Giải quyết những khó khăn, vướng mắc về tương trợ tư pháp trong hoạt động tố tụng

Cuộc họp do Bộ Tư pháp chủ trì với sự tham gia của các cơ quan TANDTC, Bộ Ngoại giao, VKSNDTC…

Hồ sơ tương trợ tư pháp ngày càng nhiều

Theo Báo của Bộ Tư pháp, Luật Tương trợ tư pháp (Luật TTTP) được ban hành năm 2007, đã tạo cơ sở pháp lý tương đối toàn diện cho hoạt động hợp tác với nước ngoài trong lĩnh vực TTTP. Kể từ khi Luật có hiệu lực (01/7/2008) đến nay, công tác TTTP có nhiều chuyển biến, hỗ trợ tích cực cho  các cơ quan tố tụng giải quyết các vụ việc có yếu tố nước ngoài cũng như hỗ trợ các cơ quan tư pháp nước ngoài giải quyết các vụ việc có liên quan đến cá nhân, tổ chức tại Việt Nam.

Tuy nhiên, sau hơn 10 năm thực hiện, Luật đã bộc lộ những hạn chế bất cập, những khoảng trống cần được khắc phục, bổ sung. Thực tiễn thực hiện Luật TTTP cho thấy nhiều quy định của Luật chưa hoàn thiện, còn khoảng trống so với yêu cầu thực tế cần được khắc phục, bổ sung đặc biệt trong bối cảnh hội nhập quốc tế các quan hệ hợp tác ngày càng đa dạng và hệ thống pháp luật tố tụng dân sự đã có nhiều thay đổi.

Bên cạnh đó, Luật TTTP điều chỉnh cả 04 lĩnh vực là TTTP về dân sự, hình sự, dẫn độ và chuyển giao người đang chấp hành hình phạt tù chưa thực sự phù hợp, làm cho Luật cồng kềnh, không có trọng tâm, nhất là khi nội dung của các lĩnh vực không có nhiều gắn kết, tính chất và trình tự, thủ tục thực hiện ở mỗi lĩnh vực rất khác nhau.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Đặng Hoàng Oanh chủ trì buổi họp

Điều này cũng làm cho công tác quản lý nhà nước, phối hợp liên ngành trong triển khai thi hành Luật cũng bộc lộ những bất cập, chưa hợp lý. Ngoài ra, sự thiếu gắn kết, chưa đồng bộ và hợp lý của pháp luật tố tụng trong nước liên quan đến TTTP cũng làm ảnh hưởng không nhỏ đến công tác giải quyết các vụ việc dân sự, hình sự có yêu cầu TTTP.

Riêng trong lĩnh vực dân sự, các tranh chấp phát sinh từ các giao dịch về dân sự, thương mại, lao động và hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài không ngừng tăng nhanh về số lượng, đa dạng về hình thức và phức tạp về nội dung dẫn đến số lượng yêu cầu TTTP Bộ Tư pháp tiếp nhận và chuyển thực hiện tăng nhanh đáng kể. Vào thời điểm năm 2005 số lượng yêu cầu TTTP trong lĩnh vực dân sự hàng năm gửi đến Việt Nam và Việt Nam gửi ra các nước trung bình là: 800-1000 yêu cầu, đến nay số lượng yêu cầu TTTP đã tăng lên 3.000-4.200 yêu cầu/năm (tăng gấp hơn 4 lần) đòi hỏi quy trình thủ tục thực hiện phải được cải cách, rút ngắn và cắt giảm hồ sơ, các khâu trung gian để giảm tải gánh nặng cho các cơ quan thực thi ở Trung ương cũng như ở địa phương.

Do đó, trong bối cảnh hội nhập quốc tế mạnh mẽ của Việt Nam, yêu cầu của cải cách pháp luật, cải cách tư pháp, đảm bảo quyền con người, thúc đẩy hợp tác quốc tế trong lĩnh vực tư pháp cần sớm sửa đổi, hoàn thiện các quy định pháp Luật TTTP trong lĩnh vực dân sự một cách tổng thể, toàn diện.

Mục đích xây dựng Luật TTTP về dân sự theo hướng hiện đại, khả thi, thúc đẩy hợp tác quốc tế về TTTP, hỗ trợ giải quyết các vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài được nhanh chóng, chính xác và hiệu quả; giúp bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các đối tượng có liên quan trong vụ việc dân sự, tăng cường khả năng thực hiện quyền và tiếp cận công lý của người dân; tạo nền tảng cho việc ký kết và thực hiện các điều ước quốc tế trong lĩnh vực TTTP về dân sự.

Cần tập trung 3 chính sách

Theo ý kiến của các thành viên Hội đồng Thẩm định xây dựng dự án Luật: Để đạt được các mục tiêu xây dựng Luật TTTP về dân sự, dự thảo Luật tập trung vào 03 chính sách, cụ thể là xây dựng cơ sở pháp lý toàn diện, hiện đại tạo điều kiện thúc đẩy quan hệ hợp tác quốc tế trong TTTP về dân sự giữa Việt Nam và nước ngoài; tạo cơ chế để từng bước xã hội hóa hoạt động tống đạt giấy tờ của nước ngoài; từng bước tin học hóa quy trình thực hiện TTTP giữa các cơ quan thực hiện, đơn giản hóa quy trình, hồ sơ ủy thác tư pháp.

Phát biểu tại phiên họp, ông Lê Tuấn Anh (Cục Lãnh sự, Bộ Ngoại giao) nhất trí với sự cần thiết xây dựng Luật TTTP; trình tự thủ tục, lập đề nghị xây dựng luật được thực hiện bài bản, hồ sơ đầy đủ theo đúng Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015; phù hợp với chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước.

Về nội dung chính sách, ông Lê Tuấn Anh đề nghị dự thảo theo hướng giữ nguyên các quy định tại Luật TTTP năm 2007 về áp dụng nguyên tắc “có đi có lại”, không đưa nội dung quá cụ thể, chi tiết. Sau này, các Bộ, ngành và các cơ quan có liên quan sẽ nghiên cứu, xây dựng quy trình để kế thừa, chi tiết hóa các quy trình, thủ tục cũng như thẩm quyền của các cơ quan có liên quan để làm sao phù hợp với định hướng chung, pháp luật quốc tế cũng như thực tiễn ở Việt Nam.

Đại diện TANDTC, ông Lê Mạnh Hùng, Phó Vụ trưởng Vụ Hợp tác Quốc tế cũng cho rằng hồ sơ được chuẩn bị công phu, khoa học, đưa ra những đánh giá, phân tích khá sát với thực tiễn, đặc biệt là ở công tác TTTP ở Tòa án cũng như công tác quản lý TTTP tại Bộ Tư pháp. Về nguyên tắc “có đi có lại”, ông Hùng cho biết trên thực tế thủ tục, quy trình để áp dụng nguyên tắc này rất phức tạp, dẫn đến nhiều cách hiểu khác nhau, đặc biệt là với những vụ án có đương sự nước ngoài hoặc thu thập chứng cứ nước ngoài dẫn đến tiến độ giải quyết vụ án không bảo đảm. Do đó, ông Hùng cũng đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo cân nhắc để đảm bảo nội dung đề xuất thống nhất với hạn chế, tồn tại đã nêu.

Đại diện Bộ Công an đề nghị nghiên cứu bổ sung chính sách: “cải cách trình tự, thủ tục nhận và gửi hồ sơ ủy thác tư pháp”. Trên thực tế, quy trình ủy thác tư pháp hiện hành còn nhiều khâu, qua nhiều cơ quan. Do vậy, cần nghiên cứu để rút ngắn quy trình, thủ tục thực hiện ủy thác tư pháp.

Đại diện VKSNDTC đề nghị cơ quan soạn thảo bổ sung vào dự thảo Báo cáo nội dung đánh giá tác động tiêu cực trong trường hợp phần mềm quản lý hồ sơ ủy thác tư pháp bị xâm phạm dẫn đến lộ lọt thông tin vụ việc, thông tin cá nhân cũng như giải pháp bảo mật thông tin khi thực hiện việc tin học hóa các hồ sơ gửi đến Bộ Tư pháp thông qua việc scan các hồ sơ và lưu bản điện tử; phân quyền khai thác cơ sở dữ liệu.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Đặng Hoàng Oanh đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo làm rõ  lý do tại sao tách Luật Tương trợ tư pháp thành 4 luật (gồm Luật TTTP về dân sự, hình sự, dẫn độ và chuyển giao người đang chấp hành hình phạt tù).

Thứ trưởng cũng yêu cầu kiểm tra, rà soát, bổ sung thêm về tính thống nhất theo ý kiến của các đại biểu; xem xét về việc phù hợp với Điều ước quốc tế trong khi có rất nhiều Điều ước mà Việt Nam đã gia nhập và sẽ tham gia. Phải lượng hóa về các chi phí, thời gian, nguồn lực. Đồng thời làm rõ, khái quát lại các chính sách để bao quát, nâng tầm hơn, đồng thời yêu cầu bổ sung các giải pháp, lập luận cho mỗi chính sách.