An toàn giao thông và thách thức từ thị trường mũ bảo hiểm kém chất lượng

Thói quen chuộng rẻ, chuộng tiện và xu hướng thời trang đang tiếp tay cho thị trường mũ bảo hiểm kém chất lượng. Đây không chỉ là nguy cơ đối với sức khỏe và tính mạng người tham gia giao thông, mà còn là rào cản trong việc xây dựng một văn hóa tiêu dùng văn minh và một môi trường giao thông an toàn.

Lớp xốp mỏng manh và nguy cơ chấn thương nghiêm trọng

Trên nhiều tuyến phố, không khó để bắt gặp hình ảnh người đi xe máy đội những chiếc mũ bảo hiểm mỏng nhẹ, lớp vỏ nhựa sơ sài, phần xốp lót chỉ mang tính tượng trưng. Không ít loại chỉ là mũ thời trang dạng lưỡi trai hoặc kiểu dáng nửa đầu được bày bán công khai với giá vài chục nghìn đồng, trông bắt mắt nhưng gần như vô dụng khi xảy ra va chạm.

Theo ông Trần Hữu Minh - Chánh Văn phòng Ủy ban An toàn giao thông Quốc gia, việc thực hiện quy định bắt buộc đội mũ bảo hiểm từ năm 2007 đã giúp tỷ lệ chấp hành vượt 90%, đưa Việt Nam trở thành một trong những điểm sáng về thực thi chính sách an toàn giao thông. Tuy vậy, thị trường vẫn tồn tại lượng lớn mũ bảo hiểm kém chất lượng, được bày bán tràn lan với giá rẻ, khiến người tiêu dùng dễ dàng tiếp cận.

“Tai nạn giao thông liên quan đến mô tô, xe gắn máy vẫn chiếm tỷ lệ cao, với nhiều ca chấn thương sọ não nghiêm trọng xuất phát từ việc không đội mũ bảo hiểm hoặc sử dụng mũ kém chất lượng” - ông Minh cho biết.

Khảo sát của Ủy ban An toàn giao thông Quốc gia cho thấy, trong 540 mũ bảo hiểm được kiểm tra, có tới 25,9% chỉ là mũ lưỡi trai hoặc hàng giả, hoàn toàn không đủ khả năng giảm chấn. Chúng thường xuất hiện tràn lan ở vỉa hè, cửa hàng tạp hóa, trên các sàn thương mại điện tử, thậm chí giả mạo nhãn hiệu của những nhà sản xuất uy tín, khiến người tiêu dùng khó nhận biết.

Điều đáng lo ngại, nhiều người, nhất là người trẻ, vẫn chủ động chọn loại mũ này dù biết rõ không đạt chuẩn. Nguyên nhân trước hết xuất phát từ tâm lý tiết kiệm chi phí. Mũ đạt chuẩn thường có giá 250.000-500.000 đồng, trong khi mũ rẻ chỉ vài chục đến hơn 100.000 đồng. Nhiều người cho rằng mũ rẻ khi hỏng có thể dễ dàng mua mới nhưng bỏ qua thực tế rằng mũ đạt chuẩn mới là “lá chắn” duy nhất bảo vệ vùng đầu trước các tình huống va chạm, tai nạn giao thông.

Bên cạnh đó, xu hướng thời trang đang tạo ra một trào lưu nguy hiểm. Trên TikTok, Facebook hay các trang bán hàng online, những mẫu mũ sặc sỡ, gắn sticker, kiểu dáng lạ mắt tạo xu hướng, thu hút đông đảo người trẻ. Không ít sản phẩm gắn tem CR giả hoặc chưa qua kiểm định chất lượng nhưng vẫn bán chạy.

Ngoài ra, nhiều người còn chủ quan tin tưởng vào tay lái, hoặc đi quãng ngắn nên nguy cơ va chạm thấp. Công tác tuyên truyền hiện mới tập trung vào việc nhắc nhở đội mũ bảo hiểm mà chưa nhấn mạnh đủ yếu tố “đạt chuẩn”, dẫn tới tình trạng không ít người chưa biết cách phân biệt mũ thật - giả.

Một nguyên nhân khác đến từ khoảng trống trong quản lý thị trường. Theo ông Nguyễn Tiến Đạt - Phó Chi cục trưởng Chi cục Quản lý thị trường TP.HCM, các đối tượng sản xuất, kinh doanh hàng giả ngày càng tinh vi, chia nhỏ công đoạn sản xuất, chọn địa bàn xa trung tâm để tránh bị phát hiện, khiến công tác kiểm tra, xử lý gặp nhiều khó khăn…

Sự cộng hợp của những yếu tố trên tạo ra một vòng luẩn quẩn: Người tiêu dùng dễ dãi tiếp tay cho hàng giả, hàng kém chất lượng, còn hàng giả tồn tại lại khiến nguy cơ chấn thương nghiêm trọng luôn rình rập mỗi khi tai nạn giao thông xảy ra.

Theo số liệu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đội mũ bảo hiểm đạt chuẩn có thể giảm tới 42% nguy cơ tử vong và 69% nguy cơ chấn thương vùng đầu khi xảy ra va chạm giao thông. Con số này cho thấy, việc sử dụng mũ kém chất lượng đồng nghĩa với việc đặt bản thân vào tình thế rủi ro cao hơn nhiều, đặc biệt là nguy cơ chấn thương sọ não hoặc tử vong.

Hệ quả của thói quen này không dừng ở phạm vi cá nhân. Những ca chấn thương nặng do mũ kém chất lượng tạo áp lực lên hệ thống y tế, làm gia tăng chi phí xã hội và ảnh hưởng đến quỹ bảo hiểm xã hội. Đáng lo ngại hơn, tâm lý chuộng hàng rẻ vô tình tiếp tay cho hoạt động sản xuất, buôn bán mũ giả, khiến công tác kiểm soát thị trường của cơ quan chức năng thêm phức tạp, kéo dài vòng luẩn quẩn giữa cung và cầu đối với sản phẩm kém an toàn.

Cần giải pháp đồng bộ từ luật pháp đến nhận thức

Để ngăn chặn tình trạng sử dụng mũ bảo hiểm kém chất lượng, cần triển khai một chiến lược tổng thể, kết hợp giữa siết chặt quản lý, nâng cao nhận thức xã hội và cung cấp cho người tiêu dùng những lựa chọn vừa đảm bảo an toàn, vừa phù hợp về giá cả và thị hiếu.

Về pháp lý, Nghị định 168/2024/NĐ-CP (có hiệu lực từ ngày 1/1/2025) quy định mức phạt từ 400.000 đến 600.000 đồng đối với hành vi không đội mũ bảo hiểm hoặc đội mũ nhưng không cài quai đúng quy cách. Quy định áp dụng cho cả người điều khiển xe máy, xe máy điện và người ngồi sau. Tuy nhiên, theo ý kiến chuyên gia, để tăng tính răn đe, cần bổ sung chế tài riêng cho hành vi sử dụng mũ giả hoặc mũ không đạt chuẩn, bởi đây là nguyên nhân trực tiếp làm gia tăng nguy cơ chấn thương nghiêm trọng khi xảy ra va chạm giao thông.

Song song với việc hoàn thiện quy định, giải pháp tem truy xuất nguồn gốc do Bộ Khoa học và Công nghệ quản lý cũng cần được đẩy mạnh. Mỗi sản phẩm sẽ được gắn mã QR, cho phép người mua dễ dàng kiểm tra thông tin nhà sản xuất, giấy chứng nhận chất lượng, qua đó hạn chế tối đa tình trạng lưu thông hàng giả, hàng nhái.

Công tác tuyên truyền cũng phải nhắm đúng đối tượng. Các nền tảng mạng xã hội nên được khai thác để lan tỏa những video ngắn, có nội dung trực diện, mô phỏng tình huống thực tế hoặc chia sẻ câu chuyện của nạn nhân. Nội dung cần tạo hiệu ứng cảm xúc mạnh để giới trẻ nhận thức rõ mức độ nguy hiểm của việc sử dụng mũ bảo hiểm kém chất lượng.

Ngoài ra, cần kết hợp yếu tố thời trang và an toàn trong sản xuất. Các doanh nghiệp nên được khuyến khích thiết kế mũ đạt chuẩn với trọng lượng nhẹ, mẫu mã đẹp, đa dạng màu sắc, phù hợp xu hướng, giúp người tiêu dùng - đặc biệt là giới trẻ - dễ dàng chấp nhận và sử dụng thường xuyên.

Cùng với đó, giáo dục an toàn giao thông trong nhà trường nên được đổi mới theo hướng trải nghiệm thực tế. Các buổi thực hành mô phỏng va chạm, so sánh trực tiếp hiệu quả bảo vệ giữa mũ đạt chuẩn và mũ giả sẽ giúp học sinh thấy rõ sự khác biệt, hình thành thói quen đúng đắn ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường.

Chỉ khi các giải pháp này được thực hiện đồng bộ và liên tục, việc sử dụng mũ bảo hiểm đạt chuẩn mới trở thành lựa chọn hiển nhiên, góp phần giảm thiểu thương vong do tai nạn giao thông.

Thực tế đã chứng minh hiệu quả của các biện pháp đồng bộ. Tháng 3/2025, chiến dịch “Toàn dân đội mũ bảo hiểm đạt Quy chuẩn kỹ thuật Quốc gia” tại Hà Nội với thông điệp “Mũ chuẩn an tâm - Hành trình rộng mở” đã giúp tỷ lệ đội mũ đạt chuẩn tăng 95% so với cùng kỳ.

Thành đoàn Hà Nội đã phối hợp thành lập 45 đội hình “Giao thông xanh” với 675 thành viên, trực tiếp tuyên truyền và hỗ trợ tại các chốt giao thông trọng điểm. Bên cạnh đó, Hiệp hội Các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM) nhiều lần sát cánh cùng cơ quan chức năng triển khai các chiến dịch nâng cao nhận thức, trao tặng mũ bảo hiểm đạt chuẩn cho học sinh lớp 1 và vận động người dân nghiêm túc thực hiện quy định... Những hoạt động này góp phần củng cố ý thức tuân thủ pháp luật về an toàn giao thông, đồng thời tạo dựng thói quen sử dụng mũ bảo hiểm đạt chuẩn trong cộng đồng, đặc biệt ở lứa tuổi học sinh, thanh thiếu niên.

Mũ bảo hiểm không chỉ là phụ kiện hay công cụ đối phó lực lượng chức năng, mà là “lá chắn sinh mệnh” trong mỗi hành trình. Khi một bộ phận người dân, đặc biệt là giới trẻ, vẫn xem nhẹ chất lượng mũ, vấn đề không chỉ nằm ở ý thức cá nhân mà còn ở những khoảng trống trong quản lý, giáo dục và cung ứng sản phẩm. Chỉ khi có sự vào cuộc đồng bộ của cơ quan quản lý, lực lượng chức năng, doanh nghiệp và cộng đồng, mũ bảo hiểm đạt chuẩn mới trở thành lựa chọn hiển nhiên của mọi người dân, góp phần hiện thực hóa mục tiêu “không có tử vong do tai nạn giao thông đường bộ” vào năm 2045.