Cơ chế phối hợp giữa TAND sơ thẩm khu vực với các cơ quan khác

Nghị quyết số 49-NQ/TW và Kết luận số 79-KL/TW của Bộ Chính trị, Kết luận số 64-KL/TW của Ban chấp hành Trung ương khóa XI và các văn kiện của Đảng về cải cách tư pháp đã đặt ra yêu cầu tổ chức Tòa án theo thẩm quyền xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính; bảo đảm nguyên tắc độc lập trong hoạt động của Tòa án. 

Tổ chức Tòa án theo thẩm quyền xét xử

Hệ thống Tòa án được tổ chức theo thẩm quyền xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính, gồm 4 cấp, cụ thể là: TAND sơ thẩm khu vực được tổ chức ở một hoặc một số đơn vị hành chính cấp huyện; TAND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có nhiệm vụ chủ yếu là xét xử phúc thẩm và xét xử sơ thẩm một số vụ án; TAND cấp cao được tổ chức theo 3 khu vực (miền Bắc, miền Trung và miền Nam) có nhiệm vụ xét xử phúc thẩm các bản án, quyết định sơ thẩm của TAND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thuộc địa hạt tư pháp có kháng cáo, kháng nghị và giám đốc thẩm, tái thẩm các bản án, quyết định của Toà án thuộc địa hạt tư pháp đã có hiệu lực pháp luật nhưng bị kháng nghị; TANDTC có nhiệm vụ tổng kết thực tiễn xét xử, bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử, phát triển án lệ và xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm.

Việc tổ chức hệ thống TAND theo hướng này là phù hợp với các nguyên tắc về tổ chức và hoạt động của cơ quan thực hiện quyền tư pháp, đó là tổ chức theo thẩm quyền, độc lập xét xử...; bảo đảm tính khoa học và hợp lý trong tổ chức và hoạt động của Tòa án; khắc phục tình trạng chồng chéo về thẩm quyền và những hạn chế, bất cập khác trong tổ chức và hoạt động của Tòa án hiện nay. Bên cạnh đó, việc thành lập TAND sơ thẩm khu vực sẽ thu gọn đầu mối các cơ quan Tòa án, là điều kiện để Nhà nước tập trung đầu tư nguồn lực cho các Tòa án này, điều chỉnh hợp lý biên chế Thẩm phán, cán bộ, công chức, bảo đảm nâng cao chất lượng giải quyết các vụ việc thuộc thẩm quyền của Tòa án. Đối với TANDTC sẽ không thực hiện chức năng xét xử phúc thẩm mà tập trung vào công tác tổng kết thực tiễn xét xử, bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử, phát triển án lệ và xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm - đây cũng là phương thức để nâng cao chất lượng xét xử của các Tòa án, hạn chế oan sai trong xét xử, bảo vệ tốt hơn các quyền, lợi ích hợp pháp của các cá nhân, tổ chức, đáp ứng đòi hỏi của xã hội về việc Tòa án phải là chỗ dựa của nhân dân về công lý, góp phần nâng cao vị trí, vai trò của cơ quan Tòa án trong Nhà nước pháp quyền.

Một cuộc hội thảo về dự án Luật Tổ chức TAND (sửa đổi)

Mối quan hệ của TAND sơ thẩm khu vực với các cơ quan khác

Trong quá trình xây dựng dự án Luật, cũng có ý kiến băn khoăn về yêu cầu bảo đảm sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng và sự giám sát của các cơ quan dân cử đối với tổ chức và hoạt động của các TAND sơ thẩm khu vực; mối quan hệ giữa TAND sơ thẩm khu vực với VKS, Cơ quan điều tra, Cơ quan thi hành án dân sự. Bên cạnh đó, có ý kiến cho rằng việc thành lập TAND sơ thẩm khu vực sẽ gây khó khăn cho người dân trong việc đi lại khi có công việc cần giải quyết tại Tòa án. Tuy nhiên, TANDTC cho rằng, khi tổ chức lại hệ thống Tòa án với việc thành lập TAND sơ thẩm khu vực thì thành lập Đảng bộ TAND cấp tỉnh (gồm các tổ chức đảng của TAND cấp tỉnh và các TAND sơ thẩm khu vực) và đảng bộ VKSND cấp tỉnh (gồm các tổ chức đảng của VKSND cấp tỉnh và các VKSND khu vực); các TAND sơ thẩm khu vực, VKSND khu vực và TAND cấp tỉnh, VKSND cấp tỉnh chịu sự lãnh đạo của đảng bộ cấp tỉnh. Cơ chế này vẫn đảm bảo nguyên tắc Đảng lãnh đạo đối với tổ chức và hoạt động của các TAND sơ thẩm khu vực, VKSND khu vực (kể cả trường hợp Đảng lãnh đạo đối với đường lối xét xử các vụ án thuộc Chỉ thị số 15-CT/TW ngày 7/7/2007 của Bộ Chính trị).

Tuy nhiên, để thực hiện có hiệu quả cơ chế lãnh đạo của Đảng nêu trên, TANDTC đề nghị triển khai thực hiện theo hướng: Thành lập Đảng bộ TAND cấp tỉnh (gồm các tổ chức đảng của TAND cấp tỉnh và các TAND sơ thẩm khu vực) là tổ chức đảng cấp trên cơ sở, chịu sự lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp của Tỉnh ủy, Thành ủy; xây dựng quy định về cơ chế thực hiện các mối quan hệ giữa Đảng bộ Tòa án nhân dân cấp tỉnh với Huyện ủy trong việc chỉ đạo, lãnh đạo TAND sơ thẩm khu vực trong quá trình xét xử, xử lý các vụ án cụ thể liên quan đến đơn vị hành chính cấp huyện.

Về cơ chế đảm bảo sự giám sát của cơ quan dân cử đối với hoạt động của các TAND sơ thẩm khu vực, theo Kết luận số 79-KL/TW thì khi tổ chức lại hệ thống Tòa án với việc thành lập TAND sơ thẩm khu vực, thì các TAND sơ thẩm khu vực và TAND cấp tỉnh chịu sự giám sát của HĐND cấp tỉnh. Thực tiễn việc thực hiện thí điểm không tổ chức HĐND cấp huyện ở một số địa phương vừa qua đã chứng tỏ việc HĐND cấp tỉnh giám sát hoạt động của các TAND cấp huyện thông qua báo cáo của Chánh án TAND cấp tỉnh tại các kỳ họp của HĐND cấp tỉnh đạt hiệu quả tốt. Để thực hiện có hiệu quả cơ chế giám sát của HĐND cấp tỉnh nêu trên, TANDTC đề nghị triển khai thực hiện theo hướng: TAND sơ thẩm khu vực báo cáo công tác của Tòa án cấp mình với HĐND cấp tỉnh thông qua Chánh án TAND cấp tỉnh. Theo đó, Chánh án TAND cấp tỉnh có trách nhiệm không chỉ báo cáo công tác của Toà án cấp mình mà còn phải báo cáo công tác của các TAND sơ thẩm khu vực trước các kỳ họp của HĐND cấp tỉnh. Trường hợp HĐND cấp tỉnh tổ chức việc chất vấn hoặc giám sát theo chuyên đề có liên quan đến lãnh đạo và đơn vị TAND sơ thẩm khu vực nào thì Chánh án TAND sơ thẩm khu vực đó phải giải trình, báo cáo trực tiếp với cơ quan có thẩm quyền của HĐND cấp tỉnh.

Về quan hệ phối hợp giữa TAND sơ thẩm khu vực với VKSND sơ thẩm khu vực, Cơ quan điều tra và Cơ quan thi hành án, thì hoạt động của VKSND chủ yếu gắn liền với TAND thông qua các hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp của TAND. Đồng thời, hoạt động của VKSND cũng gắn liền với hoạt động của Cơ quan điều tra về một số hoạt động như: Kiểm sát điều tra, kiểm sát việc khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử thi, kiểm sát việc giam giữ… Các công tác này của VKSND có thể sẽ gặp khó khăn nhất định nếu tập trung tất cả cán bộ, công chức về trụ sở VKSND sơ thẩm khu vực. Tuy nhiên, khó khăn này vẫn giải quyết được theo hướng giữ lại trụ sở cũ của VKS ở cấp huyện để bố trí Kiểm sát viên, cán bộ, công chức thường trực tại đây và xây dựng quy chế phối hợp liên ngành giữa Công an, Viện kiểm sát, Toà án thì sẽ vẫn giữ được hoạt động bình thường. Vấn đề vướng mắc nhất đối với Viện kiểm sát là việc khám nghiệm hiện trường vụ án, nhưng thực tế công việc này diễn ra không nhiều.

Đối với hoạt động dẫn giải bị cáo và bảo vệ phiên tòa, thì việc áp giải bị cáo đến TAND sơ thẩm khu vực để xét xử do Công an cấp huyện nơi khởi tố điều tra có trách nhiệm thực hiện, còn Công an nơi xét xử thực hiện nhiệm vụ bảo vệ phiên toà. Riêng đối với Cơ quan thi hành án dân sự cấp huyện, với chức năng thi hành bản án dân sự ở cấp huyện thì không có vấn đề gì ảnh hưởng.

Về vấn đề tạo thuận lợi cho người dân khi có công việc cần giải quyết tại Tòa án, thì khi thành lập TAND sơ thẩm khu vực, về cơ bản, các TAND sơ thẩm khu vực sẽ kế thừa đội ngũ cán bộ và cơ sở vật chất hiện có của các TAND cấp huyện là chủ yếu, nhưng có sự sắp xếp, bổ sung, điều chỉnh, xây dựng và kiện toàn để đáp ứng yêu cầu giải quyết công việc đối với từng đơn vị và phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội từng địa phương nơi TAND sơ thẩm khu vực được thành lập. Riêng đối với các huyện miền núi, vùng sâu, vùng xa mà có địa bàn rộng, hệ thống giao thông, liên lạc không thuận lợi và không phải là nơi đặt trụ sở của TAND sơ thẩm khu vực thì trụ sở của Toà án cấp huyện ở những huyện này được giữ lại làm trụ sở chi nhánh của TAND sơ thẩm khu vực (hoặc trụ sở của Toà án giản lược trong trường hợp xác định thành lập Toà án giản lược trong TAND sơ thẩm khu vực) để khắc phục khó khăn cho nhân dân có công việc cần đến Toà án. Trong trường hợp này, chi nhánh của TAND sơ thẩm khu vực sẽ là nơi chủ yếu thụ lý, giải quyết, xét xử các vụ việc dân sự trên địa bàn và xét xử lưu động một số vụ án hình sự theo yêu cầu phục vụ nhiệm vụ tuyên truyền, giáo dục pháp luật hoặc các nhiệm vụ chính trị khác của địa phương.

Như vậy, việc thành lập TAND sơ thẩm khu vực sẽ không gây khó khăn cho người dân trong việc đi lại khi có công việc cần giải quyết tại Tòa án.