Du xuân về miền đất học

Diễn Châu là nơi mở đầu cho cả xứ Nghệ có người thi đậu Trạng nguyên từ rất sớm. Đó là Bạch Liêu quê ở Nguyễn Xá, huyện Đông Thành nay thuộc làng Ngọc Lâm, xã Diễn Lợi. Ông đỗ Trạng nguyên ở hàng đại khoa đời Trần Thánh Tông từ năm 1266.

Theo các sách ghi chép về khoa cử, ở nước ta, kể từ khoa đầu tiên năm 1075 đến khoa thi cuối cùng năm 1919, qua 185 khoa thi, cả Nghệ Tĩnh có 280 người thi đỗ Tiến sỹ và Phó bảng, trong đó Diễn Châu có tới 23 người - một con số rất đáng tự hào.

Mỗi tên đất, tên làng đều thể hiện khát khao được học tập, được thành danh trên con đường khoa cử của các sĩ tử như: Nho Lâm, Linh Kiệt, Bút Điền, Bút Trận, Văn Hiếu, Xuân Nho, Văn Vật, Văn Tập, Thư Phủ...

Vùng đất Nho Lâm xưa - xã Diễn Thọ ngày nay - là một trong những địa danh nổi tiếng về truyền thống hiếu học. Trên mảnh đất khoa cử này, việc học hành được nhân dân rất coi trọng nên đã chung đúc nên nhiều bậc hiền tài làm rạng danh cho quê hương.

Ông Đặng Quang Liễn - người đã có nhiều năm nghiên cứu về sự học của người Nho Lâm cho biết: Ở Nghệ An sau Quỳnh Đôi, Nho Lâm là nơi có khoa bảng nhiều nhất với 318 người đỗ đạt. Người Nho Lâm có truyền thống khổ học thành tài. Từ đời Trần, đời Lê, thời Hán học mới mở khoa thi, ở đây đã có người đỗ đạt rồi.

Cùng với những tên làng, tên xã gắn với ước mơ đỗ đạt của người dân ở mỗi miền quê, ở Diễn Châu cũng có nhiều dòng họ khoa bảng nổi tiếng về sự học được tiếp nối từ đời này qua đời khác như dòng họ Ngô ở Diễn Kỷ, họ Cao ở Diễn Thịnh, họ Đặng ở Diễn Thọ, họ Hoàng ở Diễn Cát...

Tiêu biểu nhất phải kể tới dòng họ Ngô, 5 đời có người đỗ Tiến sĩ liên tục và là dòng họ có nhiều người đỗ đạt nhất trong các khoa cử thời phong kiến ở Diễn Châu. Thật hiếm có trong một nhà mà cả cha, con và cháu là Ngô Trí Tri, Ngô Trí Hòa, Ngô Sỹ Vinh đều đỗ Tiến sĩ.

“Sáng khoai, trưa khoai, tối khoai, khoai ba bữa

Ông đỗ, cha đỗ, con đỗ, đỗ cả nhà”

Hai câu thơ trên đã trở thành biểu tượng cho sự khổ học thành tài của người dòng họ Ngô được người đời ca ngợi từ đời này sang đời khác. Ông Ngô Sỹ Công - Tộc trưởng chia sẻ: Khi vinh quy, nhà vua đã khen hai cha con cụ Ngô Trí Tri, Ngô Trí Hòa bức trướng “khoa danh vô hạ hữu, phụ tử thế gian vô”, nghĩa là khoa danh thì rất nhiều nhưng hai cha con cùng đỗ một khoa thời đó là chưa có. Khi ra làm quan, cha con họ rất được nhà vua tín nhiệm. Một nhà mà 3 đời liên tục làm quan nhất phẩm cũng rất hiếm.

Sau khi đỗ đạt, các bậc đại khoa của mảnh đất Diễn Châu đều đem tài năng và công sức của mình cống hiến cho đất nước, đảm nhiệm nhiều trọng trách của nhà nước phong kiến. Đến nay nhiều câu chuyện cảm động kể về trí thông minh, tinh thần quả cảm, lòng yêu nước thiết tha cháy bỏng, khát vọng được phò vua giúp đời của họ vẫn được lưu truyền với sự yêu mến và ngưỡng vọng như Bạch Liêu, Cao Quýnh, Ngô Trí Hòa, Nguyễn Xuân Ôn...

Ngày nay, tên tuổi các vị đại khoa xưa đã trở thành tên các trường học ở Diễn Châu như: Trường THPT Nguyễn Xuân Ôn, THPT Ngô Trí Hòa, THCS Cao Xuân Huy… Tiếp nối truyền thống hiếu học của quê hương, ngày nay sự học ở Diễn Châu đã phát huy lên tầm cao mới. Bao ước ao khát vọng của cha ông nay đang trở thành hiện thực.

Ngành giáo dục Diễn Châu 21 năm liên tục đạt tiên tiến xuất sắc của ngành giáo dục tỉnh nhà, là đơn vị trong tốp đầu về số lượng học sinh giỏi các cấp. Nơi đây đã ươm mầm nhiều tài năng trẻ, chắp cánh cho hàng nghìn con em thành đạt nên người, trong đó nhiều tấm gương vượt khó học giỏi.

Em Cao Trọng Dũng, thủ khoa đại học khối C của Nghệ An năm 2023, tâm sự: Từ xưa mảnh đất Nho Lâm quê hương em có rất nhiều Tiến sĩ đỗ đầu khoa bảng trong các kỳ thi, đây chính là chiếc nôi nuôi dưỡng vun đắp mơ ước và khát vọng cao đẹp của các thế hệ học trò Diễn Châu.

Từ truyền thống này, em cố gắng học tập để xứng đáng với trang sử truyền thống hiếu học của các thế hệ ông cha, làm cho mỗi mùa xuân trên đất Diễn Châu thêm tươi vui, rạng rỡ.