“Trợ lý ảo” giúp Thẩm phán và Thư ký nâng cao kiến thức pháp luật

PV: Thưa Chánh án, phần mềm “Trợ lý ảo” được coi là bước đột phá ứng dụng công nghệ thông tin hỗ trợ Thẩm phán. Theo đó, yêu cầu bảo đảm 100% các Thẩm phán trong hệ thống  sử dụng phần mềm Trợ lý ảo phục vụ công tác chuyên môn ngay sau khi được tập huấn hướng dẫn sử dụng. Ông nhận định thế nào về những thuận lợi và khó khăn khi áp dụng phần mềm này?

Chánh án Nguyễn Mạnh Hùng: Thực hiện chủ trương của Ban Cán sự đảng TANDTC về chuyển đổi số và xây dựng Tòa án điện tử, TANDTC ban hành kế hoạch 49/KH-TANDTC ngày 15/3/2022 của Chánh án TANDTC với mục đích: Đưa Trợ lý ảo vào trực tuyến 24/7 để hỗ trợ cho Thẩm phán tra cứu nhanh các văn bản pháp luật, chỉ dẫn áp dụng pháp luật cho các tình huống pháp lý cụ thể, quy định pháp luật, án lệ và bản án có tình huống pháp lý tương tự để tham khảo. Bảo đảm 100% các Thẩm phán trong hệ thống Tòa án sử dụng phần mềm Trợ lý ảo phục vụ công tác chuyên môn ngay sau khi được tập huấn hướng dẫn sử dụng.

Trước đây, Tòa án đã áp dụng công nghệ thông tin đối với Thẩm phán trong việc yêu cầu Thẩm phán phải đăng công khai các bản án trên cổng thông tin điện tử của TANDTC theo Nghị quyết số 03/2017/Nq-HĐTP của TANDTC. Việc công khai các bản án đã giúp cho các Thẩm phán có nguồn tham khảo khi gặp các vụ án có những sự kiện pháp lý tương tự nhau mà các Tòa án khác đã xét xử.

Hiện nay, TANDTC đang triển khai công nghệ thông tin đối với Thẩm phán trong Trợ lý ảo, đã xác định từng giai đoạn cụ thể với mục đích và phương hướng, giải pháp rõ ràng.

Giai đoạn 1, đây là giai đoạn được xác định là công cụ tìm kiếm, Trợ lý ảo cung cấp 4 dịch vụ: Giới thiệu điều luật, hệ thống luật để Thẩm phán áp dụng; giới thiệu những án lệ liên quan đến vụ án để Thẩm phán vận dụng khi xét xử; xem xét các vụ án có tình huống tương tự để Thẩm phán tham khảo.

Trợ lý ảo với mục đích hỗ trợ Thẩm phán tra cứu nhanh các văn bản pháp luật, giúp Thẩm phán có thể áp dụng pháp luật trong một số tình huống cụ thể, có thể đưa ra các bản án có tình huống pháp lý tương tự để Thẩm phán tham khảo.

Giúp Thẩm phán trong việc áp dụng pháp luật đúng và thống nhất.

Như vậy, sau khi TANDTC tổ chức tập huấn cho các Thẩm phán trong hệ thống tòa án sử dụng phần mềm Trợ lý ảo phục vụ công tác chuyên môn, tôi thấy có những thuận lợi và khó khăn như:

Thuận lợi: Đây là một ứng dụng thành phần trong việc chuyển đổi số Quốc Gia, được sự ủng hộ và quyết tâm triển khai của các cấp lãnh đạo Đảng và nhà nước.

Trợ lý ảo giao tiếp bằng cả lời nói và chữ viết, không chỉ như một thư ký Tòa án.

Trợ lý ảo đóng vai trò như một người thư ký làm việc thường xuyên với Thẩm phán, sẽ tư vấn ứng dụng pháp luật, điều khoản của pháp luật để Thẩm phán áp dụng vào hoạt động xét xử.

Phần mềm Trợ lý ảo là kho tri thức khổng lồ về pháp luật, như một bách khoa toàn thư pháp luật, giúp cho Thẩm phán và thư ký có thể tự nghiên cứu, học hỏi, tham khảo để nâng cao kiến thức pháp luật của mình. Phần mềm trợ lý ảo chính là điểm sáng trong việc áp dụng công nghệ thông tin của Tòa án, đây chính là việc ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo vào hoạt động của Tòa án.

Bên cạnh những thuận lợi nêu trên còn có một số khó khăn nhất định như: Hiện nay các Thẩm phán đều được trang bị máy tính có kết nối internet nhưng vẫn còn có một số máy có cấu hình thấp, dung lượng đường truyền Internet còn hạn chế, nên việc truy cập mạng khi áp dụng việc tra cứu thông tin nhiều khi còn chậm…

PV: Như ông đã biết, việc nghiên cứu, xây dựng hệ thống Trợ lý ảo được chia làm ba giai đoạn, Vậy  ở  giai đoạn đầu, đơn vị mình đã chuẩn bị như thế nào, thưa ông?

Chánh án Nguyễn Mạnh Hùng: Để đưa vào sử dụng hệ thống Trợ lý ảo giai đoạn 1, TAND quận Hoàn Kiếm đã chuẩn bị như sau:

Thứ nhất, chuẩn bị về cơ sở vật chất: Để sử dụng được hệ thống Trợ lý ảo thì trước tiên cần phải có cơ sở vật chất tốt, đáp ứng được việc cài đặt và ứng dụng phần mềm như hệ thống máy tính thông minh, đường truyền internet tốc độ cao..., đảm bảo cho việc truy cập, tìm kiếm thông tin được thông suốt, nhanh chóng nhất, tránh tình trạng treo máy hoặc nghẽn mạng…

Thứ hai, chuẩn bị về con người: Đây là yếu tố quan trọng nhất, vì con người mà cụ thể là các Thẩm phán, Thư ký là chủ thể xây dựng, sử dụng, huấn luyện, cung cấp và làm giàu tri thức cho hệ thống Trợ ký ảo.

Để sử dụng được hệ thống Trợ lý ảo, ngoài việc các Thẩm phán tham gia tập huấn trực tuyến tại Hội nghị tập huấn trực tuyến sử dụng phần mềm Trợ lý ảo do TANDTC tổ chức vào ngày 5-6/4/2022 thì, TAND quận Hoàn Kiếm đã liên hệ TANDTC để mời chuyên gia đến cài đặt, hướng dẫn, tập huấn trực tiếp cho các Thẩm phán, Thư ký trên hệ thống máy tính của TAND quận Hoàn Kiếm.

Thứ ba, chuẩn bị về công tác tuyên truyền: Trợ lý ảo trước mắt phục vụ cho các Thẩm phán 4 ứng dụng về tư vấn, đó là: Cung cấp hệ thống pháp luật. Đối với một vụ án cụ thể, Trợ lý ảo sẽ giới thiệu cho các Thẩm phán cần phải áp dụng pháp luật nào và việc áp dụng pháp luật chính xác cho đến điều khoản của Bộ luật và thời hiệu của Bộ luật; Trợ lý ảo giới thiệu các án lệ các vụ án áp dụng tương tự cho các Thẩm phán tham khảo; Trợ lý ảo giới thiệu các giải đáp pháp luật của Hội đồng Thẩm phán TANDTC; Cuối cùng là Trợ lý ảo giới thiệu các vụ án tương tự đã được xét xử giúp cho Thẩm phán nghiên cứu, tham khảo. Đây là một tiện ích giúp cho các Thẩm phán rất lớn, làm cho việc áp dụng pháp luật tốt hơn.

Tuy nhiên, theo nhận định hệ thống trợ lý ảo sẽ có khả năng hỗ trợ đoán định tư pháp. Người dùng chỉ cần nạp dữ liệu về hành vi, tình huống pháp lý… để hệ thống trả lời trường hợp này thuộc tranh chấp dạng gì (đối với dân sự).

Ngoài Thẩm phán, Thư ký Tòa án người dân có thể tham khảo kết quả và quyết định có khởi kiện tại Tòa án hay không. Nếu khởi kiện tại Tòa án thì xu hướng kết quả sẽ như thế nào. Do đó, việc tuyên truyền về hệ thống Trợ lý ảo cho các cơ quan, ban ngành và nhân dân là cần thiết, để giảm bớt việc giải thích pháp luật, giảm tải cho cán bộ hành chính tư pháp khi tiếp công dân đến hỏi thủ tục khởi kiện. Người dân có thể chủ động nghiên cứu các tình huống pháp lý liên quan đến mình - đây được xác định là cách thức để người dân tiếp cận công lý.

PV: Phần mềm “Trợ lý ảo” là một trong những giải pháp quan trọng của quá trình xây dựng tòa án điện tử. Thẩm phán trong việc xét xử, giải quyết án. Đây cũng được xem như một trong những giải pháp quan trọng trong quá trình xây dựng Tòa án điện tử, thể hiện quyết tâm trong công cuộc chuyển đổi số của TANDTC,  ông nhìn nhận ra sao về vấn đề này?

Chánh án Nguyễn Mạnh Hùng: Ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động của Tòa án là xu hướng tất yếu, mang lại rất nhiều lợi ích, giúp giảm chi phí, thủ tục, phù hợp với quy định của pháp luật tố tụng, đúng với đường lối chủ trương của Đảng và Nhà nước trong chiến lược cải cách Tư pháp.

TANDC chủ trương đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin, khai thác tối đa các cơ hội mà cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư mang lại để xây dựng toà án điện tử - một trong những nhiệm vụ quan trọng của Chiến lược cải cách tư pháp trong hệ thống Toà án.

Bản chất của Tòa án điện tử là chuyển một phần hoạt động của Tòa án từ không gian thực lên không gian số, trong đó, cốt lõi là việc tiến hành, tối ưu hóa và phát triển trên nền tảng số một số hoạt động như: Quản trị nội bộ Tòa án; công khai hoạt động của Tòa án; cung ứng cho người dân các dịch vụ tư pháp công; hỗ trợ các tiện ích nâng cao hiệu quả hoạt động của các chức danh tư pháp; kết nối và khai thác cơ sở dữ liệu của các nền tảng số quốc gia; đặc biệt là tiến hành các hoạt động tố tụng điện tử.

Tòa án điện tử mang đến nhiều lợi ích to lớn cho Tòa án, người dân và xã hội, cụ thể như:

Thứ nhất, tăng năng suất lao động của Tòa án. Nhiều hoạt động tố tụng đang được thực hiện theo phương thức truyền thống từ xưa đến nay, vốn tốn kém về thời gian và nhân lực, khi thực hiện thông qua nền tảng số sẽ được tự động hóa hoặc tiến hành trực tuyến, đây là giải pháp để khắc phục một phần khó khăn, áp lực khi số lượng các vụ án gia tăng không ngừng.

Thứ hai, hỗ trợ Thẩm phán trong hoạt động tiến hành tố tụng. Tòa án điện tử với ứng dụng trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn sẽ giúp Thẩm phán và Thư ký Tòa án xử lý hồ sơ nhanh hơn, thuận tiện hơn trong việc tra cứu văn bản pháp luật và án lệ liên quan, tìm kiếm các vụ án có tình huống pháp lý tương tự.

Thứ ba, Tòa án điện tử tạo điều kiện cho người dân thực hiện các quyền và nghĩa vụ tố tụng ở mọi nơi, mọi thời điểm thông qua nền tảng số. Người dân còn có thể sử dụng các dịch vụ tra cứu các bản án, hỗ trợ phân tích và dự đoán kết quả tố tụng… Tòa án điện tử tạo điều kiện cho các đương sự, nhân chứng, luật sư vì nhiều lý do khác nhau, như dịch bệnh, bệnh tật, ở xa, khó khăn về kinh tế,… không thể trực tiếp có mặt tại trụ sở Tòa án mà vẫn có thể tham gia phiên tòa.

Thứ tư, Tòa án điện tử sẽ hỗ trợ đắc lực cho việc công khai, minh bạch toàn bộ hoạt động, tiến độ và kết quả xét xử, tạo điều kiện để người dân theo dõi, giám sát quá trình giải quyết vụ án của Tòa án. Đặc biệt, góp phần hữu hiệu tăng năng lực giám sát tiến độ thụ lý vụ án trong nội bộ hệ thống Tòa án, tăng tính minh bạch và phòng ngừa tiêu cực. Qua đó, nâng cao uy tín của Tòa án với nhân dân.

Thứ năm, Tòa án điện tử với việc ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin sẽ giúp tiết kiệm đáng kể cho ngân sách. Việc tổ chức trực tuyến đến nhiều điểm cầu các hội nghị, hội thảo, các lớp tập huấn chuyên môn sẽ tạo điều kiện mở rộng thành phần tham dự tới Thẩm phán, cán bộ Tòa án toàn quốc để trao đổi nghiệp vụ, nâng cao trình độ mà không làm phát sinh thêm chi phí đi lại, công tác phí, tiết kiệm thời gian…

PV: Trong thời gian tới, đơn vị sẽ đẩy mạnh việc ứng dụng CNTT, đặc biệt là ứng dụng Trợ lý ảo cho các Thẩm phán của mình như thế nào thưa ông?

Chánh án Nguyễn Mạnh Hùng: Ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động của Tòa án là xu hướng tất yếu, mang lại rất nhiều lợi ích, giúp giảm chi phí, thủ tục, phù hợp với quy định của pháp luật tố tụng, đúng với đường lối chủ trương của Đảng và Nhà nước.

Trong bối cảnh dịch COVID-19 gây nhiều khó khăn, áp lực,việc trích xuất các bị cáo ra xét xử cũng như việc tiến hành các thủ tục tố tụng đối với các đương sự gặp nhiều khó khăn thì việc áp dụng công nghệ thông tin như phiên tòa trực tuyến hiện nay đang bắt đầu tiến hành đã phần nào giải quyết được những khó khăn khách quan, tạo điều thuận lợi cho cơ quan thi hành án hình sự và hỗ trợ tư pháp, bị cáo, đương sự và người tham gia tố tụng khác.

Như đã phân tích về những thuận lợi khó khăn mà chúng ta vừa trao đổi về việc sử dụng phần mềm “Trợ lý ảo” phục vụ công tác chuyên môn, Thực hiện chủ trương của Ban cán sự Đảng TANDTC về chuyển đổi số và xây dựng tòa án điện tử, TANDTC ban hành kế hoạch 49/KH-TANDTC ngày 15/3/2022 của Chánh án TANDTC: Đưa Trợ lý ảo làm việc trực tuyến 24/7 để hỗ trợ cho Thẩm phán, Lãnh đạo TAND Quận Hoàn Kiếm đã phân công một đồng chí Phó Chánh án phụ trách và yêu cầu các đồng chí Thư ký trẻ có kiến thực nhất định về công nghệ thông tin tham gia tập huấn về phần mềm trợ lý ảo cùng với Thẩm phán để giúp đỡ Thẩm phán giải quyết những vấn đề vướng mắc khi áp dụng “ Trợ lý ảo”.

TAND Quận Hoàn Kiếm, với tính chất là một Quận Trung tâm của TP Hà nội đã đẩy mạnh việc việc ứng dụng CNTT, đặc biệt là ứng dụng trợ lý ảo cụ thể như: Mọi hoạt động tố tụng, từ khi tiếp nhận đơn khởi kiện, thụ lý hồ sơ vụ án, phân công giải quyết vụ án cho đến khi giải quyết, xét xử xong, sẽ được tự động cập nhật trên hệ thống. Chánh án sẽ quản lý được các hoạt động tố tụng từ khi nhận đơn khởi kiện … Thông qua đó sẽ nhắc nhở và giúp Thẩm phán tránh nguy cơ vi phạm, sai sót.

Ứng dụng các phần mềm giám sát, đánh giá Thẩm phán để Chánh án thực hiện công tác quản lý, điều hành.

Toàn bộ hồ sơ gốc sẽ được quản lý và lưu trữ trên cơ sở dữ liệu lớn của nền tảng số.

Yêu cầu các Thẩm phán, Thư ký thường xuyên sử dụng phần mền trợ lý ảo tra cứu các văn bản pháp luật, án lệ và bản án có tình huống pháp lý tương tự, lấy đó là bài học kinh nghiệm để phục vụ công tác chuyên môn đạt hiệu quả cao.

Tích cực tham gia các lớp tập huấn, trao đổi về việc ứng dụng phần mềm trợ lý ảo giữa các Thẩm phán và thư ký để góp phần làm giàu tri thức Trợ lý ảo.

PV: Xin cảm ơn Chánh án về cuộc trò chuyện!