Đẩy mạnh cải cách tư pháp, ­­­ xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN

Nhiều thành tựu quan trọng

Nhà nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Đó là nhà nước thuộc phạm trù nhà nước vô sản, nhà nước XHCN.

Quá trình nhận thức tư duy lý luận của Đảng về Nhà nước pháp quyền XHCN từng bước được phát triển, thể hiện rõ qua các văn kiện của Đảng và được cụ thể hóa trong Hiến pháp, pháp luật của Nhà nước.

Đại hội XIII của Đảng đã thể hiện mạnh mẽ quyết tâm xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam. Quan điểm tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam trong văn kiện Đại hội XIII của Đảng vừa bảo đảm sự kế thừa, vừa có nhiều bổ sung, phát triển, nhằm tiếp tục thực hiện nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị là xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân do Đảng lãnh đạo.

Tư tưởng về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam cho đến nay là sự tiếp tục nhận thức và hoàn thiện theo các đặc trưng của Nhà nước pháp quyền XHCN phù hợp với thực tiễn Việt Nam, đó là: Lấy nhân dân là nguồn gốc, là chủ thể quyền lực của Nhà nước, tất cả quyền lực thuộc về nhân dân, thực hiện dân chủ XHCN; Hiến pháp và pháp luật có vị trí, hiệu lực cao nhất không chỉ đối với xã hội, mà ngay cả trong tổ chức hoạt động của bộ máy nhà nước, là cơ sở của quyền lực Nhà nước; Quyền lực Nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan trong bộ máy nhà nước trong thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp; Nhà nước tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền công dân, tôn trọng các cam kết quốc tế với tư cách là một thành viên. Nâng cao trách nhiệm pháp lý trong mối quan hệ giữa nhà nước và công dân. Quyền lợi đi đôi với nghĩa vụ; dân chủ gắn liền với kỷ cương; Đảng Cộng sản Việt Nam là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội, đảm bảo sự giám sát của nhân dân, sự phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận.

Trên phương diện thực tiễn, việc xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam đạt nhiều thành tựu quan trọng. Hệ thống pháp luật được hoàn thiện một bước cơ bản, bảo đảm yêu cầu quản lý, ổn định, phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng, bảo vệ Tổ quốc. Vai trò, quyền làm chủ của nhân dân được củng cố, phát huy. Bộ máy nhà nước bước đầu được sắp xếp theo hướng tinh gọn, hiện đại, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; cơ chế phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp ngày càng rõ hơn và có chuyển biến tích cực.

Kết quả tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết số 49-NQ/TW, ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 cho thấy, công tác cải cách tư pháp đã đạt được nhiều kết quả rất quan trọng; nền tư pháp nước ta đã có một bước tiến dài trong việc bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

Nhận thức của cấp ủy, chính quyền, cán bộ, đảng viên và nhân dân về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của công tác tư pháp và cải cách tư pháp được nâng lên rõ rệt. Công tác xây dựng và hoàn thiện pháp luật cơ bản đã thể chế hóa được các chủ trương của Đảng về cải cách tư pháp, các nguyên tắc đặc thù về tổ chức và hoạt động tư pháp với tư cách là giá trị văn minh trong nhà nước pháp quyền hiện đại được ghi nhận, thể chế hóa và thực hiện. Tổ chức bộ máy, chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền của các cơ quan tư pháp được kiện toàn, đổi mới. Chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động tư pháp đã được nâng cao hơn. Đội ngũ cán bộ tư pháp, bổ trợ tư pháp phát triển nhanh cả về số lượng và chất lượng. Nhiều hoạt động bổ trợ tư pháp được xã hội hóa, đạt kết quả tích cực. Hợp tác quốc tế về tư pháp được mở rộng. Việc đầu tư cơ sở vật chất, phương tiện làm việc cho các cơ quan tư pháp ngày càng được quan tâm. Phương thức lãnh đạo của Đảng, công tác giám sát của các cơ quan dân cử đối với các cơ quan tư pháp tiếp tục được đổi mới. Kết quả cải cách tư pháp đã góp phần quan trọng vào sự nghiệp đổi mới và phát triển kinh tế - xã hội đất nước, thúc đẩy hội nhập quốc tế.

Đẩy mạnh cải cách tư pháp trong Tòa án nhân dân

Vấn đề cải cách tư pháp nói chung và cải cách tư pháp trong Tòa án nhân dân nói riêng có vai trò quan trọng trong việc xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN hiện nay.

Đại hội XIII của Đảng đặt ra yêu cầu nghiên cứu, ban hành Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045, trong đó có Chiến lược cải cách tư pháp.

Tại Hội nghị Trung ương 6, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII đã ban hành Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới. Nghị quyết số 27-NQ/TW đã đặt mục tiêu cụ thể đến năm 2030: Hoàn thành cơ bản việc xây dựng nền tư pháp chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, nghiêm minh, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân, bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của tổ chức, cá nhân. Nhiệm vụ trọng tâm là đẩy mạnh cải cách tư pháp, bảo đảm tính độc lập của Tòa án theo thẩm quyền xét xử, thẩm phán, hội thẩm xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.

Để thực hiện mục tiêu đó, việc tiếp tục đẩy mạnh cải cách tư pháp cần quán triệt và tuân thủ nghiêm các quan điểm: Phải đặt dưới sự lãnh đạo chặt chẽ của Đảng, giữ vững bản chất Nhà nước pháp quyền XHCN; Phù hợp với các đòi hỏi của của xã hội pháp quyền, Nhà nước pháp quyền; Phù hợp với bản chất, đặc điểm, nội dung, quy luật phát triển của tư pháp ở nước ta; Lấy cải cách Tòa án làm trung tâm, hoạt động xét xử làm trọng tâm, Tòa án là biểu tượng, chỗ dựa của nhân dân; Đồng thời cải cách tư pháp phải được tiến hành với quyết tâm chính trị cao, khẩn trương, đồng bộ, xác định rõ trọng tâm, trọng điểm.

Sau hơn 20 năm thực hiện cải cách theo các Nghị quyết của Đảng, công tác cải cách tư pháp trong Tòa án nhân dân - cơ quan giữ vị trí trung tâm trong hệ thống các cơ quan tư pháp đã đạt được những thành tựu quan trọng. Các cấp Tòa án đã chủ động, sáng tạo đề ra rất nhiều giải pháp đột phá nhằm cải cách tư pháp, nâng cao chất lượng hoạt động Tòa án nói chung và nâng cao chất lượng công tác xét xử nói riêng.

Nhiều chủ trương, nhiệm vụ lớn về cải cách tư pháp đã được Tòa án đề xuất thể chế hóa trong Hiến pháp, pháp luật và được triển khai thực hiện nghiêm túc, đồng bộ. Chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy của hệ thống Tòa án được củng cố và đổi mới mạnh mẽ; đội ngũ cán bộ, công chức, nhất là đội ngũ giữ chức danh tư pháp được tăng cường cả về số lượng và chất lượng; chất lượng công tác xét xử của Tòa án các cấp đạt được nhiều thành tựu nổi bật, góp phần giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Vị thế, uy tín của Tòa án ngày càng được nâng cao.

Các định hướng về nhiệm vụ, giải pháp cải cách tư pháp của Tòa án trong thời gian tới được xác định: Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với cơ quan tư pháp và tiến trình cải cách tư pháp; Xây dựng Cơ quan tư pháp (Tòa án) vì nhân dân, phục vụ nhân dân, để nhân dân cảm thụ được công bằng, lẽ phải và tin tưởng tư pháp; tăng cường sự giám sát của cơ quan dân cử và nhân dân; Xác định đầy đủ và khoa học về nội hàm quyền tư pháp, đặc trưng cơ bản của quyền tư pháp và chủ thể thực hiện quyền tư pháp; Hoàn thiện về tổ chức của Cơ quan tư pháp (Tòa án); Đổi mới hoạt động của cơ quan tư pháp; Nâng cao chất lượng cán bộ Tòa án, đặc biệt là chức danh tư pháp, đảm bảo số lượng cần thiết tối thiểu, có cơ cấu các chức danh tư pháp hợp lý, chế độ chính sách của đảng đặc thù; Tăng cường cơ sở vật chất, bảo đảm nguồn lực để xây dựng Tòa án chính quy, hiện đại, hoạt động hiệu quả; Xây dựng Tòa án điện tử tiến tới Tòa án số ở Việt Nam; Tăng cường hợp tác quốc tế.

Xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam là quá trình lâu dài, đòi hỏi Đảng ta phải tiếp tục tổng kết thực tiễn, không ngừng bổ sung, phát triển lý luận. Trong thời gian tới, cần tiếp tục đưa tinh thần của Đại hội XIII vào cuộc sống một cách thiết thực, bảo đảm cho nền dân chủ XHCN được thực thi một cách hiệu quả nhất. Trong đó, cải cách tư pháp của TAND xứng đáng là trọng tâm của cải cách tư pháp.