Nam Định: Phủ Tiên Hương với những chuyện linh thiêng

Những câu chuyện kỳ bí

Mấy ngày nay câu chuyện của một nhà kinh doanh bất động sản được đồn râm ran trong những ngày lễ hội Phủ Dầy. Những người tin ở Mẫu kể lại một cách thành kính: Ông D. là nhà đầu tư xây dựng các khu chung cư cao tầng. Cách đây hai năm cũng nhân tiệc Mẫu (ngày 3/3 âm lịch) ông về lễ tại Phủ chính Tiên Hương. Giữa lúc công việc đang phát đạt, ông đang chuẩn bị khởi công một dự án lớn thì đêm hôm đó, ông D. được Mẫu báo mộng nói ông phải từ bỏ ngay tất cả chuyện kinh doanh về quê làm ruộng một năm, nếu không tuân thì hậu quả sẽ ghê gớm. Sợ quá, về đến Hà Nội, ông nhường lại dự án cho mấy đối tác, về quê trông coi mấy trang trại. Chính vì vậy nên khi thị trường bất động sản đổ vỡ, tài sản ông được bảo toàn, không bị phá sản.

Để xác minh, tôi đã tìm gặp ông D. nhà ở Hào Nam (Q. Đống Đa, Hà Nội). Ông lắc đầu: Câu chuyện không hẳn như vậy. Tôi có đi lễ, có nằm mơ như thế, nhưng theo tôi đó cũng là chuyện ngẫu nhiên thôi. Năm ấy, xem lại dự án thấy số tiền phải vay ngân hàng quá lớn, lãi suất lại cao nên mặc dù ngân hàng sẵn sàng cho vay nhưng tôi không dám làm. Không dám làm lại là may. Đối tác nhận dự án của tôi bây giờ đang phá sản, sợ còn vướng cả chuyện pháp luật. Nghĩ là may mắn nên tôi làm lễ tạ thôi…

Phủ Dầy (xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Ðịnh), là tên gọi chung quần thể 21 di tích thờ Bà chúa Liễu Hạnh. Ðây là quần thể di tích xây trong một khu vực địa lý có nhiều dấu vết của người tiền sử, với những di vật văn hóa thời kỳ đồ đá. Phủ Dầy là một hiện tượng tín ngưỡng dân gian thuần Việt đã xuất hiện và tồn tại gần 4 thế kỷ nay. Những chuyện thần thánh, cầu đảo, linh ứng từ mấy trăm năm nay đã kéo hàng triệu người đến lễ Mẫu Liễu Hạnh mỗi năm. 

Hàng ngàn du khách đến lễ hội

Theo truyền thuyết, Liễu Hạnh nguyên là công chúa Quỳnh Hoa, con gái Ngọc Hoàng, vì đánh vỡ chén ngọc mà bị giáng xuống trần gian. Ðặc biệt tương truyền về sau, khi nương cửa Phật, nàng có công âm phù triều đình, dẹp yên giặc giã, giúp dân trừ dịch... Công chúa Liễu Hạnh đi nhiều nơi, tới đâu cũng làm điều thiện nên nhân dân tôn là Thánh Mẫu, Mẫu Liễu và lập đền thờ, xếp vào hàng Tứ bất tử trong điện thần Việt Nam, bên cạnh Thánh Tản Viên, Thánh Gióng, Tiên Chử Ðồng Tử. Nhưng nơi chính vẫn là Phủ Dầy, nơi Mẫu sinh ra. Di tích Phủ Dầy có giá trị rất cao về kiến trúc nghệ thuật cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20. Ở đây có bộ ba kiến trúc liên quan chặt chẽ tới mẫu Liễu Hạnh là phủ Tiên Hương (phủ chính), phủ Vân Cát và lăng Chúa Liễu. Ngoài ra còn có một di sản văn hoá phi vật thể độc đáo luôn hiện hữu nơi đây, đó là Hầu Bóng và hát Chầu Văn. 

Phủ chính Tiên Hương và phủ ngoại Vân Cát

Theo các tài liệu lịch sử đã được kiểm chứng, truyền thuyết về Mẫu Liễu Hạnh được lan truyền từ thế kỷ 16 và được nữ sĩ Đoàn Thị Điểm thuật lại trong cuốn Vân Cát thần nữ. Chuyện kể Mẫu Liễu Hạnh là công chúa con Ngọc Hoàng xuống trần đầu thai vào một gia đình họ Lê ở thôn An Thái, xã Vân Cát, huyện Vụ Bản (Nam Định), nay là thôn Tiên Hương, xã Kim Thái, lấy chồng họ Trần ở cùng thôn. Hiện nay làng Tiên Hương còn có nhà thờ tổ (còn gọi là Phủ Nội) đã được xây dựng từ 200 năm trước, thờ các vị tiên tổ hai họ Trần, Lê. Trong Phủ Nội còn có bản gia phả ghi rõ Mẫu Liễu Hạnh được sinh ra tại thôn này có cha là ông Lê Thái Công, mẹ là Trần Thị Phúc. Tại thôn Tiên Hương còn có di tích Lăng Mẫu, được coi là nơi chôn cất xác phàm của Mẫu cùng các bậc tiên tổ của hai họ Trần, Lê. Như vậy truyền thuyết cũng như các di tích còn lại xác định Mẫu Liễu Hạnh được sinh ra tại thôn Tiên Hương.

 Một cảnh trong lễ hội Phủ Dầy

Ngôi phủ thờ “Tam toà thánh mẫu” ở An Thái, huyện Thiên Bản còn đơn sơ, được xây dựng từ thời Lê Cảnh Trị (1663 - 1671). Đó chính là Phủ Tiên Hương ngày nay. Sau này khi chia tách, thôn Vân Cát cũng xây phủ thờ Mẫu, đó chính là Phủ Vân Cát bây giờ. Theo các sắc phong, tài liệu và bi ký, Phủ chính Tiên Hương được triều đình cho phép xây lập đền thờ Năm Dương Hoà thứ 8 (1642). Phủ chính Tiên Hương xây dựng từ thời Lê Cảnh Trị (1663 – 1671) đến năm 1841 được chuyển thành công trình gạch ngói và năm Duy Tân thứ chín (1915) do tổng đốc Đoàn Triển cho xây dựng lớn như ngày nay. Hiện nay, Phủ chính Tiên Hương còn lưu giữ 15 đạo sắc phong thần cho Thánh Mẫu Liễu Hạnh, đạo sớm nhất ghi ngày 10 tháng chạp năm Vĩnh Khánh thứ 2 (1730) phong Thánh Mẫu là Mã Vàng Công Chúa thượng đẳng thần, muộn nhất là đạo sắc ghi ngày 25/7/1924, năm Khải Định cửu niên phong Đức Thánh đệ Tam – Ngọc nữ Quang cung Quế Anh. Trong Phủ chính Tiên Hương còn lưu giữ nhiều cổ vật ghi rõ đây là phủ chính thờ Mẫu tại nơi Mẫu đầu thai. Đó là chiếc ấn đồng cổ đúc từ hàng trăm năm trước, trên ấn có hai chữ Hán ở lưng ấn: Phủ chính, nhiều cổ vật sứ cổ được khắc chữ nhấn mạnh đây là đồ tế tự của phủ chính…

Phủ Vân Cát được xây dựng sau này. Quá trình xây dựng và tu sửa phủ Vân Cát đã được tấm bia “Thánh Mẫu cố trạch linh từ bi ký” soạn năm Thành Thái Tân Sửu (1901) ghi như sau: “... chọn đất dựng nền từ đời Lê Cảnh Thịnh (1663 - 1671) làm đơn giản mà đẹp. Khoảng đời Cảnh Thịnh (1794 - 1800) hội nguyên Trần Gia Du, thiếu tả giám Trần Công Bản đã mở rộng ra. Đến năm Kỷ Mão (1879) đời Tự Đức, quan huyện Lê Kỳ đã sửa lợp lại. Năm Thành Thái thứ 10 (1898) đền phủ bị hư hại nhiều vì mưa gió nên các quan huyện... cùng các bậc thân hào đứng ra sửa. Đến năm Thành Thái thứ 12 (1900) thì hoàn thành. Phủ nằm giữa đền làng và chùa Long Vân cùng chung một sân lớn, tạo thành một quần thể kiến trúc thờ Mẫu - Thần - Phật. Trong phủ Vân Cát hiện không lưu giữ một đạo sắc nào. Qua một số tư liệu trên, chúng ta khẳng định Phủ chính Tiên Hương chính là ngôi phủ tại làng An Thái được xây dựng từ giữa thế kỷ 17 và là nơi thờ chính Mẫu Liễu Hạnh, được các triều đình phong kiến công nhận và nhiều triều đã phong thần cho chủ thần của phủ là Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Phủ Vân Cát là phủ xây sau và cũng thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh.

Lễ hội Phủ Dầy được khôi phục năm 1994, phủ chính Tiên Hương đóng vai trò chính trong việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc, thu hút hàng triệu khách từ cả nước đến chiêm báo Mẫu Liễu Hạnh.

Trần Phạm