Phát triển Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam ngang tầm khu vực và thế giới

Tham dự lễ kỷ niệm có Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, GS.TS Nguyễn Xuân Thắng; Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà; lãnh đạo các cơ quan Đảng, Nhà nước, Chính phủ, Quốc hội, các ban, bộ, ngành Trung ương; lãnh đạo, nguyên lãnh đạo Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam qua các thời kỳ; đại diện các đại sứ quán, tổ chức quốc tế…

70 năm xây dựng tiềm lực nghiên cứu khoa học lớn mạnh

Trình bày diễn văn chào mừng, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Tiến sỹ Phan Chí Hiếu đã ôn lại quá trình 70 năm thành lập và phát triển của Viện.

Cách đây 70 năm, ngày 2/12/1953, Ban Nghiên cứu Lịch sử, Địa lý, Văn học (tổ chức tiền thân của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam ngày nay) được thành lập theo Nghị quyết số 34 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam. Đây là tổ chức nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn đầu tiên của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, trực thuộc Trung ương Đảng. Trải qua 70 năm xây dựng và phát triển, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã trưởng thành, lớn mạnh về mọi mặt, đạt được nhiều thành tựu quan trọng.

“Có thể khẳng định trong 70 năm qua, Viện Hàn lâm đã xây dựng được tiềm lực nghiên cứu khoa học lớn mạnh, tích lũy nhiều kinh nghiệm quý báu, có vị thế vững chắc và đạt nhiều thành tựu khoa học, góp phần đặt nền móng và thúc đẩy sự phát triển nhiều ngành khoa học xã hội và nhân văn của nước nhà và có những đóng góp đáng kể vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, vào sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước”, TS Phan Chí Hiếu nhấn mạnh.

Với những đóng góp và cống hiến khoa học to lớn thời gian qua, Viện Hàn lâm và nhiều tập thể, cá nhân đã vinh dự được Nhà nước tặng thưởng nhiều huân chương, huy chương và danh hiệu cao quý như: Huân chương Độc lập, Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Sao vàng; có đơn vị được phong tặng danh hiệu Anh hùng lao động thời kỳ đổi mới.

Giai đoạn phát triển mới của đất nước đang đặt ra những yêu cầu, nhiệm vụ mới quan trọng, nặng nề hơn cho khoa học, công nghệ nói chung và Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nói riêng. Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã khẳng định: “Phát triển khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo là nhiệm vụ đột phá trong chiến lược phát triển của Việt Nam trong giai đoạn sắp tới”. Chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030 xác định nhiệm vụ: “phát triển đồng bộ, liên ngành, có trọng tâm, trọng điểm khoa học xã hội và nhân văn, khoa học tự nhiên, khoa học kỹ thuật và công nghệ”…

Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam Phan Chí Hiếu cho biết, trong giai đoạn phát triển mới, Viện Hàn lâm xác định mục tiêu tổng quát là: Phát triển Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam trở thành trung tâm nghiên cứu trọng điểm về khoa học xã hội và nhân văn, ngang tầm các nước tiên tiến trong khu vực và thế giới; là cơ quan nghiên cứu lý luận và tham mưu chiến lược, tư vấn chính sách quan trọng của Đảng và Nhà nước, cung cấp luận cứ khoa học quan trọng cho việc hoạch định đường lối, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính sách xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; tích cực tham gia phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao về khoa học xã hội cho đất nước.

Đóng góp to lớn vào sự phát triển của dân tộc và đất nước

Phát biểu tại buổi lễ, thay mặt lãnh đạo Đảng, Nhà nước, đồng chí Trần Hồng Hà, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Thủ tướng Chính phủ nhiệt liệt chúc mừng và biểu dương những thành quả cùng những đóng góp cho đất nước mà Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã đạt được 70 năm qua; ghi nhận, biểu dương, tri ân những nỗ lực vượt bậc và đóng góp to lớn của toàn thể đội ngũ các nhà khoa học, cán bộ, viên chức của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam qua các thời kỳ.

Có lẽ không diễn văn, hay thước phim nào có thể diễn tả hết được lịch sử 70 năm hình thành, xây dựng, phát triển và những đóng góp đầy tự hào của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.

Có thể nói, chặng đường phát triển 70 năm qua của Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam là rất đáng tự hào. Như Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh “Các nghiên cứu của Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam đã làm rõ lịch sử hình thành, phát triển của dân tộc và đất nước, con người Việt Nam, các giá trị và bản sắc văn hóa của dân tộc được thừa kế và phát huy trong suốt hàng nghìn lịch sử, khẳng định chủ quyền quốc gia và sự toàn vẹn lãnh thổ của đất nước”. Đây là những đánh giá khẳng định rất rõ vai trò của khoa học xã hội và của Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam đối với sự đất nước.

Theo Phó Thủ tướng, chúng ta đang sống trong một thế giới thay đổi nhanh chưa từng thấy, xu hướng “phân tách”, “phân mảnh”, “phân cực” làm thay đổi cấu trúc hợp tác. Tốc độ tiến bộ của khoa học công nghệ vượt xa nhận thức chung của nhân loại và nhanh hơn nhiều đối với quá trình hoàn thiện, bổ sung luật pháp, chính sách của các quốc gia; mở ra một thời đại mới về phát triển lực lượng sản xuất, dẫn tới sự thay đổi nền tảng trên mọi mặt của đời sống kinh tế, xã hội, mô hình phát triển trong đó có Việt Nam.

Thực tiễn phát triển cho thấy, các quốc gia thành công đều là các quốc gia biết trọng dụng khoa học xã hội, có nền khoa học xã hội hùng mạnh và xã hội vừa hiện đại vừa truyền thống, vừa bứt phá vừa kế thừa.

Đối với Việt Nam, nhiệm vụ của khoa học xã hội không chỉ làm sáng tỏ những vấn đề lý luận, thực tiễn mới về mô hình phát triển; các giá trị lịch sử mà còn thúc đẩy phát triển văn hóa, con người Việt Nam, giải phóng, phát triển sức sản xuất; khơi dậy khát vọng phát triển, phát huy ý chí và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc kết hợp với sức mạnh thời đại; xây dựng và bảo vệ vững chắc tổ quốc, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định.

Đây là những yêu cầu rất cao đặt ra cho Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam-cơ quan được Đảng, Nhà nước giao trọng trách nghiên cứu, tư vấn và đạo tạo nhân lực có trình độ cao về về khoa học xã hội.

Tập trung xây dựng cơ chế, chính sách toàn diện, đồng bộ và đột phá

Phó Thủ tướng cơ bản thống nhất với những định hướng, nhiệm vụ mà Viện Hàn lâm đã đặt ra, đồng thời gợi mở một số nội dung để Viện nghiên cứu trong quá trình triển khai.

Thứ nhất, Ban Chấp hành Trung ương đã ban hành Nghị quyết số 45-NQ/TW về tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới. Theo đó, đã xác định nhiệm vụ tập trung xây dựng cơ chế, chính sách đột phá và nguồn lực để phát triển Viện Hàn lâm Khoa học xã hội thành một trong những cơ sở đào tạo, nghiên cứu trọng điểm, ngang tầm các nước tiên tiến. Viện cần huy động đội ngũ chuyên gia, nghiên cứu kinh nghiệm của các nước trên thế giới để xây dựng đề án sớm trình cấp có thẩm quyền phê duyệt. Trong đó, cần tiếp tục đổi mới căn bản, toàn diện, đồng bộ hệ thống tổ chức và cơ chế quản lý của Viện Hàn lâm theo hướng hiện đại; đảm bảo cơ cấu tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; hiện đại hóa cơ sở vật chất - kỹ thuật, thực hiện chuyển đổi số; kết nối, chia sẻ dữ liệu, kết quả nghiên cứu.

Thứ hai, cần huy động đội ngũ cán bộ khoa học của Viện tham gia vào quá trình tổng kết 40 năm đổi mới thuộc lĩnh vực văn hóa, xã hội và con người để trên cơ sở các bài học kinh nghiệm, kế thừa phát triển, tiếp thu tinh hoa nhân loại, đưa ra những lý luận, chủ trương mới trong Văn kiện Đại hội lần thứ XIV của Đảng.

Thứ ba, chú trọng triển khai các chương trình, đề án nghiên khoa học cơ bản, bài học kinh nghiệm từ các cuộc cách mạng công nghiêp lần thứ nhất, lần thứ hai, lần thứ ba và những thời cơ và thách thức đặt ra trong là cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư; các xu thế phát triển, lý thuyết, mô hình trong kỷ nguyên của chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, phát triển kinh tế dựa vào tri thức; kinh nghiệm phát triển của các nước trên thế giới, góp phần giải quyết hiệu quả các mối quan hệ lớn đặt ra trong quá trình Đổi mới; cung cấp luận cứ cho xây dựng chiến lược, chính sách, lộ trình, bước đi cho Việt Nam để chủ động trước những xu thế, những đổi thay của thời đại.

Muốn vậy Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam cần kiến tạo môi trường làm việc khoa học, tôn trọng tự do học thuật; đề xuất các cơ chế tài chính đột phá; đánh giá khách quan, công bằng để ghi nhận, tôn vinh, tạo cơ hội phát triển cho những cán bộ có năng lực và có nhiều đóng góp. Ươm trồng, phát triển các ý tưởng khoa học mới; phát triển hoạt động hợp tác về nghiên cứu khoa học, không chỉ với các tổ chức nghiên cứu, đào tạo của nước ngoài, các thiết chế quốc tế mà còn cần tăng cường quan hệ hợp tác trong nghiên cứu khoa học với các ban, bộ, ngành ở Trung ương và các địa phương.

Viện cần có giải pháp đột phá để tạo chuyển biến căn bản, toàn diện công tác đào tạo cán bộ nghiên cứu khoa học trình độ cao, chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn cho đất nước; gắn kết chặt chẽ hoạt động đào tạo với nghiên cứu khoa học để phát huy thế mạnh của Viện Hàn lâm trong nghiên cứu khoa học, hướng tới mục tiêu và góp phần hình thành giới nghiên cứu tinh hoa của đất nước trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn.Với những thành tựu to lớn của 70 năm xây dựng, phát triển; lao động sáng tạo, tâm huyết của đội ngũ Lãnh đạo, các nhà khoa học chúng ta tin tưởng rằng, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam sẽ hoàn thành sứ mệnh mà Đảng, Nhà nước và Nhân dân giao phó; trở thành một trong những cơ sở đào tạo, nghiên cứu trọng điểm về khoa học xã hội ngang tầm các nước tiên tiến.