Luật phải khắc phục được tình trạng dân chủ hình thức

Luật không điều chỉnh ở một số cơ quan đặc thù

Thừa uỷ quyền của Thủ tướng trình bày Tờ trình, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho biết, Luật này Dự thảo Luật gồm 06 chương, 49 điều quy định chung về thực hiện dân chủ ở cơ sở; nội dung, hình thức, cách thức thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn, trong nội bộ cơ quan nhà nước, cơ quan của Đảng, tổ chức chính trị - xã hội, đơn vị sự nghiệp công lập (trừ một số cơ quan, tổ chức đặc thù); trách nhiệm của các cơ quan, đơn vị, tổ chức, cá nhân trong việc bảo đảm thực hiện dân chủ ở cơ sở và chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Ban Thanh tra nhân dân.

Về thực hiện dân chủ tại xã, phường, thị trấn, dự thảo Luật có các điểm mới, gồm: mở rộng phạm vi công khai thông tin ở cấp xã phù hợp với quy định của Luật Tiếp cận thông tin và pháp luật hiện hành; đa dạng hóa hình thức công khai thông tin ở cấp xã, bổ sung một số hình thức mới như đăng tải thông tin trên Cổng thông tin điện tử, Trang thông tin điện tử; thông qua hội nghị trao đổi, đối thoại giữa Ủy ban nhân dân cấp xã với Nhân dân; thông qua việc tiếp công dân, họp báo, thông cáo báo chí, hoạt động của người phát ngôn của Ủy ban nhân dân cấp xã theo quy định của pháp luật,...; mở rộng dân chủ trực tiếp tại cấp xã theo hướng bổ sung các vấn đề Nhân dân bàn và quyết định trực tiếp; quy định về sáng kiến đề xuất của Nhân dân; …

Thẩm tra dự án luật, Thường trực Ủy ban Pháp luật tán thành với sự cần thiết ban hành Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở. Việc ban hành Luật này sẽ kịp thời thể chế hóa chủ trương phát huy rộng rãi dân chủ XHCN với phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng” được đặc biệt nhấn mạnh trong văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đảng và tiếp tục cụ thể hóa quyền làm chủ của Nhân dân, quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân được quy định trong Hiến pháp năm 2013, trên cơ sở đó góp phần xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân.

Về các loại hình thực hiện dân chủ ở cơ sở, dự thảo Luật này không điều chỉnh việc thực hiện dân chủ ở cơ sở tại những cơ quan, đơn vị “có tính chất đặc thù” như Quốc hội, Hội đồng nhân dân, hệ thống Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân và lực lượng vũ trang nhân dân.

Thường trực Ủy ban Pháp luật thấy rằng, mặc dù mỗi cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị có chức năng, nhiệm vụ, chế độ làm việc và phương thức hoạt động khác nhau theo quy định Hiến pháp, pháp luật và điều lệ của mỗi cơ quan (đối với tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội) nhưng trong nội bộ từng cơ quan, tổ chức đều có bộ máy hành chính, đều diễn ra một số hoạt động quản lý hành chính, tài chính - ngân sách, công tác tổ chức cán bộ cần có sự công khai, tham gia ý kiến, kiểm tra, giám sát đối với việc thực hiện từ các thành viên của cơ quan, tổ chức, đơn vị.

Do đó, đề nghị thay vì loại trừ hoàn toàn thì cần quy định các nguyên tắc chung về việc thực hiện dân chủ ở cơ sở tại các cơ quan, tổ chức, đơn vị và giao trách nhiệm cho các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền, căn cứ vào các nguyên tắc của Luật này sẽ quy định cụ thể về việc thực hiện dân chủ cho phù hợp với đặc điểm, tính chất đặc thù tại từng cơ quan, tổ chức, đơn vị có tính chất đặc thù.

Phải khắc phục được tình trạng dân chủ hình thức

Góp ý vào dự thảo luật, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cho rằng, đây là dự án luật quan trọng và khó vì phạm vi điều chỉnh rộng, nhiều loại hình, nhiều chủ thể. Do đó cần được nghiên cứu, đầu tư kỹ lưỡng để đảm bảo chất lượng trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 3 vào tháng 5 tới.

Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, đây là dịp thể chế hoá chủ trương, quan điểm lớn của Đảng về phát huy quyền làm chủ của nhân dân; xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì dân. Phương châm là dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát và dân thụ hưởng như văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã nêu rõ. Bên cạnh đó, nội dung dự thảo cần xử lý tốt mối quan hệ giữa thực hành dân chủ ở cơ sở với tăng cường pháp chế, bảo đảm kỷ cương xã hội. Qua luật này thể chế hoá cơ chế Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý và nhân dân làm chủ. Luật được ban hành phải đảm bảo chất lượng, khả thi đi vào cuộc sống, tránh hình thức, phô trương.

Phó Chủ tịch thường trực Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh, mục tiêu Đảng là nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân; xây dựng xã hội dân chủ, công bằng, văn minh. Vậy nên đề nghị cần đánh giá rõ việc thực hiện lâu nay, để từ đó có quy định điều chỉnh phù hợp, khả thi. Vì vẫn còn tình trạng dân chủ hình thức, chưa thật lắng nghe ý kiến nhân dân. Quyền làm chủ của nhân dân còn bị vi phạm, tham nhũng, quan liêu, sách nhiễu chưa được ngăn chặn, đẩy lùi. Bên cạnh đó còn có tình trạng lợi dụng dân chủ để chống đối, xuyên tạc gây mất an ninh trật tự, chia rẽ nội bộ.

Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương đề nghị, thiết kế luật sao cho thể hiện được rõ 3 nhóm dân chủ cơ sở (ở xã phường thị trấn; cơ quan, đơn vị, tổ chức; doanh nghiệp và tổ chức kinh tế) với 6 phương châm dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng. Cùng với đó là đánh giá tác động sâu sắc hơn về các chính sách, nhất là về hạn chế, yếu kém bất cập; tình hình mất dân chủ cơ sở dẫn đến khiếu nại, tố cáo, dân mất niềm tin; chế tài xử lý tình trạng lợi dụng chức vụ để bưng bít thông tin, tham nhũng, tiêu cực; rồi tác động về kinh tế, xã hội.

Tổng Thư ký Quốc hội Bùi Văn Cường đề nghị Quy định chặt chẽ, đồng bộ để tránh việc không muốn thông tin những cái quy định cần có, chỉ công khai những cái không cần thông tin. Ông dẫn chứng tình trạng đình công, lãn công, khiếu kiện đông người có nguyên nhân không công khai thông tin cho người lao động như về tăng giờ làm, trả lương, phúc lợi xã hội.... Ở chính quyền địa phương còn xuất hiện nhiều mâu thuẫn, nhất là liên quan phương án đấu giá, đấu thầu, cho thuê, giao đất...

Phát biểu kết luận nội dung, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định  tóm tắt những ý kiến đóng góp của các đại biểu tại phiên họp. Các ý kiến tán thành sự cần thiết phải ban hành luật này. Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đề nghị cơ quan soạn thảo và cơ quan thẩm tra tiếp thu ý kiến để hoàn thiện dự thảo, bổ sung dự thảo các văn bản quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành các nội dung được giao trong dự thảo Luật, hoàn thiện Báo cáo tổng kết để phản ánh đầy đủ, toàn diện các nội dung được điều chỉnh trong Luật cũng như Báo cáo đánh giá tác động của dự án Luật theo hướng tập trung đánh giá tác động đối với những chính sách mới được bổ sung, Phó Chủ tịch Quốc hội nêu.