Tòa án không được từ chối yêu cầu giải quyết vụ, việc dân sự vì lý do chưa có điều luật áp dụng

Qua thảo luận, các đại biểu đặc biệt quan tâm đến quy định về thẩm quyền yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân.

Quy định là cần thiết và nhân văn

Quyền yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp; vị trí, vai trò của VKSND trong tố tụng dân sự; tổ chức phiên họp để kiểm tra việc giao nộp, tiếp cận và công khai chứng cứ; thẩm quyền của Hội đồng xét xử giám đốc thẩm...

Về quyền yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, quá trình thảo luận có 2 loại ý kiến khác nhau.

Theo đó, nhiều ý kiến tán thành với quy định được thể hiện tại khoản 2 Điều 4 của dự thảo BLTTDS (sửa đổi) “Tòa án không được từ chối giải quyết vụ, việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng”, vì cho rằng nội dung này bảo vệ quyền con người, quyền cơ bản của công dân, cụ thể hóa quy định của Hiến pháp về Tòa án thực hiện quyền tư pháp, có nhiệm vụ bảo vệ công lý. Khi chưa có điều luật cụ thể để áp dụng thì Tòa án áp dụng nguyên tắc chung của luật, án lệ, nguyên tắc tương tự pháp luật và lẽ công bằng để giải quyết. Tuy nhiên, một số ý kiến đề nghị không quy định nội dung này trong BLTTDS (sửa đổi) vì thiếu tính khả thi, không phù hợp với tinh thần Hiến pháp năm 2013, dễ dẫn đến tình trạng áp dụng pháp luật không thống nhất.

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Văn Hiện phát biểu tại phiên họp. Ảnh: Đình Nam

 Thường trực Ủy ban Tư pháp đề xuất 2 phương án để trình UBTVQH xem xét, quyết định, bao gồm: Phương án 1: Không quy định; phương án 2: Giữ như quy định tại Điều 4 của dự thảo BLTTDS (sửa đổi).

Phó Chánh án TANDTC Tống Anh Hào cho rằng, thực hiện nhiệm vụ bảo vệ quyền con người, bảo vệ công lý theo tinh thần Hiến pháp, Tòa án không được quyền từ chối giải quyết các tranh chấp dân sự mà người dân yêu cầu... và để thực hiện quyền nói trên thì không có lý do gì Tòa án từ chối giải quyết vụ án vì không có điều luật áp dụng để xử lý những tranh chấp trên thực tế.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Phan Trung Lý cho rằng, quy định “Tòa án không được quyền từ chối yêu cầu giải quyết vụ án của đương sự” là hết sức cần thiết và quan trọng.  Do vậy quy định “Tòa án không được từ chối giải quyết vụ án dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng” như Ủy ban Tư pháp đề xuất phải là phương án 1 khi trình Quốc hội xem xét, quyết định, ông Phan Trung Lý đề nghị.

Chủ nhiệm Ủy ban về các vấn đề xã hội - bà Trương Thị Mai cũng không đồng tình khi Báo cáo của UBTVQH lại thể hiện nội dung này ở phương án thứ 2, còn phương án không quy định nội dung này lại là phương án 1, trong khi đây là một quy định mang ý nghĩa rất nhân văn.

Còn theo Chủ tịch Hội đồng Dân tộc K’so Phước, án dân sự nêu cao tinh thần tự nguyện của hai bên đương sự, nếu một vụ án, vụ việc, cả hai bên cùng thống nhất nhờ đến Tòa giải quyết mà Tòa từ chối vì không có luật là không thể được, nhất là trong điều kiện chúng ta đang xây dựng Nhà nước pháp quyền hiện nay. Vậy nên đồng tình với quy định tại khoản 2, Điều 4 của dự thảo Bộ luật.

Thể hiện đúng vị trí của Kiểm sát

Về vị trí, vai trò của VKSND trong tố tụng dân sự, Thường trực Ủy ban Tư pháp thấy rằng, việc xác định vị trí của VKSND trong tố tụng dân sự cần căn cứ vào quy định của Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức VKSND 2014.

Trong tố tụng dân sự, VKSND không thực hành quyền công tố, không khởi tố vụ việc dân sự, không chủ trì thực hiện bất kỳ một giai đoạn tố tụng nào mà chỉ kiểm sát hoạt động tư pháp trong tố tụng dân sự. VKSND là cơ quan kiểm sát việc giải quyết vụ việc dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động; Kiểm sát viên, Kiểm tra viên là người thực hiện nhiệm vụ kiểm sát. Quy định theo hướng như vậy sẽ rõ ràng về vị trí, chức năng, nhiệm vụ của TAND, VKSND, bảo đảm cho VKSND thực hiện tốt hơn nhiệm vụ của mình.

Về sự tham gia phiên tòa, phiên họp giải quyết vụ việc dân sự của Viện Kiểm sát, nhiều ý kiến tán thành với phương án giữ nguyên như quy định của BLTTDS hiện hành: “VKSND tham gia các phiên họp sơ thẩm đối với các việc dân sự; các phiên tòa sơ thẩm đối với những vụ án do Tòa án tiến hành thu thập chứng cứ hoặc đối tượng tranh chấp là tài sản công, lợi ích công cộng, quyền sử dụng đất, nhà ở hoặc có một bên đương sự là người chưa thành niên, người có nhược điểm về thể chất hoặc tâm thần. VKSND tham gia phiên tòa, phiên họp phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm”.

Thường trực Ủy ban Tư pháp cũng tán thành và đề nghị tiếp tục giữ nguyên như quy định tại Điều 21 của BLTTDS hiện hành. Đồng thời, để bảo đảm cho việc xét xử vụ án dân sự được nhanh chóng, nâng cao trách nhiệm của VKSND, Thường trực Ủy ban Tư pháp đề nghị quy định đối với trường hợp Kiểm sát viên được Viện trưởng phân công tham gia phiên tòa mà vắng mặt thì Hội đồng xét xử vẫn tiến hành việc xét xử, không hoãn phiên tòa.

Phó Chánh án TANDTC Tống Anh Hào cũng đồng tình với quan điểm của Thường trực Ủy ban Tư pháp. Riêng đối với vụ án rút gọn, đây là loại án đơn giản, VKS không tham gia vẫn có thể kiểm sát được nên không cần quy định VKS tham gia ở những vụ án này.

Về thẩm quyền của Hội đồng xét xử giám đốc thẩm, nhiều ý kiến tán thành với quy định Hội đồng xét xử giám đốc thẩm được quyền sửa một phần hoặc toàn bộ bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật. Thường trực Ủy ban Tư pháp nhận thấy, qua thực tiễn xét xử giám đốc thẩm vụ án dân sự có những trường hợp do BLTTDS không quy định cho Hội đồng xét xử giám đốc thẩm được quyền sửa một phần hoặc toàn bộ bản án, quyết định dân sự để khắc phục ngay các sai phạm dẫn đến kéo dài việc giải quyết vụ án dân sự không cần thiết, không bảo vệ kịp thời quyền, lợi ích hợp pháp của các đương sự. Vì vậy, đề nghị tiếp thu theo loại ý kiến trên của ĐBQH. Đồng thời, để tránh việc lạm dụng, cần quy định chặt chẽ các điều kiện để Hội đồng xét xử giám đốc thẩm được sửa bản án, quyết định bị kháng nghị.

 Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu cũng đồng tình với nhiều nội dung trong dự thảo và cho rằng, quy định “Tòa án không được quyền từ chối...” là để tránh việc người dân bức xúc phải “tự xử”. Bởi vì “việc dân sự cốt ở đôi bên”, khi hai bên không quyết định được rất cần một cơ quan là Tòa án đứng ra giải quyết cho họ. Vậy nên, chỉ cần để một phương án là đủ.

Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu đề nghị ban soạn thảo cần tiếp tục rà soát lại các quy định, hoàn thiện dự thảo Bộ luật.