Công chúa Quỳnh Trân - Người được mệnh danh là “Bà chúa mõ”

Theo một số tài liệu ghi lại, Quỳnh Trân Công chúa là con gái đầu của vua Trần Thánh Tông (trị vì từ năm 1257 đến 1278), là chị gái của Phật hoàng Trần Nhân Tông. Ngay từ khi mới sinh, công chúa đã có nhan sắc tuyệt mỹ “Sắc như bình bạc, mặt tựa gương báu, thân thể vẻ hoa nở sáng trăng; dung nghi giống như xuân sơn, thu thủy, vẻ người đoan chính” và được vua cha đặt cho cái tên A nương Quỳnh Trân.

Dù sống trong nhung lụa nhưng đầy nỗi phiền muộn về chuyện tình cảm, lòng không muốn vấn vương bụi trần, mùa Xuân năm Quý Mùi (1283), công chúa đã xin phép vua cha giã từ lầu son gác tía để tìm thú vui nơi cuộc sống dân dã, tìm nơi tuệ đạo tu hành. Thương con chẳng nỡ xa, nhưng trước sự quyết tâm của công chúa, vua cha đành ngậm ngùi để A nương Quỳnh Trân rời bỏ cung.

Một lần, khi đi qua vùng Nghi Dương thuộc huyện Nghi Dương, phủ Kinh Môn (nay là gồm các xã Du Lễ, Kiến Quốc và Ngũ Phúc, huyện Kiến Thụy, TP Hải Phòng), ven sông Văn Úc có núi non, sông nước, thấy thế đất quý hình con nhạn đang bay, công chúa quyết định dừng chân tại đây để lập am tu hành.

Cùng với lập am tu hành, Công chúa Quỳnh Trân còn cho lập điền trang, thái ấp, cấp lương thực, tiền bạc cho những người nghèo đói, tập hợp muôn dân trong vùng cùng đến đây làm ăn, sinh sống. Để điều hành, sắp xếp công việc hàng ngày, công chúa đã nghĩ ra cách dùng tiếng “mõ” làm hiệu lệnh. Theo đó, hàng ngày, mọi người cứ theo tiếng mõ mà thực hiện công việc, khi thấy tiếng mõ ở chùa thì về ăn uống, tiếng mõ ở quán thì có công việc,… Thế rồi, Công chúa Quỳnh Trân được mọi người trong vùng gọi với cái tên gần gũi, trìu mến là “Bà chúa mõ”.

Khởi nguồn từ đó, những địa danh như: chợ Mõ, làng Mõ, chùa Mõ, đền Mõ ở xã Ngũ Phúc, huyện Kiến Thụy đã xuất hiện và lưu truyền, gìn giữ đến ngày nay.

Năm Mậu Thân (1308), Công chúa Quỳnh Trân qua đời, được đưa về chùa Tư Phúc an táng. Sau đó, vua Trần Anh Tông ra sắc chỉ phong bà là Trần Triều A nương Thiên Thụy Quỳnh Trân Công chúa, ban cấp 300 quan tiền cho 5 xã rước sắc phong về Nghi Dương lập đền thờ (sau gọi là đền Mõ) ngay cạnh chùa Mõ - nơi sinh thời công chúa từng tu hành.

Với những công lao to lớn, bà đã được 11 triều đại phong tặng 12 đạo sắc phong vào các năm: 1314 (đời vua Trần Anh Tông), 1711 (đời vua Lê Vĩnh Thịnh), 1730 (vua Lê Vĩnh Khánh), 1767 (vua Lê Cảnh Hưng), 1784 (vua Lê Cảnh Hưng), 1787 (vua Lê Chiêu Thống), 1789 (vua Nguyễn Quang Trung), 1793 (vua Nguyễn Cảnh Thịnh), 1819 (vua Nguyễn Gia Long), 1889 (vua Nguyễn Thành Thái), 1910 (vua Nguyễn Duy Tân), 1924 (vua Khải Định). Đến nay, những sắc phong của bà vẫn còn lưu giữ được nguyên vẹn.

Năm 1992, đền Mõ (xã Ngũ Phúc, Kiến Thụy, Hải Phòng) là nơi thờ Công chúa Quỳnh Trân Triều Trần được công nhận là di tích lịch sử văn hóa điêu khắc nghệ thuật quốc gia.

Hiện nay, trong khuôn viên khu di tích đền Mõ có cây gạo là cây di sản Việt Nam đã gần 750 tuổi nhưng vẫn tươi tốt và rực đỏ vào mỗi mùa hoa. Tương truyền, Công chúa Quỳnh Trân đã trồng cây gạo này khi về đây lập am tu hành. Hàng năm, cứ vào dịp Lễ hội đền Mõ (từ 12 đến 14/2 Âm lịch) cũng là thời gian cây gạo cổ thụ này và những cây gạo được trồng về sau lại nở rộ hoa đỏ rực.

Năm nay, Lễ hội đền Mõ được tổ chức trong 3 ngày, từ ngày 11 đến 13/3/2025 (tức ngày 12 đến 14/2 năm Ất Tỵ), nhân kỷ niệm 742 năm Ngày khánh hạ.

Chương trình lễ hội được diễn ra với các phần nghi lễ rước Bách linh Thành Hoàng làng về di tích dự tế thánh; tế khai mạc, hầu thánh và tế tạ. Phần hội gồm các trò vui chơi như kéo co, tổ tôm điếm, cờ tướng, bịp mắt bắt vịt, lượm bưởi, đập niêu, đi cầu trượt, các chương trình văn hóa, nghệ thuật truyền thống.

Lễ hội đền Mõ được tổ chức nhằm bảo tồn, phục dựng và phát triển các giá trị văn hoá độc đáo của di tích; đồng thời đây là dịp tri ân, tôn vinh công đức to lớn của Công chúa Quỳnh Trân Triều Trần đối với nhân dân địa phương.