Ngư dân trẻ TP.HCM và hành trình “số hóa” nghề biển

Ngư dân thời 4.0

Trong các phiên tòa giả định chống khai thác IUU được Báo Công lý phối hợp tổ chức tại phường Vũng Tàu và xã Long Hải (TP. HCM), chúng tôi có dịp lắng nghe nhiều ngư dân trải lòng về nghề biển trong giai đoạn mới với nhiều thay đổi mạnh mẽ nhờ chuyển đổi số. Các quy trình từ đăng ký, đăng kiểm, giấy phép khai thác, bảo hiểm thuyền viên… đến xác nhận nguồn gốc thủy sản đều được thực hiện bài bản, nghiêm ngặt và dựa trên dữ liệu điện tử.

Để hội nhập, anh Võ Văn Tâm, một ngư dân trẻ phường Vũng Tàu tâm sự anh luôn học hỏi để làm chủ công nghệ. Việc quản lý tàu cá đang rất chặt chẽ, nhưng cần nhìn nhận điều đó bằng thái độ tích cực.

“Bây giờ ngư dân đi biển không thể né được quy định của Nhà nước. Giấy đăng kiểm, giấy phép khai thác, thiết bị giám sát hành trình, định vị, thông tin đường dài… phải đảm bảo đầy đủ và thông suốt. Chúng tôi phải có trách nhiệm phải học và làm đúng, chứ không dám xuề xoà như trước đây”, anh Tâm thẳng thắn.

Anh Trần Văn Tuấn, ngư dân phường Vũng Tàu cho biết chỉ cần một chiếc điện thoại thông minh, chủ tàu có thể kết nối ngay với lực lượng chức năng qua Zalo, liên lạc với thuyền trưởng, nhận thông báo dự báo thời tiết, cảnh báo vùng cấm đánh bắt hoặc hướng dẫn kỹ thuật. Khi tàu về bờ, mọi dữ liệu khai thác đều được cập nhật qua phần mềm truy xuất nguồn gốc thủy sản điện tử (eCDT VN) và nhật ký khai thác điện tử. Giờ ghi chép bằng tay đã dần được thay thế bằng dữ liệu số hóa.

Lớp ngư dân trẻ đang trở thành lực lượng tiên phong trong quá trình thay đổi này. Họ sử dụng công nghệ nhanh, tiếp cận tốt các phần mềm quản lý tàu cá, định vị, nhật ký điện tử hay hệ thống cảnh báo qua vệ tinh…

Thông tin pháp luật được lan tỏa từng giờ

Ông Nguyễn Văn Nhỏ, ngư dân Long Hải, cho biết hiện nay tất cả chủ tàu, thuyền trưởng, Bộ đội Biên phòng, Kiểm ngư, Cảnh sát biển đều kết nối với nhau thông qua các nhóm Zalo.

“Mỗi khi có văn bản mới về chống khai thác IUU, các thông tin cảnh báo, bà con đều nhắc nhau xem. Ai chậm ngó là bị nhắc ngay. Việc này giúp ngư dân an tâm ra khơi, chấp hành đúng pháp luật”, ông Nhỏ chia sẻ.

Nhờ hệ thống liên thông này, nhiều tình huống khẩn cấp trên biển được xử lý nhanh hơn; tàu gặp nạn được hỗ trợ kịp thời; nếu vi phạm về vượt ranh giới biển bị cảnh báo ngay lập tức.

Đồng hành cùng ngư dân, Bộ Tư lệnh Vùng cảnh sát biển 3 cho biết thường xuyên phổ biến, tuyên truyền, cập nhật kiến thức pháp luật mới. Hình ảnh các ngư dân tiếp nhận, chăm chú đọc các tài liệu chống khai thác IUU từ các cán bộ Cảnh sát biển tại các phiên toà giả định thật đẹp. Ngư dân cần hiểu luật mới có thể có những hải trình an toàn.

Những trăn trở ngư dân mong tháo gỡ

Trao đổi tại các buổi tọa đàm do Báo Công lý tổ chức sau phiên toà giả định, nhiều ngư dân tâm sự dù mang lại hiệu quả rõ rệt, quá trình số hóa nghề biển vẫn gặp nhiều thách thức. Đơn cử, không phải tàu nào cũng đủ điều kiện tài chính để nâng cấp thiết bị. Một số vùng biển xa bờ sóng điện thoại yếu khiến ghi nhật ký điện tử bị gián đoạn. Ngoài ra, dữ liệu từ các tàu khác độ tuổi vẫn còn phân tán, chưa đồng bộ…

Các ngư dân còn nêu nhiều câu hỏi rất sát sườn như ông Lê Hoàng Nam hỏi về thiết bị giám sát bị trục trặc, phải gỡ mang vào bờ thì xử lý như thế nào? Ông Trần Văn Lộc nêu về sự cố nhà mạng gây mất sóng, dẫn đến những hậu quả khó lường…

Những tâm tư đó cho thấy ngư dân đang chịu gánh nặng không nhỏ về kinh phí. Khi nguồn lợi thủy sản suy giảm, chi phí nhiên liệu tăng, đầu ra bấp bênh vì ảnh hưởng “thẻ vàng”, thì khoản đầu tư cho thiết bị giám sát hành trình (VMS) có giá hàng chục triệu đồng, chưa kể phí thuê bao hàng trăm ngàn đồng mỗi tháng sẽ trở thành thách thức lớn đối với nhiều hộ ngư dân.

Theo thống kê, từ năm 2021 đến nay có gần 35.000 lượt tàu cá mất kết nối VMS, trong đó 60% do chủ tàu không đóng phí thuê bao, bị nhà mạng cắt dịch vụ vệ tinh.

Việc mất kết nối VMS không chỉ ảnh hưởng đến nỗ lực chống IUU, mà còn đe dọa trực tiếp sự an toàn của chính ngư dân.

Nhiều ngư dân đã kiến nghị cần có chính sách hỗ trợ cước phí VMS, giúp ngư dân ổn định hoạt động và đảm bảo đúng yêu cầu gỡ “thẻ vàng”.

Kỳ vọng giai đoạn chuyển mình

Từ “công nghệ hóa” đến “số hóa”, nghề biển TP.HCM đang bước vào giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ. Ngư dân giỏi nghề, sử dụng thành thạo công nghệ, cập nhật văn bản pháp luật, tuân thủ quy định theo luật định và minh bạch trong truy xuất nguồn gốc.

Nhiều câu chuyện từ Vũng Tàu, Long Hải… qua phiên toà giả định đang cho thấy sự đồng lòng chống khai thác IUU, khi ngư dân tự nhắc nhau tuân thủ quy định IUU, cập nhật nhật ký điện tử qua eCDT VN, Cảng cá quản lý sản lượng qua hệ thống số. Ngoài ra, các lực lượng chức năng giám sát hành trình 24/7…

Dù còn nhiều khó khăn như chi phí VMS hay áp lực duy trì kết nối liên tục, nhưng sự chuyển đổi mạnh mẽ số hoá đang dần hình thành “văn hóa nghề biển” mới, tạo sự minh bạch, an toàn, hiện đại và trách nhiệm.

Trong bức tranh chuyển đổi số của nghề biển, những ngư dân trẻ TP.HCM đang dần hiện lên như một thế hệ biết kết hợp giữa kinh nghiệm từ cha ông và công nghệ của thời đại mới. Họ ra khơi đánh bắt hải sản với tâm thế gìn giữ hình ảnh quốc gia trong nỗ lực chống khai thác IUU.

Đó là nền tảng quan trọng để TP.HCM và Việt Nam khẳng định nỗ lực gỡ “thẻ vàng”, xây dựng nghề cá bền vững và bảo vệ sinh kế của ngư dân lâu dài.