Nâng cao nghiệp vụ sở hữu trí tuệ cho Thẩm phán Việt Nam

Dự tại điểm cầu TANDTC Việt Nam có Thẩm phán TANDTC Nguyễn Văn Dũng và đại biểu đại diện các đơn vị trực thuộc TANDTC; hơn 230 Thẩm phán tại các điểm cầu địa phương, bao gồm TAND: TP. Hà Nội, TP. HCM, Đà Nẵng, Bà Rịa – Vũng Tàu, Bình Dương, Đồng Nai, Lâm Đồng, Bắc Ninh, Hải Phòng và Khánh Hòa.

Tham dự và phát biểu trực tuyến từ trụ sở chính tại Thụy Sỹ có bà Eun-Joo Min, Giám đốc Viện Tư pháp, Ngành Hệ sinh thái sở hữu trí tuệ và Đổi mới, Tổ chức WIPO; cùng một số chuyên gia và Thẩm phán quốc tế đến từ Tòa án các quốc gia: Singapore, Pháp, Trung Quốc, Hàn Quốc và Úc – những hệ thống tư pháp có nhiều kinh nghiệm trong xét xử các vụ việc liên quan đến sở hữu trí tuệ.

Nâng cao kiến thức, kỹ năng giải quyết án về quyền sở hữu trí tuệ

Khai mạc Hội thảo, Thẩm phán TANDTC Nguyễn Văn Dũng cho biết, đây là một hoạt động lần đầu tiên được tổ chức dưới sự phối hợp giữa TANDTC Việt Nam và WIPO. Hội thảo không chỉ nhằm cập nhật kiến thức và tăng cường năng lực xét xử các vụ việc SHTT – một lĩnh vực đang ngày càng phát triển với tính chất phức tạp và có yếu tố quốc tế – mà còn thể hiện tinh thần hợp tác sâu rộng, hiệu quả giữa hệ thống tư pháp Việt Nam và các tổ chức quốc tế, đặc biệt là WIPO.

Thẩm phán Nguyễn Văn Dũng nhấn mạnh, với sự tham gia của các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực SHTT đến từ nhiều quốc gia, cũng như sự hiện diện trực tuyến của bà Eun-Joo Min sẽ giúp các Thẩm phán của Việt Nam có thêm những góc nhìn quốc tế, những kinh nghiệm thực tiễn quý báu, cũng như cơ hội trao đổi chuyên sâu để phục vụ tốt hơn cho công tác xét xử trong thời gian tới.

Theo Thẩm phán Nguyễn Văn Dũng, bảo hộ quyền SHTT có ý nghĩa, vai trò vô cùng quan trọng đối với chủ thể quyền SHTT, người tiêu dùng, chủ thể sản xuất, kinh doanh. Việc bảo hộ quyền SHTT là nghĩa vụ bắt buộc và là điều kiện tiên quyết đối với các quốc gia đã và sẽ là thành viên của Tổ chức thương mại thế giới. Nhiều quốc gia đã coi việc bảo hộ quyền SHTT là một điều kiện không thể thiếu để thiết lập mối quan hệ thương mại. Bên cạnh đó, bảo vệ quyền SHTT còn góp phần thúc đẩy hoạt động thương mại lành mạnh trên phạm vi toàn cầu.

“Trong khuôn khổ Hội thảo lần này, các diễn giả tập trung trao đổi về vấn đề nhãn hiệu, tranh chấp liên quan đến bản quyền, đặc biệt là quyền phát sóng, trí tuệ nhân tạo, bằng chứng kỹ thuật số, quản lý vụ án, các biện pháp khắc phục trong giải quyết tranh chấp quyền sở hữu trí tuệ - đây là những chủ đề thực sự hữu ích mà Thẩm phán, cán bộ Tòa án Việt Nam cần tham khảo kinh nghiệm quốc tế nhằm nâng cao kiến thức, kỹ năng giải quyết án về quyền SHTT, đặc biệt trong bối cảnh chuẩn bị thành lập Tòa chuyên trách về SHTT thuộc Tòa án khu vực trong hệ thống Tòa án nhân dân của Việt Nam”, Thẩm phán Nguyễn Văn Dũng cho biết.

Với những nội dung chuyên sâu được cung cấp từ các chuyên gia giàu kinh nghiệm trong nước và quốc tế và sự tham gia tích cực của các đại biểu tham dự, Thẩm phán Nguyễn Văn Dũng khẳng định, Hội thảo sẽ là dịp tốt để Tòa án Việt Nam trao đổi kinh nghiệm, cập nhật kiến thức mới và tăng cường năng lực xét xử trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ – vốn đóng vai trò ngày càng quan trọng trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế sâu rộng hiện nay.

Chia sẻ tại điểm cầu Thụy Sỹ, bà Eun-Joo Min, Giám đốc Viện Tư pháp, Ngành Hệ sinh thái sở hữu trí tuệ và Đổi mới, Tổ chức WIPO chúc mừng Việt Nam tiếp tục đạt được những bước tiến đáng kể trong đổi mới sáng tạo và bảo vệ SHTT. Việt Nam đã cải cách toàn diện công cụ SHTT phù hợp tiêu chuẩn quốc tế thông qua những sửa đổi lớn đối với Luật SHTT. Cùng với đó, Việt Nam triển khai “thực thể tư pháp” quan trọng và tác động trực tiếp đến quyền SHTT. Đáng chú ý là thành lập các Tòa án SHTT chuyên trách để giải quyết tình trạng phức tạp, tranh chấp về SHTT ngày càng tăng.

Bà Eun-Joo Min cho rằng: “Việc thành lập các Tòa án SHTT chuyên trách - đây là một cột mốc rất là quan trọng, dự kiến sẽ cải thiện hiệu quả nhất quán của việc thực thi quyền SHTT. Đồng thời, để lại lòng tin của người sở hữu quyền trong nước, quốc tế, cũng như những người sở hữu hệ thống SHTT.

Tổ chức WIPO vinh dự được hỗ trợ, hợp tác với TANDTC Việt Nam và toàn thể ngành tư pháp Việt Nam nhằm hỗ trợ hệ thống và cơ cấu tư pháp đáp ứng hiệu quả ở trong nước. Đồng thời đáp ứng nhu cầu trong một thế giới kết nối, hội nhập và số hóa”.

Bà Eun-Joo Min cam kết Tổ chức WIPO sẵn sàng hỗ trợ ngành tư pháp Việt Nam xây dựng hệ thống tư pháp công bằng và hiệu quả, góp phần vào sự phát triển liên tục của Việt Nam như là điểm đến năng động cho công nghệ, đầu tư và đổi mới sáng tạo ở khu vực Đông Nam Á cũng như trên toàn thế giới.

Giải quyết tranh chấp SHTT tại Tòa án là yêu cầu cấp thiết, là điều kiện tiên quyết để Việt Nam hội nhập vào các hiệp định thương mại tự do

Theo đánh giá, hiện tại, hệ thống pháp luật Việt đã thiết lập khung pháp lý toàn diện cho việt bảo hộ đa dạng các đối tượng quyền SHTT, quy định chi tiết các tiêu chuẩn bảo hộ, trình tự xác lập quyền, phạm vi bảo vệ, các hạn chế quyền, biện pháp bảo đảm thực thi cũng như chế tài xử lý vi phạm. Bên cạnh đó, Việt Nam cũng đã tích cực tham gia vào hầu hết các công ước quốc tế quan trọng về bảo hộ SHTT. Đồng thời, các quy định của Luật SHTT Việt Nam đã trở thành nền tảng quan trọng cho các cuộc đàm phán về vấn đề SHTT trong khuôn khổ các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới mà Việt Nam đang tham gia.

Việc giải quyết tranh chấp và xử lý vi phạm quyền SHTT tại Việt Nam đang được thực hiện thông qua hai hệ thống chính là hệ thống hành chính và hệ thống tư pháp. Hệ thống tư pháp – cụ thể là Tòa án – đảm bảo vai trò giải quyết các tranh chấp dân sự liên quan đến quyền SHTT. Bên cạnh cơ chế giải quyết tại Tòa án, các bên tranh chấp cũng có quyền thỏa thuận đưa vụ việc ra giải quyết tại Trung tâm Trọng tài Thương mại. Trường hợp này, thỏa thuận trọng tài giữa các bên sẽ được ưu tiên áp dụng theo quy định của pháp luật.

Tổng quan cho thấy, mặc dù hệ thống văn bản pháp luật SHTT của Việt Nam hiện nay đã quy định tương đối đầy đủ, bao gồm mọi khía cạnh của việc bảo hộ quyền SHTT, phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế. Tuy nhiên, trong thực tiễn giải quyết các tranh chấp về quyền SHTT, hệ thống pháp luật Việt Nam đang bộc lộ nhiều bất cập đáng kể, dẫn đến số lượng án giải quyết tranh chấp SHTT tại Tòa án vẫn còn rất khiêm tốn so với hình thức xử lý hành chính.

Theo số liệu thống kê của Cục SHTT, có tới 95% các vụ việc xâm phạm quyền SHTT được xử lý bằng biện pháp xử phạt vi phạm hành chính. Chỉ riêng các vụ vi phạm về hàng giả, hàng nhái, trong năm 2024, lực lượng Quản lý thị trường đã phát hiện và xử lý 47.135 vụ vi phạm. Tổng số tiền thu nộp ngân sách đạt hơn 541 tỷ đồng, tăng 8% so với cùng kỳ năm 2023.

Trong khi đó, theo số liệu thống kê thụ lý và giải quyết các vụ án về quyền SHTT của TANDTC, từ năm 2022 đến tháng 5/2025, Toà án Việt Nam đã thụ lý tổng cộng 201 vụ án kinh doanh thương mại sơ thẩm và giải quyết được 125 vụ án. Số lượng vụ án dân sự sơ thẩm về SHTT được thụ lý tổng cộng là 17 vụ án, trong đó số vụ án đã giải quyết là 5 vụ. Về việc giải quyết các vụ án hình sự sơ thẩm xâm phạm quyền SHTT, trong giai đoạn từ năm 2022 đến tháng 5/2025, Toà án Việt Nam đã thụ lý và giải quyết tổng cộng 92 vụ án, trong đó có 04 vụ về tội xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan và 88 vụ về tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp.

So với việc xử lý bằng biện pháp hành chính, việc xử lý xâm phạm quyền SHTT bằng biện pháp dân sự vẫn còn rất khiêm tốn và tồn tại nhiều hạn chế. Việc lạm dụng biện pháp hành chính đặt ra nhiều vấn đề, đặc biệt là gánh nặng ngân sách do Nhà nước phải chi trả phần lớn chi phí xử lý, từ nhân lực, vật lực đến tiêu hủy hàng xâm phạm.

Trái lại, nếu áp dụng biện pháp dân sự, các bên tranh chấp sẽ tự chịu trách nhiệm về chi phí, giảm thiểu áp lực lên ngân sách công. Ngoài ra, thủ tục hành chính không đảm bảo sự cân bằng quyền lợi giữa các bên như trong tố tụng dân sự. Dù pháp luật đã có những điều chỉnh nhằm tăng cường quyền giải trình của bên bị nghi ngờ xâm phạm quyền SHTT, họ vẫn ở thế bất lợi so với thủ tục tranh tụng tại Tòa án.

Việc tăng cường hiệu quả giải quyết tranh chấp SHTT tại Tòa án không chỉ là yêu cầu cấp thiết để bảo vệ quyền lợi của chủ sở hữu, mà còn là điều kiện tiên quyết để Việt Nam hội nhập sâu rộng vào các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP, EVFTA.. Bởi lẽ, chỉ khi có một hệ thống giải quyết tranh chấp tại Tòa án hiệu quả, minh bạch và có tính dự đoán cao, với quy trình giải quyết tranh chấp nhanh chóng, hiệu quả, áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử, giúp doanh nghiệp và cá nhân hiểu rõ hơn về giới hạn và cách thức bảo vệ quyền của mình, thì Việt Nam mới có thể trở thành điểm đến đáng tin cậy của nhà đầu tư nước ngoài.

Tại Hội thảo, các đại biểu đã được nghe các tham luận về Giải quyết tranh chấp bản quyền tập trung vào quyền phát sóng: Phát lại, trình diễn công khai, phát trực tuyến nội dung trái phép; Trí tuệ nhân tạo và xử lý án SHTT; Xử lý bằng chứng kỹ thuật số trong tranh chấp SHTT... của các chuyên gia từ Tổ chức WIPO, Pháp, Trung Quốc trình bày.