Quốc hội thông qua BLTTHS: Không thay đổi trình tự xét hỏi tại phiên tòa

Quốc hội biểu quyết thông qua BLTTHS (sửa đổi)

Ghi âm, ghi hình trong hỏi cung bị can

Đáng quan tâm, Bộ luật đã mở rộng các trường hợp chỉ định người bào chữa đối với “bị can, bị cáo về tội mà BLHS quy định mức cao nhất của khung hình phạt là 20 năm tù, tù chung thân, tử hình”, thể hiện chính sách nhân đạo của Nhà nước. Để đơn giản hóa thủ tục xác nhận tư cách tham gia tố tụng của người bào chữa, tạo điều kiện cho họ thực hiện việc bào chữa, tránh nhận thức cho rằng phải có “cấp phép bào chữa” của cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng mới được tham gia bào chữa, Bộ luật đã sửa đổi theo hướng bỏ việc “cấp Giấy đăng ký người bào chữa” thay bằng quy định về thủ tục “đăng ký bào chữa” như đã thể hiện tại Điều 78.

Theo Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý BLTTHS sửa đổi do Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Văn Hiện trình bày thì việc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung nhằm bảo đảm minh bạch quá trình hỏi cung, bảo vệ bị can, chống bức cung, dùng nhục hình, bảo vệ quyền con người, quyền công dân theo yêu cầu Hiến pháp. Đồng thời, điều này cũng bảo vệ cả người hỏi cung, tránh bị vu cáo. Tuy nhiên, để bảo đảm tính khả thi, hiệu quả, tránh lãng phí, phù hợp với điều kiện nước ta, Bộ luật được thông qua đã quy định: “Việc hỏi cung bị can tại cơ sở giam giữ hoặc tại trụ sở Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra phải được ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh. Việc hỏi cung bị can tại các địa điểm khác được ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh theo yêu cầu của bị can, của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng”.

Để có thời gian đầu tư đồng bộ về cơ sở vật chất, đào tạo đội ngũ cán bộ để thực hiện có lộ trình việc ghi âm, ghi hình, trong Nghị quyết của Quốc hội về thi hành BLTTHS (sửa đổi) đã giao cho Bộ trưởng Bộ Công an chủ trì, phối hợp với Viện trưởng VKSNDTC, Chánh án TANDTC và Bộ trưởng Bộ Quốc phòng quy định chi tiết trình tự, thủ tục việc thực hiện, sử dụng, bảo quản, lưu trữ kết quả ghi âm, ghi hình việc hỏi cung trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử. Đồng thời, giao Bộ trưởng Bộ Công an quy định cụ thể nơi có điều kiện để thực hiện việc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung kể từ ngày 1/1/2017, chậm nhất đến 1/1/2019 thì thực hiện thống nhất việc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung bị can trên phạm vi toàn quốc.

Về trình tự xét hỏi tại phiên tòa (Điều 307), khi thảo luận tại hội trường có ý đề nghị thay đổi trình tự xét hỏi theo hướng Kiểm sát viên hỏi trước rồi đến người bào chữa, người bảo vệ quyền lợi của đương sự, Thẩm phán, Hội thẩm. UBTVQH cho rằng, việc giao cho Kiểm sát viên hỏi trước, sau đó đến Hội đồng xét xử là không phù hợp với nguyên tắc tố tụng hình sự kết hợp giữa thẩm vấn và tranh tụng ở nước ta; theo đó trong giai đoạn xét xử Tòa án vẫn quản lý hồ sơ vụ án để quyết định các vấn đề thuộc thẩm quyền của Tòa án trong giai đoạn chuẩn bị xét xử và thực hiện việc điều hành việc xét hỏi để thẩm tra lại toàn bộ các chứng cứ trong hồ sơ vụ án một cách khách quan, toàn diện, tránh việc xét hỏi chỉ tập trung vào việc buộc tội. Việc ai hỏi trước, ai hỏi sau là do Chủ tọa phiên tòa điều hành việc xét hỏi quyết định cho phù hợp với từng vụ án và diễn biến cụ thể tại các phiên tòa xét xử.

Vì vậy, UBTVQH đã chỉnh lý theo hướng: “Chủ tọa phiên tòa điều hành việc hỏi, quyết định người hỏi trước, hỏi sau theo thứ tự hợp lý”; đồng thời bổ sung các quy định buộc Kiểm sát viên, người bào chữa phải hỏi, tranh luận, đối đáp đến cùng những vấn đề về vụ án theo yêu cầu của Chủ tọa phiên tòa.

Thẩm quyền sửa bản án đã có hiệu lực pháp luật

Bộ luật cũng đã quy định về việc sửa bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật (Điều 388). Trước đó, thảo luận về vấn đề này, đa số ý kiến ĐBQH tán thành với quy định của Dự thảo về phạm vi Hội đồng giám đốc thẩm sửa bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật để đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

UBTVQH nhận thấy, Giám đốc thẩm không phải là một cấp xét xử nên quy định cho phép Hội đồng xét xử sửa bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật phải chặt chẽ để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân là rất cần thiết. Theo đó, việc sửa này chỉ được thực hiện trong trường hợp tài liệu, chứng cứ đã rõ ràng, việc sửa bản án không làm thay đổi bản chất vụ án, không làm xấu đi tình trạng của bị cáo, không gây bất lợi cho người bị hại, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan) là chặt chẽ, phù hợp.

Ngoài ra, để tạo điều kiện cho Cơ quan điều tra chủ động thu thập chứng cứ, đấu tranh hiệu quả với các tội phạm có tổ chức, phức tạp về ma túy, rửa tiền, tham nhũng, khủng bố, Bộ luật cũng quy định về các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt. Bên cạnh đó, Bộ luật được thông qua cũng quy định người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo có quyền “Trình bày lời khai, trình bày ý kiến, không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội”. BLTTHS được thông qua đã quyết định không trao thẩm quyền điều tra cho cơ quan Thuế vì địa bàn hoạt động của cơ quan thuế gần các CQĐT chuyên trách, khi phát hiện vụ việc có dấu hiệu tội phạm thì có thể chuyển ngay tài liệu, hồ sơ cho CQĐT nên không cần thiết phải giao cho cơ quan thuế tiến hành một số hoạt động điều tra, bảo đảm thực hiện chủ trương thu gọn đầu mối CQĐT.

* Cũng trong buổi sáng nay, Quốc hội đã thông qua nghị quyết về việc ban hành BLTTHS. Theo đó, Nghị quyết nêu rõ các nhiệm vụ mà các cơ quan điều tra, truy tố, xét xử cùng phối hợp thực hiện kể từ ngày BLTTHS (sửa đổi) năm 2015 có hiệu lực ( 01/7/2016) như sau:

Những vụ án đang trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử

1. Đối với những vụ án mà các Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án đang thụ lý, giải quyết theo thẩm quyền quy định tại BLTTHS năm 2003 nhưng đến ngày 01/7/2016 chưa kết thúc thì thẩm quyền giải quyết vẫn tiếp tục được áp dụng theo quy định của BLTTHS 2003 cho đến khi kết thúc vụ án, còn các vấn đề khác được áp dụng theo quy định của BLTTHS năm 2015.

2. Đối với những tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố đang trong quá trình kiểm tra, xác minh nhưng đến ngày 01/7/2016 mà chưa kết thúc việc kiểm tra, xác minh thì thời hạn được tính theo thời hạn của BLTTHS 2015 để tiếp tục giải quyết.

3. Đối với những bị can đang bị tạm giam theo quy định của Điều 120 và Điều 303 của BLTTHS năm 2003 nhưng đến ngày 01/7/2016 mà không được tạm giam theo quy định của BLTTHS năm 2015 hoặc thời hạn tạm giam vượt quá thời hạn quy định tại Điều 173 và Điều 419 của BLTTHS năm 2015 thì Viện kiểm sát, Tòa án quyết định hủy bỏ biện pháp tạm giam đang áp dụng hoặc thay thế bằng biện pháp ngăn chặn khác.

4. Đối với những vụ án hình sự do các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra đang tiến hành điều tra nhưng đến ngày 01 tháng 7 năm 2016 chưa kết thúc điều tra thì thời hạn điều tra được thực hiện theo thời hạn của BLTTHS năm 2015.

5. Đối với những vụ án hình sự đang trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử theo thủ tục rút gọn nhưng đến ngày 01 tháng 7 năm 2016 mà chưa kết thúc điều tra, chưa quyết định việc truy tố hoặc chưa đưa vụ án ra xét xử sơ thẩm thì Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án áp dụng thời hạn của BLTTHS năm 2015 để tiếp tục giải quyết vụ án.

Đối với những bản án sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng cáo, kháng nghị trước ngày 01 tháng 7 năm 2016 và thuộc trường hợp đơn giản quy định tại khoản 2 Điều 456 của BLTTHS năm 2015 mà chưa được đưa ra xét xử thì Tòa án cấp phúc thẩm áp dụng thủ tục rút gọn để giải quyết vụ án.

6. Đối với những vụ án hình sự mà Tòa án đã xét xử sơ thẩm theo quy định tại BLTTHS năm 2003 mà có kháng cáo, kháng nghị nhưng kể từ ngày 01/7/2016 mới xét xử phúc thẩm thì áp dụng BLTTHS năm 2015 để giải quyết.

Đối với bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật theo quy định tại BLTTHS năm 2003 mà có kháng nghị giám đốc thẩm, tái thẩm nhưng chưa giải quyết hoặc kể từ ngày 01/7/2016 mới có kháng nghị giám đốc, tái thẩm thì áp dụng BLTTHS năm 2015 để giải quyết.

7. Đối với những trường hợp đã cấp Giấy chứng nhận người bào chữa theo quy định của Bộ luật tố tụng năm 2003 thì người bào chữa tiếp tục sử dụng cho đến khi kết thúc việc bào chữa.

8. Tòa án tiếp tục áp dụng các quy định pháp luật hiện hành về án phí, lệ phí Tòa án và các chi phí tố tụng khác cho đến khi có quy định mới của cơ quan có thẩm quyền.

9. Giao cho Bộ trưởng Bộ Công an chủ trì, phối hợp với Viện trưởng VKSNDTC, Chánh án TANDTC và Bộ trưởng Bộ Quốc phòng quy định chi tiết trình tự, thủ tục việc thực hiện, sử dụng, bảo quản, lưu trữ kết quả ghi âm, ghi hình việc hỏi cung trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử.

Bộ trưởng Bộ Công an chủ trì, phối hợp với Viện trưởng VKSNDTC, Chánh án TANDTCvà Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ trưởng Bộ Tài chính và Bộ trưởng Bộ Nội vụ xây dựng đề án về cơ sở vật chất, bộ máy, cán bộ và lộ trình cụ thể thực hiện việc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung bị can theo quy định của Bộ luật này.

Giao Bộ trưởng Bộ Công an quyết định cụ thể nơi có điều kiện để thực hiện việc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung kể từ ngày 01/01/2017. Chậm nhất đến 01/01/2019 thì thực hiện thống nhất việc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung bị can trên phạm vi toàn quốc.

Về đầu tư cơ sở vật chất

1. Giao Chính phủ đầu tư kinh phí để bảo đảm việc thực hiện các quy định về chỉ định người bào chữa, ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung bị can, thực hiện việc sao chép, số hóa tài liệu trong hồ sơ vụ án hình sự, giám định tư pháp và hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án.

2. Giao Chính phủ, TANDTC, VKSNDTC trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình, tự mình hoặc phối hợp với các cơ quan hữu quan tổ chức việc rà soát các văn bản hướng dẫn thi hành BLTTHS năm 2003 để hủy bỏ, sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành văn bản mới; đề nghị Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội và các cơ quan hữu quan hủy bỏ, sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành văn bản mới cho phù hợp với quy định của BLTTHS năm 2015.

3. Chính phủ, TANDTC, VKSNDTC, trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ của mình khẩn trương kiện toàn tổ chức bộ máy, cán bộ, công chức, cơ sở vật chất; bổ sung, đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ đối với đội ngũ cán bộ, công chức của Cơ quan điều tra, Toà án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, Cơ quan thi hành án và các cơ quan bổ trợ tư pháp; bổ sung các điều kiện cần thiết khác để bảo đảm đáp ứng yêu cầu giải quyết các vụ án hình sự và thi hành án hình sự khi BLTTHS năm 2015 có hiệu lực thi hành; phối hợp với Uỷ ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức thành viên của Mặt trận tuyên truyền, phổ biến rộng rãi BLTTHS năm 2015 trong cán bộ, công chức, viên chức và Nhân dân nhằm phát huy hiệu quả của Bộ luật này trong đấu tranh phòng, chống tội phạm.

Nghị quyết giao Chính phủ, TANDTC, VKSNDTC trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm thực hiện và hướng dẫn thi hành Nghị quyết này.