Vai trò của Tòa án đối với giải quyết tranh chấp trong bối cảnh hội nhập quốc tế

Thể hiện thông qua việc giải quyết hiệu quả, công bằng và nhanh chóng các tranh chấp kinh tế, thương mại, đầu tư.

Việt Nam hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu

Việt Nam đã tham gia nhiều thỏa thuận quốc tế liên quan đến giải quyết tranh chấp thương mại: Công ước New York năm 1958 về công nhận và thi hành các phán quyết của trọng tài nước ngoài, Công ước Washington về giải quyết tranh chấp liên quan đến đầu tư giữa các quốc gia và công dân của các quốc gia năm 1965... Các công ước quốc tế liên quan đến giải quyết tranh chấp thương mại đều chú trọng đến phương thức trọng tài. Các qui tắc trọng tài qui định trong Luật mẫu của UNCITRAL, các qui tắc trọng tài của ICC được nhiều tổ chức trọng tài ở các quốc gia áp dụng, tạo nên sự hài hoà nhất định trong thủ tục giải quyết các tranh chấp thương mại.

Việt Nam đã là thành viên của WTO nên Việt Nam buộc phải tuân thủ các thỏa thuận được coi là nền tảng của tổ chức này. Trong số những thoả thuận đó có ghi nhớ các qui tắc và thủ tục giải quyết tranh chấp. Cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO tuy được hình thành để giải quyết các tranh chấp giữa thành viên liên quan đến việc thực hiện các cam kết của mình song bản ghi nhớ vẫn ảnh hưởng rất lớn đến cơ chế giải quyết tranh chấp thương mại giữa các thương nhân.

Bên cạnh đó, Việt Nam là thành viên của Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) được thành lập vào ngày 31/12/ 2015 là bước tiến mới của các quốc ASEAN trong hội nhập sâu, toàn diện về kinh tế và là nền móng cho những bước hội nhập sâu hơn trong các lĩnh vực khác như an ninh, chính trị, văn hóa. Cùng với đó, việc Việt Nam ký văn kiện xác thực nội dung của Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương  (TPP) và đang chuẩn bị cho việc phê chuẩn văn kiện này cũng là một trong những sự kiện quan trọng, nổi bật nhất của Việt Nam trong lĩnh vực hội nhập quốc tế.

Tọa đàm “Hội nhập ASEAN và hài hoà hóa tư pháp trong các nước ASEAN” do TANDTC Việt Nam tổ chức

Nội dung của TPP đề cập đến hàng loạt các vấn đề kinh tế, thương mại, đầu tư, hải quan, giải quyết tranh chấp kinh tế... Những nội dung của TPP yêu cầu nền kinh tế của đất nước, đặc biệt là thành phần kinh tế nhà nước, nhất là doanh nghiệp nhà nước phải công khai, minh bạch hoạt động và cạnh tranh công bằng với doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác, nâng cao hiệu quả của doanh nghiệp nhà nước đồng thời khuyến khích phát triển mạnh doanh nghiệp Việt Nam, nhất là doanh nghiệp tư nhân làm động lực nâng cao sức cạnh tranh và tính tự chủ của nền kinh tế.

Vai trò của Tòa án trong giải quyết tranh chấp kinh tế quốc tế

Việt Nam đang ngày càng chủ động hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế quốc tế. Vì vậy, việc hài hòa hóa quyền tư pháp và hoàn thiện thể chế kinh tế, thương mại, đầu tư trong quá trình hội nhập kinh tế luôn luôn đặt ra yêu cầu về môi trường pháp lý trong đó việc giải quyết nhanh, công bằng, hiệu quả các tranh chấp phát sinh giữa các chủ thể của nền kinh tế.

Những thách thức nêu trên đặt ra cho hệ thống pháp luật Việt Nam những đòi hỏi không thể né tránh. Trong số những thách thức đối với thể chế của Việt Nam thì đảm bảo quyền tự do kinh doanh và cạnh tranh công bằng là những nội dung liên quan chặt chẽ đến vai trò của Tòa án. BLTTDS năm 2004, Luật Trọng tài thương mại năm 2010, Luật Tổ chức TAND năm 2014 và đặc biệt là Nghị quyết số 01/2014/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán TANDTC đã tiếp cận được phần nào các thách thức này. Đây là những bước tiến của pháp luật Việt Nam trong việc đảm bảo giải quyết tốt hơn các tranh chấp phát sinh trong xã hội, đặc biệt là trong lĩnh vực kinh tế, thương mại, đầu tư.

 Những bước tiến này đã thúc đẩy sự phát triển của các hình thức giải quyết tranh chấp bao gồm tố tụng tư pháp, các phương thức tố tụng ngoài Tòa án tức là các phương thức giải quyết tranh chấp lựa chọn. Nhiều qui định trong các văn bản pháp luật nói trên thể hiện khá rõ nhận thức của những nhà hoạch định chính sách và pháp luật về vai trò cũng như giá trị của việc giải quyết tranh chấp đối với sự phát triển, hội nhập quốc tế của đất nước. Những gì nêu trên cho thấy vai trò đặc biệt của Tòa án trong giải quyết tranh chấp kinh tế và từ đó thúc đẩy đảm bảo tự do kinh doanh, môi trường cạnh tranh bình đẳng.

Hiến pháp năm 2013 và Nghị quyết của Đại hội Đảng lần thứ XII đều nhấn mạnh vai trò của nền dân chủ trong phát triển kinh tế xã hội. Việc sử dụng và chấp nhận kết quả từ những luật chơi dân chủ, đặc biệt là trong lĩnh vực dân sự, kinh tế, thương mại quốc tế là rất cần thiết. Đó chính là những bước đi quan trọng tiến tới một nền kinh tế phát triển dân chủ: dân chủ trong thiết lập các quan hệ đối tác và trong việc giải quyết tranh chấp phát sinh. Chính vì vậy, Tòa án cần có sự độc lập và các tiếp cận đúng đối với những luật chơi dân chủ để hài hóa được nền tư pháp nước nhà theo yêu cầu hội nhập đặt ra bởi WTO, AEC và TTP.

Rõ ràng, vai trò của Tòa án trong giải quyết tranh chấp kinh tế, thương mại và đầu tư ở Việt Nam đang chiếm ưu thế tuyệt đối. Giải quyết tranh chấp kinh tế dù bằng phương thức nào thì Tòa án Việt Nam luôn có vai trò rất lớn trong việc đảm bảo môi trường phát triển, môi trường cạnh tranh cho các chủ thể nền kinh tế thông qua việc giải quyết hiệu quả, công bằng và nhanh chóng các tranh chấp kinh tế, thương mại, đầu tư.