ ứng dụng phần mềm Trợ lý ảo, trong công tác giải quyết án nên chất lượng xét xử của Thẩm phán được nâng cao; tỷ lệ án hủy, sửa do nguyên nhân chủ quan được giảm xuống, cụ thể năm 2023: đơn vị có án bị hủy, sửa do nguyên nhân chủ quan là 11 vụ, tỷ lệ là 0,35%; trong 06 tháng đầu năm 2024, đơn vị có án bị hủy, sửa do nguyên nhân chủ quan là 03 vụ, tỷ lệ là 0,21%.

Phiên tòa trực tuyến khắc phục những khó khăn về địa lý, đẩy nhanh tiến độ giải quyết nhiều vụ án

Hà Giang là tỉnh miền núi, biên giới có địa hình hiểm trở, phức tạp, khoảng cách địa lý giữa các địa phương trong tỉnh xa xôi, giao thông đi lại khó khăn. Do đó, việc tổ chức các phiên tòa trực tiếp gặp nhiều khó khăn, trở ngại và tốn kém về thời gian, công sức, tiền bạc, gây phiền hà cho đương sự cũng như cho chính quyền.

Đầu năm 2020, đại dịch Covid 19 bùng phát, làm ảnh hưởng đến mọi mặt của đời sống kinh tế, xã hội. Nhiều hoạt động trên cả nước bị ngưng trệ, trong đó có hoạt động xét xử của hệ thống Tòa án nói chung và TAND tỉnh Hà Giang nói riêng. Việc tổ chức các phiên tòa trực tiếp trong thời gian này bị hạn chế, phải trì hoãn để đảm bảo yêu cầu phòng, chống dịch bệnh.

Thực hiện Nghị quyết số 33 của Quốc hội, được sự hỗ trợ và tạo điều kiện của UBND tỉnh; sự lãnh đạo, chỉ đạo sát sao của TANDTC, TAND tỉnh Hà Giang đã triển khai, quán triệt đến các đơn vị trực thuộc tích cực, khẩn trương chuẩn bị các điều kiện đảm bảo về kỹ thuật để lắp đặt phòng xét xử trực tuyến.

Hệ thống trực tuyến phiên tòa tại các điểm cầu Trung tâm của 12/12 đơn vị TAND hai cấp, điểm cầu Thành phần Trại tạm giam Công an tỉnh và 11/11 Nhà tạm giữ của Công an huyện, thành phố; Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước tỉnh đã được xây dựng và hoàn thành, đến nay, hệ thống đảm bảo tổ chức tốt các phiên tòa trực tuyến.

Ðối với tổ chức phiên tòa xét xử trực tuyến các vụ án hình sự, việc các bị cáo có thể tham dự phiên tòa tại điểm cầu trại tạm giam, nhà tạm giữ mà không cần phải áp giải đến Tòa án đã giúp tiết kiệm được chi phí dẫn giải, thuận lợi cho việc bảo vệ phiên tòa (đặc biệt là dẫn giải đến các huyện vùng sâu, vùng xa với khoảng cách địa lý và địa hình hiểm trở như huyện Đồng Văn, Mèo Vạc). Bên cạnh đó, việc xét xử trực tuyến cũng đảm bảo tính nhân văn trong quá trình giải quyết đối với những vụ án có liên quan đến tội phạm xâm hại tình dục hoặc bị hại là trẻ em thì không cần xuất hiện trực tiếp tại phiên tòa.

Ðối với các vụ án hành chính, dân sự, xét xử trực tuyến giúp đẩy nhanh tiến độ giải quyết nhiều vụ án đã sắp hết thời hạn nhưng không thể đưa ra xét xử do không triệu tập được đầy đủ đương sự, người tham gia tố tụng khác đến phiên tòa vì những lý do về khoảng cách địa lý xa, chi phí đi lại tốn kém.

Trong năm 2023 và từ đầu năm 2024 đến nay, TAND hai cấp tỉnh Hà Giang đã xét xử trực tuyến 106 vụ án (cấp tỉnh 21 vụ, cấp huyện 85 vụ); tổ chức đối thoại, tiếp cận công khai chứng cứ và hòa giải đối với 06 vụ án (04 vụ án hành chính và 02 vụ dân sự).

Bên cạnh việc tổ chức tốt phiên tòa xét xử trực tuyến, thực hiện chủ trương của lãnh đạo TANDTC về việc tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm, trong thời gian qua, TAND tỉnh Hà Giang đã tăng cường tổ chức các phiên tòa rút kinh nghiệm trực tuyến. Qua đó, các Thẩm phán, Kiểm sát viên tham gia tại các điểm cầu của đơn vị rất thuận tiện, cùng nhau trao đổi, góp ý đối với công tác tổ chức phiên tòa, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác xét xử.