Hội thảo quốc tế về Biển Đông: Cần tôn trọng các nước nhỏ và tuân thủ luật pháp quốc tế

Toàn cảnh phiên khai mạc Hội thảo Biển Đông lần thứ 7. Ảnh Zing

Biển Đông đang là chủ đề được các nhà lãnh đạo thế giới dành sự quan tâm đặc biệt trong những ngày gần đây bắt đầu với Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC), Hội nghị cấp cao ASEAN và mới nhất là Hội nghị Đông Á (EAS).

Hội nghị biển Quốc tế vê Đông lần 7 diễn ra trong bầu không khí vô cùng khẩn trương với mong muốn chia sẻ sự hiểu biết giữa các bên có tiếng nói, quyền lợi trong tranh chấp cũng như những quốc gia có cùng mong ước hòa bình và ổn định. “Năm 2015, Biển Đông không có những cơn bão lớn nhưng sóng ngầm vẫn cuồn cuộn, đe dọa sự an nguy của một trong những huyết mạch giao thông quan trọng hàng đầu trên biển của thế giới; đe dọa tính mạng và công cuộc mưu sinh của hàng triệu ngư dân đánh bắt ở các ngư trường truyền thống trên Biển Đông hàng nghìn năm qua, đe dọa sự ổn định, an ninh và phát triển của cả khu vực”, Đại sứ Đặng Đình Quý, Giám đốc Học viện Ngoại giao nhận định mở đầu hội thảo.

Với 32 tham luận và trên 100 ý kiến thảo luận, qua 7 phiên làm việc trong hai ngày diễn ra hội thảo, các đại biểu đã thảo luận sôi nổi về bối cảnh tình hình quốc tế, khu vực, những diễn biến gần đây ở Biển Đông, các khía cạnh pháp lý của tranh chấp Biển Đông, triển vọng giải pháp về quản lý và giải quyết tranh chấp, mô phỏng tình huống đàm phán giữa các bên có yêu sách tại Biển Đông và kiến nghị các biện pháp thúc đẩy an ninh, ổn định và xây dựng lòng tin trong khu vực.

Thay đổi nguyên trạng Biển Đông đe doạ đến hoà bình, an ninh của khu vực

Đánh giá về tình hình chung, các đại biểu cho rằng tình hình thế giới có tác động tới tranh chấp trên Biển Đông theo hai hướng. Một mặt, các quốc gia đều có lợi ích với một Biển Đông hoà bình, ổn định và mong muốn đảm bảo quyền tự do, an toàn hàng hải, hàng không qua Biển Đông. Các quốc gia đều mong muốn thúc đẩy hợp tác biển, trong đó hợp tác kinh tế biển đóng vai trò chủ đạo. Mặt khác, Biển Đông là khu vực còn nhiều cạnh tranh, bất đồng, mất lòng tin, thiếu thống nhất giữa các nước về giải thích các khái niệm pháp lý, và tồn tại những ranh giới chiến lược chưa rõ ràng, dễ dẫn đến hiểu lầm và xung đột.

Các học giả cho rằng, hành động của Trung Quốc đang thay đổi nguyên trạng trên biển Đông

Về những diễn biến gần đây ở Biển Đông, trên khía cạnh chính trị, chiến lược, các học giả nhất trí rằng để đảm bảo an ninh và ổn định ở Biển Đông, các bên cần thực thi chính sách tự kiềm chế, giữ nguyên trạng, không thực hiện các hành động đơn phương trên Biển Đông như quân sự hóa các điểm chiếm đóng hoặc tuyên bố Vùng nhận dạng phòng không ở Biển Đông.

Tuy nhiên, một số đại biểu bày tỏ quan ngại về hoạt động cải tạo đảo trái phép với quy mô lớn, xây dựng đường băng và khả năng lắp đặt các trang thiết bị quân sự của Trung Quốc tại các công trình nhân tạo ở Biển Đông. Các diễn biến mới này có thể dẫn đến chạy đua vũ trang tại Biển Đông và đe doạ đến hoà bình, an ninh của khu vực.

GS. Brahma Chellaney (Trung tâm Nghiên cứu Chính sách, New Delhi, Ấn Độ) cho rằng, những thách thức hàng hải quốc tế đang bị biến đổi bởi những thực tế địa chính trị, sự xuất hiện của những mối đe dọa mới và sự thay đổi trong giao thương tại các thị trường năng lượng. “Gốc rễ của những căng thẳng gần đây thường xuất phát từ sự thay đổi đơn phương thực trạng hàng hải và lãnh thổ”, ông Chellaney ám chỉ Trung Quốc.

Căng thẳng trên biển Đông gần đây đã có những bước leo thang với việc Mỹ gửi tàu chiến và máy bay ném bom chiến lược đến Trường Sa, trong khi Trung Quốc cho đó là một thách thức và khẳng định sẽ không dừng việc xây dựng các công trình quân sự, dân sự trên các đảo nhân tạo.

Rò ràng, hành động của Bắc Kinh đang dẫn đến sự thay đổi nhanh chóng nguyên trạng trên biển Đông.

Tiến sỹ Patrick Cronin, Cố vấn và Giám đốc cấp cao Chương trình An ninh châu Á - Thái Bình Dương, thuộc Trung tâm An ninh Mỹ nói rằng: “An ninh không thể được đảm bảo khi một nước lớn, là Trung Quốc thay đổi hiện trạng bằng cách thay đổi trên thực địa, xây dựng đảo nhân tạo, sử dụng luật nội địa và lực lượng chức năng để đâm vào các tàu cá, bắt nạt các nước nhỏ hơn. Vì thế, Mỹ có vai trò đứng ra và nói rằng Trung Quốc và tất cả các quốc gia cần phải tham gia cuộc chơi một cách công bằng”.

Trước nhiều ý kiến của các đại biểu phản bác việc Trung Quốc làm thay đổi nguyên trạng Biển Đông, một số học giả Trung Quốc lập luận về quyền lịch sử mà Trung Quốc có thể vận dụng để giải thích đường chín đoạn ở Biển Đông từ góc độ tập quán quốc tế. Tuy nhiên, lập luận này không nhận được sự đồng tình của nhiều học giả vì lịch sử đường chín đoạn được các học giả Trung Quốc xây dựng trên cơ sở số lượng hạn chế các tài liệu chính trị, không tham khảo các nguồn tài liệu khoa học đa dạng khác nhau của các nước. Một số học giả còn đặt câu hỏi với học giả Trung Quốc về những vấn đề như giá trị pháp lý của đường chín đoạn, nội dung bao hàm trong quyền lịch sử, thực tiễn Trung Quốc sử dụng biển trong lịch sử, cũng như việc không có giải thích chính thức của Chính phủ Trung Quốc.

Chấm dứt các hành động đơn phương tại Biển Đông

Trên khía cạnh pháp lý, các học giả tiếp tục nhấn mạnh vai trò của Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) là cơ sở để xác định các quyền chủ quyền và quyền tài phán của các quốc gia tại các vùng biển ở Biển Đông. Bên cạnh đó, một số đại biểu chia sẻ về các nỗ lực giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, trong đó có phán quyết về thẩm quyền của Trọng tài trong vụ kiện giữa Philippines và Trung Quốc và tác động của vụ kiện với triển vọng giải quyết và quản lý tranh chấp tại Biển Đông.

Trên khía cạnh hợp tác, nhiều mô hình hợp tác trên các lĩnh vực bảo vệ môi trường biển, bảo vệ an toàn hàng hải, tìm kiếm cứu nạn và hợp tác khai thác, quản lý tài nguyên đã được nhiều học giả thảo luận sôi nổi. Trong đó, mô hình hợp tác về tìm kiếm cứu nạn tại Bắc Cực và Bộ quy tắc về chống đâm va bất ngờ trên biển của Diễn đàn Hải quân Tây Thái Bình Dương (CUEs) được đặc biệt chia sẻ như là các bài học khả thi cho hợp tác tại Biển Đông.

Trên 200 chuyên gia, học giả trong nước, quốc tế tham dự Hội thảo Khoa học quốc tế về Biển Đông lần thứ 7

Tại phiên đàm phán giả định, các đại biểu cũng thảo luận về đề xuất thành lập Hội đồng chuyên gia của Liên hợp quốc để tư vấn cho các bên về lĩnh vực và khu vực hợp tác. Đề xuất này được các học giả của các bên có yêu sách tại Biển Đông ủng hộ trên cơ sở thực hiện nguyên tắc của Tuyên bố về Ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và chấm dứt các hành động đơn phương tại Biển Đông.

Ngoài ra, các học giả cũng nhấn mạnh rằng, các hoạt động đơn phương trên Biển Đông đã dẫn đến tình trạng hủy hoại và cạn kiệt nguồn tài nguyên tự nhiên, gây căng thẳng và làm ảnh hưởng đến lòng tin trong khu vực. Do đó, thực hiện nghĩa vụ kiềm chế, không thực hiện các hành động đơn phương là việc làm cần thiết để thúc đẩy hợp tác tại Biển Đông. Để ứng phó với sự tàn phá hệ sinh thái biển gần đây, các bên cần nhanh chóng xây dựng một cơ chế quản lý môi trường biển trên Biển Đông vì chiến lược phát triển bền vững.

Trình bày kết quả thảo luận trước hội thảo, các thành viên của Chương trình Lãnh đạo trẻ chia sẻ nhiều ý tưởng về cơ hội hợp tác ở Biển Đông. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là các bên cần có ý chí chính trị để cùng tìm biện pháp thực chất thúc đẩy hợp tác dựa trên lòng tin. Từ đó, Tuyên bố của Nhóm Lãnh đạo trẻ khẳng định cam kết mạnh mẽ trong việc thúc đẩy đối thoại và hợp tác giữa các nhà lãnh đạo trẻ ở tất cả các quốc gia, trên tất cả các lĩnh vực, đóng góp vào mục tiêu chung là duy trì hòa bình và thịnh vượng ở Biển Đông, vì lợi ích của toàn bộ khu vực.

Phát biểu bế mạc, Đại sứ Đặng Đình Quý nhận định, “Hội thảo đã thảo luận sâu nhiều khía cạnh gai góc nhất ở Biển Đông như diễn biến trên thực địa, chiến lược quân sự của các nước, việc áp dụng luật pháp quốc tế, và tiến trình đàm phán Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC)”.

Triển vọng ở Biển Đông trong thời gian tới có thể ít xảy ra xung đột lớn, nhưng cấu trúc an ninh của khu vực đang lâm vào tình thế tiến thoái lưỡng nan. Đại sứ Đặng Đình Quý cho rằng, năm 2016 là một năm rất quan trọng của khu vực vì có nhiều tác nhân như tình hình chính trị nội bộ các nước lớn và các nước có liên quan, phán quyết cuối cùng của Tòa Trọng tài vụ kiện giữa Philippines và Trung Quốc và việc hình thành Cộng đồng ASEAN. Tình hình Biển Đông có thể chịu tác động trái chiều từ nhiều khó khăn thách thức, diễn biến phức tạp, khó lường ở các khu vực khác trên thế giới. Vì vậy, các bên cần có các cách tiếp cận đa phương, đề cao các diễn đàn an ninh khu vực, tôn trọng tiếng nói của các quốc gia tầm trung, các quốc gia nhỏ, và tuân thủ luật pháp quốc tế.