Tòa án Hình sự Quốc tế hướng tới công lý toàn cầu

Vai trò răn đe tội phạm

Những hành động tàn bạo ​​trong cuộc khủng hoảng Rwanda và Bosnia đã nhấn mạnh nhu cầu về một cơ quan tư pháp quốc tế hiệu quả hơn thay vì các Tòa án tạm thời.

Trong suốt chiều dài lịch sử, nhiều Tòa án độc lập đã được thành lập, như Tòa án đặc biệt do các cường quốc Đồng minh thành lập sau Thế chiến thứ hai để truy tố các nhà lãnh đạo bại trận. Điều này dẫn đến các phiên tòa mang tính đột phá như các phiên tòa ở Nuremberg (Đức) và Tokyo (Nhật Bản), đặt nền móng cho hệ thống tư pháp hình sự quốc tế.

Các phiên tòa ở Nuremberg đã phá vỡ khái niệm về chủ quyền tuyệt đối cũng như thiết lập nguyên tắc các quan chức cấp cao không thể trốn tránh trách nhiệm đối với những tội ác ghê tởm như diệt chủng, tội ác chiến tranh, tội ác chống lại loài người hoặc xâm lược. Nguyên tắc này, được quy định trong Điều 27 của Quy chế ICC, loại bỏ quyền miễn trừ đối với những tội ác như vậy dựa trên học thuyết “đạo luật của nhà nước”. Đây là một bước phát triển lớn, đảm bảo rằng hành động của các quan chức quốc gia có thể được xét xử ở cấp độ quốc tế.

Tuy nhiên, ICC cũng đã phải đối mặt với những lời chỉ trích vì tính chọn lọc, đặc biệt là khi tập trung vào các nhà lãnh đạo châu Phi, dẫn đến phản ứng dữ dội và cáo buộc không công bằng.

Mặc dù ICC có vai trò răn đe tội phạm bằng cách buộc các nhà lãnh đạo phải chịu trách nhiệm, nhưng tính chọn lọc và nhạy cảm với áp lực chính trị đã khiến một số quốc gia rút khỏi tòa án, có khả năng làm suy yếu các nỗ lực quốc tế nhằm tăng cường thực thi luật hình sự.

Nâng cao vai trò thực thi công lý toàn cầu

Các sự kiện gần đây liên quan đến các cuộc tấn công của Hamas ở Israel vào ngày 7/10/2023 châm ngòi cho cuộc chiến tranh Gaza, dẫn tới các hành động quân sự của lực lượng Israel vào dân thường, cơ sở hạ tầng dân sự và các mục tiêu phi quân sự ở Gaza, gây ra thương vong trên diện rộng, Liên hợp quốc đã lên án cả hai bên và kêu gọi chấm dứt cuộc chiến đang bước sang tháng thứ 9.

Theo Quy chế Rome, Công tố viên ICC có toàn quyền tiếp nhận bất kỳ thông tin quan trọng nào về các tội phạm thuộc thẩm quyền của ICC. Khi Văn phòng Công tố viên nhận được bằng chứng đáng tin cậy, Văn phòng Công tố viên sẽ có nhiệm vụ kiểm tra và điều tra các tội phạm bị cáo buộc. Công tố viên cũng có thẩm quyền chỉ định các chuyên gia pháp lý bên ngoài để hỗ trợ các vấn đề cụ thể. Văn phòng công tố viên có toàn quyền quyết định tiến hành điều tra, sử dụng cách tiếp cận thống nhất và công bằng để đánh giá các nguồn, thông tin và bằng chứng.

Trong quá trình thẩm tra thông tin và bằng chứng liên quan đến tội phạm bị tình nghi, Văn phòng sẽ xem xét các yếu tố như độ tin cậy của các nguồn, thông tin và bằng chứng, xem xét kỹ lưỡng dữ liệu từ nhiều nguồn khác nhau để giảm thiểu sự thiên vị. Công tố viên có thẩm quyền dừng cuộc điều tra nếu không có căn cứ đáng kể hoặc nếu việc tiếp tục điều tra sẽ không phục vụ cho lợi ích của công lý, với bất kỳ quyết định nào đều cần được hội đồng xét xử sơ thẩm chấp thuận.

Cuộc khủng hoảng ở Gaza đã làm nổi bật vai trò của phương tiện truyền thông đại chúng và công nghệ mới trong việc gây sức ép buộc các nhà chức trách quốc tế phải phát hiện và trừng phạt những chỉ huy quân sự có liên quan đến các tội ác lớn, với mục tiêu cuối cùng là chấm dứt tình trạng vi phạm luật pháp.

Các tổ chức phi chính phủ, các nhóm gây áp lực và các nhà vận động hành lang đóng vai trò quyết định trong việc hỗ trợ ICC chống lại các nỗ lực che giấu sự thật hoặc cản trở việc theo đuổi công lý của tổ chức này.

Bất chấp những lời chỉ trích mà ICC vẫn phải đối mặt, các hành động gần đây của tổ chức này đang trở nên mạnh hơn trong việc duy trì công lý quốc tế. Thông báo gần đây của Công tố viên Karim Khan về việc nộp đơn xin lệnh bắt giữ đối với các nhà lãnh đạo chủ chốt liên quan đến cuộc xung đột ở Gaza là một bước tiến đáng kể hướng tới trách nhiệm giải trình.

Biện pháp chủ động này rất cần thiết trong việc chống lại văn hóa miễn tội và duy trì công lý cho tất cả mọi người, bất kể chủng tộc, tôn giáo hay sắc tộc. Những bài học quý giá có thể rút ra từ cuộc xung đột ở Gaza, cho thấy không cần phải có mặt trên chiến trường để vạch trần những tội ác ghê tởm.

ICC đang ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc buộc các cá nhân phải chịu trách nhiệm về tội phạm quốc tế và chấm dứt nền văn hóa vô trách nhiệm đáng lo ngại. Mặc dù có những lời chỉ trích liên quan đến tính chọn lọc và ảnh hưởng chính trị, những diễn biến gần đây cho thấy sự thay đổi tích cực hướng tới việc duy trì công lý trên quy mô toàn cầu.

Bằng cách học hỏi từ những xung đột trong quá khứ và sử dụng sức mạnh của truyền thông và công nghệ, cộng đồng quốc tế có thể và phải nỗ lực hướng tới một thế giới công bằng và có trách nhiệm hơn cho tất cả mọi người.