Phát triển đường sắt đô thị: Bước tiến xanh trong hành trình kiến tạo Thủ đô

“Mạch máu xanh” của thành phố

Trên địa bàn thành phố Hà Nội hiện có gần 7 triệu xe máy, 1,1 triệu ô tô và khoảng 1,2 triệu phương tiện từ các địa phương khác hàng ngày đổ về. Do lượng phương tiện quá lớn nên tình trạng ùn tắc giao thông ở Thủ đô ngày càng nghiêm trọng.

Do vậy, để giải quyết bài toán giao thông, giảm tình trạng ùn tắc, việc phát triển đường sắt đô thị là “xương sống”, “mạch máu xanh” của vận tải hành khách công cộng, đây đồng thời là loại hình chủ lực giúp định hình lại phương thức vận hành, tăng cường tối đa hiệu quả cho vận tải hành khách công cộng.

Hiện nay, Hà Nội mới chỉ đưa vào vận hành Tuyến đường sắt đô thị số 2A (Cát Linh - Hà Đông) vào năm 2021 và Tuyến đường sắt đô thị 3.1 đoạn Nhổn - ga Hà Nội (đoạn trên cao) vào ngày 08/8/2024. Hai tuyến đường sắt kể trên sau khi được đưa vào hoạt động đã được người dân Thủ đô đánh giá rất cao, đón nhận và cũng là những cột mốc đáng nhớ của thành phố.

Theo số liệu của Công ty TNHH MTV Đường sắt Hà Nội (Hanoi Metro), trong năm 2024, Hanoi Metro đã vận hành tổng cộng trên 109.000 lượt tàu đường sắt đô thị an toàn tuyệt đối, với tỷ lệ đúng giờ đạt 99,8%.

Trong đó, tuyến Cát Linh - Hà Đông vận chuyển hơn 11,8 triệu lượt hành khách, tăng 9,72% so với năm 2023. Trung bình tuyến này phục vụ 32.900 lượt khách/ngày. Tuyến Nhổn - ga Hà Nội (đoạn trên cao) chính thức đi vào vận hành từ tháng 8-2024 hiện đạt mức trung bình 18.000 lượt khách mỗi ngày, chưa đạt kỳ vọng do chưa được thông toàn tuyến.

Đặc biệt dịp Lễ kỷ niệm, diễu binh, diễu hành 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9 vừa qua, từ ngày 21/8 đến hết ngày 2/9, hai tuyến đường sắt Hà Nội đã vận chuyển đã vận chuyển gần 1,8 triệu lượt hành khách, thực hiện 4.479 lượt tàu, bình quân trên 162.000 lượt hành khách/ngày, gấp khoảng 2,8 lần so với ngày thường.

Hanoi Metro đặt mục tiêu hết năm 2025, tuyến Cát Linh - Hà Đông sẽ vận hành khoảng 81.345 lượt tàu, tăng 0,37% so với năm 2024. Sản lượng hành khách dự kiến đạt 12,7 triệu lượt, tăng 7,4%, trong đó số lượng vé tháng sẽ tăng trưởng từ 2%-3%. Doanh thu từ hoạt động vận tải hành khách công cộng bằng đường sắt đô thị năm 2025 tăng 1,8% so với năm trước.

Mới đây, tại Đại hội đại biểu Đảng bộ thành phố Hà Nội lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2025 – 2030 Hà Nội đặt mục tiêu hoàn thành 100km đường sắt đô thị năm 2030. Đồng thời, thành phố thúc đẩy chuyển đổi sang giao thông xanh, kiểm soát phương tiện cá nhân, tiến tới khắc phục căn bản ùn tắc giao thông trong nội đô.

Để hiện thực hoá mục tiêu này, UBND thành phố Hà Nội đã khởi công dự án đường sắt đô thị số 2, đoạn Nam Thăng Long-Trần Hưng Đạo. Tuyến có chiều dài gần 11km, với 10 nhà ga. Dự án được khởi công đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong tiến trình phát triển mạng lưới giao thông công cộng hiện đại, xanh và bền vững của Thủ đô. Khi toàn bộ mạng lưới hoàn thiện, hệ thống đường sắt đô thị sẽ đảm nhận từ 25 - 30% nhu cầu vận tải hành khách công cộng, tương đương khoảng 3 triệu lượt hành khách mỗi ngày, góp phần giảm ùn tắc, giảm phát thải khí nhà kính, hướng tới mục tiêu phát triển xanh và cam kết Net Zero của Việt Nam.

Quyết tâm hoàn thiện hệ thống đường sắt đô thị

Đến năm 2035, Thành phố Hà Nội quyết tâm hoàn thành đầu tư xây dựng khoảng 410,8km đường sắt đô thị theo quy hoạch giao thông vận tải Thủ đô. Giai đoạn tiếp theo (2036-2045) phấn đấu hoàn thành đầu tư xây dựng khoảng 200,7km, nâng tổng số chiều dài hệ thống đường sắt đô thị lên khoảng 616,9km.

Theo ông Nguyễn Phi Thường – Giám đốc sở Xây dựng Hà Nội cho biết, đây là kế hoạch hết sức táo bạo và đầy thách thức. Chính vì vậy, thành phố Hà Nội đã tập trung nghiên cứu, xây dựng các cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội nhằm ưu tiên bố trí vốn đầu tư; phân cấp, phân quyền mạnh mẽ cho Thủ đô; rút ngắn trình tự, thủ tục nhằm đẩy nhanh tiến độ thực hiện và hoàn thành các dự án.

Hiện nay, Đề án tổng thể đầu tư xây dựng hệ thống đường sắt đô thị thành phố Hà Nội đã được Chính phủ, Thường trực Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ xem xét, thống nhất báo cáo Bộ Chính trị thông qua và dự kiến trình Quốc hội thông qua tại kỳ họp bất thường tháng 02/2025 làm cơ sở cho thành phố Hà Nội triển khai theo đúng tiến độ yêu cầu của Kết luận số 49-KL/TW của Bộ Chính trị.

Để thúc đẩy phát triển đường sắt đô thị, thành phố Hà Nội đề xuất 6 giải pháp, bao gồm nhóm giải pháp về cơ chế, chính sách; xây dựng, ban hành khung chính sách thu hồi đất, đền bù, hỗ trợ, tái định cư phù hợp nhằm đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng phục vụ thi công các dự án.

Tập trung, ưu tiên tối đa bố trí vốn đầu tư cho đường sắt đô thị, trong đó, đầu tư công đóng vai trò chủ đạo, dẫn dắt, kết hợp đa dạng hóa nguồn vốn, các hình thức, phương thức đầu tư, đẩy mạnh đầu tư theo phương thức đối tác công - tư để giảm áp lực huy động vốn từ nguồn ngân sách nhà nước.

Cùng với đó, xây dựng hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn, định mức chuyên ngành cho đường sắt đô thị. Xây dựng, ban hành và triển khai thực hiện chính sách ưu tiên phát triển công nghiệp đường sắt và công tác đào tạo, phát triển nguồn nhân lực đường sắt. Đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng tiến bộ khoa học - công nghệ; tăng cường, đa dạng hoá liên kết, hợp tác quốc tế chuyển giao công nghệ trong lĩnh vực giao thông vận tải đường sắt, đặc biệt là công nghệ đường sắt đô thị và đường sắt tốc độ cao. Cuối cùng là tuyển chọn tư vấn quốc tế có đủ trình độ chuyên môn, năng lực, kinh nghiệm về quy hoạch, chuẩn bị đầu tư và quản lý dự án.

Nỗ lực tăng sức hút sử dụng đường đắt đô thị

Thực tế cho thấy từ khi đi vào vận hành, cả 2 tuyến đường sắt đô thị tại Hà Nội đang vận hành an toàn, ổn định, chất lượng phục vụ tốt, kết quả bước đầu đã chứng minh ưu thế của một phương thức vận tải nhanh, khối lượng lớn, văn minh, hiện đại.

Đặc biệt, hệ thống đường sắt đô thị đang thực sự ghi điểm nhờ mức giá vé hợp lý, phù hợp với nhiều nhóm đối tượng. Cụ thể, giá vé ngày cho cả hai tuyến hiện là 40.000 đồng/lượt; vé tuần có giá 160.000 đồng; trong khi vé tháng được chia thành hai mức: 140.000 đồng cho đối tượng ưu tiên và 280.000 đồng cho đối tượng thông thường.

Qua khảo sát của Công ty TNHH MTV Đường sắt Hà Nội, 60% hành khách từ bỏ xe máy để đi tàu điện Cát Linh – Hà Đông. Con số này phản ánh đúng với những lợi ích mà đường sắt đô thị đem lại, đó là an toàn, thuận tiện và quan trọng là đúng giờ.

Hơn thế nữa, trong bối cảnh tắc đường vẫn là bài toán khó vào giờ cao điểm tại nhiều tuyến phố Thủ đô, việc người dân lựa chọn đường sắt đô thị là hợp lý và chính đáng. Theo thống kê, cứ 1 triệu chuyến di chuyển bằng xe cá nhân, nếu chuyển sang tàu điện sẽ giúp giảm 487 nghìn giờ tham gia giao thông trên đường, giúp giảm khí thải và ùn tắc giao thông.

Hiện nay, đối tượng sử dụng metro chủ yếu là người đi làm và học sinh, sinh viên, chiếm 90% tổng số hành khách. Riêng tại Hà Nội, 47% hành khách là người đi làm, 45% là học sinh, sinh viên, và 8% sử dụng metro cho các mục đích khác.

Tuy nhiên, do mạng lưới metro ở Hà Nội hiện mới vận hành được khoảng 22 km, nên việc đi lại của người dân vẫn còn nhiều hạn chế. Ngoài ra, hệ thống kết nối chưa đồng bộ khiến metro chưa thật sự trở thành lựa chọn thuận tiện của nhiều người. Trong khi đó, thói quen sử dụng phương tiện cá nhân, đặc biệt là xe máy, vẫn phổ biến và khó thay đổi đối với người dân trong thời gian ngắn.

Chính vì vậy cần có những giải pháp nhằm thu hút người dân sử dụng loại phương tiện công cộng này. Theo Trưởng Phòng Quản lý vận tải (Sở Xây dựng Hà Nội) Nguyễn Tuyển vận chuyển bằng đường sắt rất thuận lợi và tiết kiệm thời gian. Việc tham mưu kết nối đường sắt với các loại hình vận tải khác để tối ưu chuyến đi của người dân sẽ được sở thực hiện trong thời gian tới.

Chủ tịch Hội đồng thành viên Công ty TNHH MTV Đường sắt Hà Nội Khuất Việt Hùng cho biết, hai tuyến đường sắt đô thị đã tạo ra sự thay đổi lớn, với dịch vụ vận tải công cộng chất lượng cao và sạch. Tuyến Cát Linh-Hà Đông hiện có thể phục vụ từ 170 đến 200 khách/lượt. Bên cạnh đó, công ty đã thúc đẩy kết nối để người dân đi đến nhà ga nhanh nhất, dễ nhất và rẻ nhất bằng kết nối với các hãng xe công nghệ như Grab, Be, Xanh; bố trí trạm xe buýt gần nhà ga; tăng cường trông giữ phương tiện tại nhà ga; tổ chức xe buýt nhỏ, xe điện. Nếu kết nối tốt các phương án sẽ giúp giải quyết nhiều vấn đề.

Ngoài ra, để thu hút nhiều người sử dụng đường sắt đô thị hơn nữa, thành phố cũng đã ban hành Quyết định số 07/2021/QĐ-UBND về giá vé vận tải hành khách công cộng, miễn tiền vé cho người có công, người khuyết tật, người cao tuổi, trẻ em dưới 6 tuổi, nhân khẩu thuộc hộ nghèo; hỗ trợ 100% giá vé trong 15 ngày đầu vận hành thương mại.

Cùng với đó là hỗ trợ 50% giá vé tháng đối với học sinh, sinh viên, công nhân các khu công nghiệp; hỗ trợ 30% giá vé tháng đối với cán bộ, nhân viên tại các văn phòng công sở, doanh nghiệp ngoài khu công nghiệp khi mua vé tháng theo hình thức tập thể.