Kiến nghị xử lý trách nhiệm Bộ trưởng Bộ GD&ĐT trong việc in sách

Ban hành văn bản gây nhầm lẫn, có dấu hiệu “lợi ích nhóm”

Ngày 29/12, Thanh tra Chính phủ có Thông báo số 2303/TB-TTCP, thông báo kết luận thanh tra chuyên đề công tác quản lý Nhà nước về giáo dục, đào tạo từ 1/1/2014 đến 31/12/2018, trong đó có công tác quản lý Nhà nước về sách giáo khoa.

Theo kết luận thanh tra, ngày 11/4/2013, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) đã ban hành Văn bản số 2372/BGDĐT-GDTrH, về việc sử dụng sách, tài liệu tham khảo trong trường phổ thông, có nội dung hướng dẫn: Sách bài tập (S87) do Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXB) tổ chức biên soạn dựa theo SGK, được Bộ GD&ĐT thẩm định, cho phép xuất bản, in và phát hành.

Thực tế, việc tổ chức biên soạn, biên tập, xuất bản, in ấn và tổng phát hành các loại SBT, sách tham khảo thuộc chức năng, nhiệm vụ của NXB (là đơn vị thống lĩnh thị trường, độc quyền tổ chức biên soạn, biên tập, xuất bản, in và phát hành SBT). Việc nêu SBT được Bộ GD&ĐT thẩm định, cho phép xuất bản, in và phát hành tại Văn bản số 2372/BGDĐT-GDTrH là không đúng chức năng, nhiệm vụ của Bộ GDĐT.

Mặc dù Bộ GD&ĐT ban hành Thông tư số 21/2014/TT-BGDĐT ngày 07/7/2014 quy định về quản lý và sử dụng xuất bản phẩm tham khảo trong các cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông và giáo dục thường xuyên nhưng chưa kịp thời ban hành văn bản về việc dừng sử dụng Văn bản số 2372/BGDĐT- GDTrH nêu trên. Do đó gây nhầm lẫn cho học sinh, phụ huynh học sinh và xã hội hiểu rằng SBT được NXB xuất bản cũng là tài liệu bắt buộc phải mua kèm theo SGK, dẫn đến thực tiễn hầu hết gia đình học sinh khi mua SGK đều mua SBT kèm theo do NXB phát hành, có dấu hiệu “lợi ích nhóm” giữa Bộ GD&ĐT là cơ quan quản lý Nhà nước với NXB trong việc in ấn, phát hành SBT.

Bên cạnh đó, Thanh tra Chính phủ còn chỉ ra quá trình điều chỉnh tăng giá sách lần 3, Bộ GD&ĐT chưa có giải pháp kiểm soát chặt chẽ để yêu cầu NXB phải thực hiện đầy đủ chỉ đạo của Bộ tại Văn bản số 793/BGDĐT-KHTC ngày 06/3/2019, Văn bản số 1451/BGDĐT-KHTC ngày 08/4/2019, nhưng NXB đã điều chỉnh tăng giá bán SGK 16,9%.

Chỉ 2, 3 đơn vị thay nhau được chọn cấp giấy in

Đối với Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, theo Thanh tra Chính phủ, quá trình biên soạn SGK theo Nghị quyết số 40/2000/QH10 của Quốc hội, việc xác định nhu cầu sản xuất của NXB không sát thực tế nên lượng hàng tồn kho lớn (chủ yếu là giấy in), làm tăng chi phí lãi vay, dự phòng giảm giá hàng tồn kho dẫn đến giảm hiệu quả sử dụng vốn.

Từ trước ngày 22/8/2017, NXB chưa ban hành quy định về lựa chọn nhà thầu in SGK, cung cấp vật tư, giấy in... đề án áp dụng thống nhất trong doanh nghiệp bảo đảm mục tiêu công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế theo quy định tại Khoản 2 Điều 3 Luật Đấu thầu.

Đáng chú ý, NXB còn sử dụng giấy in định lượng thấp, thấp hơn định lượng giấy in sách thường theo Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 8694:2011. Từ trước năm 2014 và trong giai đoạn từ 2014 đến 2019, NXB chỉ thu thập báo giá của một số ít nhà thầu cung cấp giấy in, chỉ có 2 đến 3 đơn vị được NXB lựa chọn cung cấp giấy in SGK trong một năm, lặp đi lặp lại trong nhiều năm. Trong giai đoạn 2014-2019, Công ty cổ phần giấy Phùng Vĩnh Hưng được lựa chọn cung cấp chiếm 83,1% số lượng giấy của NXB (tương ứng 1.890.879 triệu đồng).

Kiểm tra xác suất một số hợp đồng cung cấp giấy in của Công ty cổ phần giấy Phùng Vĩnh Hưng cho NXB (1⁄3 tổng lượng giấy in đã cung cấp, tương ứng 528.377 triệu đồng) cho thấy giá giấy in công ty bán cho NXB cao bình quân gấp khoảng 1,7 lần giá giấy công ty nhập khẩu trực tiếp (tương ứng số tiền chênh lệch khoảng 210.665 triệu đồng).

Từ những nội dung trên, Thanh tra Chính phủ cho rằng, việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK theo phương thức chào hàng cạnh tranh của NXB có nhiều điểm bất thường, chưa bảo đảm công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

Dẹp độc chuyền, thao túng đối với SGK

Trước những vi phạm, khuyết điểm trên, Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ GD&ĐT phối hợp với Bộ Tài chính trình các cơ quan có thẩm quyền để bổ sung sách giáo khoa vào danh mục hàng hóa do Nhà nước định giá để quản lý theo quy định của pháp luật.

Nghiêm túc thực hiện trách nhiệm tổ chức giám sát NXB theo quy định tại Điều 12 Quy chế ban hành kèm theo Nghị định số 87/2015/NĐ-CP ngày 06/10/2015 của Chính phủ. Chỉ đạo NXB thực hiện đúng, nghiêm túc các nội dung kiến nghị nêu tại Kết luận thanh tra…

Đối với Công ty TNHH MTV Nhà Xuất bản giáo dục Việt Nam, xây dựng lộ trình (trong ngắn hạn) không thực hiện in SGK theo hình thức giao in gia công, chuyển sang hình thức đấu thầu rộng rãi (bao gồm cả giấy in SGK), tiết kiệm chi phí sản xuất SGK, chống độc quyền, thao túng giá đối với SGK.

Trong thời gian chưa chuyển sang hình thức đấu thầu rộng rãi (bao gồm cả giấy in SGK), cần thực hiện ngay việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất SGK theo hình thức đấu thầu rộng rãi; đồng thời thực hiện ngày bổ sung đăng ký kinh doanh nhập khẩu giấy in hoặc tổ chức thực hiện ngay việc ủy thác nhập khẩu giấy in để giảm bớt chi phí trung gian, tiết kiệm chi phí, giám giá thành SGK; chấn chỉnh công tác ký hợp đồng cung cấp giấy in chặt chẽ, đảm bảo đúng quy định.

Sử dụng giấy in đảm bảo đủ định lượng giấy in, độ trắng giấy in theo Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 8624:2011; Điều chỉnh định mức công in của NXB về đơn giá công in đối với một số nội dung công để giảm giá SGK; Xác định nhu cầu sản xuất sát thực tế để giảm lượng hàng tồn kho (chủ yếu là giấy in), từ đó giảm chi phí lãi vay, dự phòng giảm giá hàng tồn kho, tăng hiệu quả sử dụng vốn…

Chuyển hồ sơ sang Bộ Công an để xử lý

Trước dấu hiệu “lợi ích nhóm” trong hướng dẫn sử dụng SBT, lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in, Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chuyên thông tin sang Bộ Công an để xem xét, xử lý theo quy định.

Cụ thể, chuyển: “Nội dung hướng dẫn sử dụng sách bài tập (SBT), sách tham khảo có dấu hiệu “lợi ích nhóm” giữa Bộ GD&ĐT là cơ quan quản lý nhà nước với Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam trong việc in ấn, phát hành SBT. Nội dung lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất sách giáo khoa theo phương thức chào hàng cạnh tranh của Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam có nhiều điểm bất thường, chưa bảo đảm công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế”.

Bên cạnh đó, Thanh tra Chính phủ còn kiến nghị kiểm điểm trách nhiệm và có hình thức xử lý nghiêm trách nhiệm theo quy định của pháp luật đối với Bộ trưởng, lãnh đạo Bộ GD&ĐT được phân công phụ trách (theo từng thời kỳ); tổ chức kiểm điểm, xử lý nghiêm trách nhiệm theo quy định của pháp luật đối với: Đơn vị, người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu đơn vị thuộc Bộ (theo từng thời kỳ) có liên quan đến những thiếu sót, khuyết điểm, vi phạm thuộc trách nhiệm của đơn vị đã nêu trong Kết luận thanh tra; chấn chỉnh công tác quản lý, có giải pháp khắc phục ngay những hạn chế, thiếu sót, khuyết điểm đã được chỉ ra sau thanh tra.

Kiến nghị Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với Bộ GD&ĐT tổ chức thanh tra, kiểm tra các yếu tố hình thành giá SGK từ năm 2011 của Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam về: Giá giấy in SGK, tỷ lệ chiết khấu, phân bổ chi phí chung, cơ câu chi phí và giá thành, định mức kinh tế kỹ thuật đang áp dụng để xác định giá SGK... (trường hợp có dấu hiệu vi phạm pháp luật thì chuyên cơ quan điều tra để xử lý).

Chủ trì, phối hợp với Bộ GD&ĐT trình các cơ quan có thẩm quyền để bổ sung sách giáo khoa vào danh mục hàng hóa do Nhà nước định giá để quản lý theo quy định của pháp luật.