Kiến nghị tăng mức hình phạt đối với tội bức cung, nhục hình trong hoạt động điều tra hình sự

Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp Quốc hội Nguyễn Văn Hiện chủ trì phiên giải trình

Nhiều cán bộ điều tra bị xử lý vì tội dùng nhục hình

Theo Báo cáo của Bộ Công an, trong  những năm gần đây, qua công tác kiểm tra, theo dõi, hướng dẫn việc chấp hành pháp luật cho thấy công tác thu thập, đánh giá chứng cứ, xử lý vật chứng và lập hồ sơ vụ án hình sự được CQĐT các cấp trong CAND cơ bản thực hiện đúng theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự.

Bộ Công an cũng đã triển khai các biện pháp chống bức cung nhục hình, tuy nhiên tình trạng vi phạm pháp luật trong công tác bắt, giam giữ, điều tra, xử lý tội phạm nhất là hiện tượng dùng bức cung, nhục hình vẫn xảy ra.

Theo số liệu thống kê, từ 1/1/2011 đến 31/12/2013, có 192 trường hợp cán bộ CQĐT các cấp trong lực lượng CAND vi phạm pháp luật, trong đó có 107 trường hợp bị khởi tố, điều tra. Cục điều tra VKSNDTC đã khởi tố 26 vụ/40 bị can về các tội xâm phạm hoạt động tư pháp, trong đó có 19 bị can nguyên là cán bộ, Điều tra viên bị CQĐT VKSNDTC khởi tố điều tra về tội dùng nhục hình; 2 bị can bị khởi tố về tội làm sai lệch hồ sơ vụ án; không có trường hợp nào bị khởi tố về tội bức cung.

Cũng trong thời gian này, 183 trường hợp cán bộ Công an trong Cơ quan Cảnh sát điều tra các cấp bị xử lý theo quy định của ngành. Việc xử lý trách nhiệm đối với những cán bộ vi phạm pháp luật trong công tác điều tra xử lý tội phạm nói chung và những cán bộ trong quá trình tiến hành các hoạt động tố tụng hình sự gây oan sai, bỏ lọt tội phạm nhất là bức cung, nhục hình nói riêng đã được lãnh đạo Bộ Công an đặc biệt quan tâm và chỉ đạo nghiêm túc. Các trường hợp vi phạm chưa đến mức khởi tố đã được xử lý, kỷ luật nghiêm túc theo đúng quy trình, quy định của ngành như: tước danh hiệu CAND, điều chuyển khỏi CQĐT, kỷ luật cảnh cáo, khiển trách giáng cấp bậc hàm, hạ bậc lương…Điển hình như việc xử lý kỷ luật đối với Trưởng Công an, Phó Trưởng Công an quận Hải Châu, Đà Nẵng có liên quan đến việc đối tượng truy nã Võ Tấn Tâm bị chết tại Công an quận Hải Châu ngày 1/2/2013; vụ cán bộ có sai phạm trong hoạt động điều tra vụ án giết người xảy ra ngày 5/7/2013 trên địa bàn huyện Trần Đề, tỉnh Sóc Trăng dẫn đến oan sai...

Còn theo báo cáo của Liên đoàn Luật sư Việt Nam, trong 5 năm từ 2007 đến 2011, đội ngũ luật sư đã tham gia 64.173 vụ án hình sự, chiếm tỷ lệ 21,44% (trong đó có 32.752 vụ án do khách hàng mời và 31.421 vụ án theo yêu cầu của cơ quan tố tụng). Riêng tại TP.HCM, số vụ án có luật sư tham gia là 40%.

Chống bức cung, nhục hình - quan trọng là yếu tố con người

Tại phiên giải trình, các đại biểu đặt vấn đề trong những năm gần đây có tình trạng nghi can chết trong quá trình hỏi cung lấy lời khai, có hay không việc dùng nhục hình của Điều tra viên cũng như tiêu cực trong công tác điều tra? Các đại biểu cũng đề cập đến những vụ án “dùng nhục hình” đưa ra xét xử thời gian gần đây và giải pháp để khắc phục tình trạng này.

Đại biểu Lê Thị Nga, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp Quốc hội cho rằng cần phải luật hóa việc ghi âm, ghi hình trong quá trình điều tra để chống bức cung, nhục hình.

Về vấn đề này, Thượng tướng Lê Quý Vương, Thứ trưởng Bộ Công an cho biết, các nhà tạm giữ chưa đặt camera nhưng các trại tam giam, việc đặt thiết bị ghi hình được đặt ra từ năm 1999, nhưng cơ bản hiện đang xuống cấp, phải thay thế, sửa chữa thiết bị. Dữ liệu lưu trữ 2-3 tuần rồi tự động xóa vì đầy bộ nhớ nên việc phải trích xuất dữ liệu để lưu trữ cũng đang được tính đến. Việc quản lý hệ thống này thuộc các đội kiểm soát an ninh của các trại tạm giam (do Giám thị phụ trách), không liên quan đến hệ thống điều tra, tuy nhiên hiện chưa có đặt ghi âm. Thứ trưởng Lê Quý Vương cũng nhất trí với ý kiến của đại biểu Lê Thị Nga về quyền ghi âm, ghi hình và cần  được luật hóa để đảm bảo thực hiện.

Thứ trưởng Lê Quý Vương lý giải, công tác đào tạo cán bộ Điều tra viên hiện nay luôn nhấn mạnh nguyên tắc “trọng chứng hơn trọng cung”, nguyên tắc “suy đoán vô tội”, chứng cứ buộc tội và gỡ tội, nhưng ra thực tế, do nhiều nguyên nhân khác nhau nên Điều tra viên có thể vi phạm, nhục hình, bức cung chủ yếu là  do nôn nóng… Bộ Công an đã quyết tâm giải quyết dứt điểm vấn đề này, nếu không làm tốt sẽ ảnh hưởng rất lớn đến uy tín vì Việt Nam đã tham gia Hiệp ước chống tra tấn.

Phó Chánh án TANDTC Nguyễn Sơn phát biểu tại phiên giải trình

Giải trình việc chấp hành pháp luật cũng như việc chống bức cung, nhục hình qua công tác xét xử, Phó Chánh án TANDTC Nguyễn Sơn cho biết,  trong những năm gần đây, mỗi năm, các cơ quan tiến hành tố tụng phải xử lý trên dưới 100.000 vụ pháp luật hình sự. Việc đấu tranh, điều tra làm rõ hành vi phạm tội của các bị can, bị cáo để xử lý nghiêm minh trước pháp luật là công việc rất khó khăn, vất vả, thậm chí có nhiều trường hợp nguy hiểm đến tính mạng của những người thi hành nhiệm vụ.

Thực tiễn xét xử các vụ án hình sự thời gian qua cho thấy, cũng có nhiều trường hợp tại phiên tòa bị cáo khai trong quá trình điều tra bị đe dọa, đánh, ép cung, mớm cung nhưng không đưa được chứng cứ chứng minh nên thường không được Hội đồng xét xử chấp nhận.

Trên thực tế, việc chỉ dùng lời nói đe dọa, dụ dỗ, tác động về mặt tinh thần, hạn chế gặp người thân thăm nuôi… để ép buộc khai sai sự thật rất khó thu  thập chứng cứ để chứng minh nên không thể quy kết phạm tội bức cung. Việc áp dụng Điều 298 BLHS còn có nhiều quan điểm khác nhau về việc xác định tội danh dùng nhục hình, nhưng hoạt động điều tra được xác định kể từ thời điểm nào chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể.

Cũng theo Phó Chánh án Nguyễn Sơn, để đảm bảo yêu cầu phòng, chống loại tội bức cung, dùng nhục hình, TANDTC kiến nghị sửa đổi BLTTHS theo hướng đảm bảo hơn nữa quyền bào chữa của người bị tạm giữ, tạm giam, bị can, bị cáo. Người bào chữa phải được tham gia ngay từ khi có sự đề nghị hoặc đồng ý của người bị tạm giữ, tạm giam, bị can, bị cáo và chỉ cần đăng ký với cơ quan tố tụng; bỏ quy định về giấy chứng nhận bào chữa vì về bản chất, quyền được nhờ luật sư, người bào chữa là quyền của người bị tạm giữ, tạm giam, bị can, bị cáo và chỉ có thể bị hạn chế bởi luật chứ không phải bởi việc cấp giấy chứng nhận vốn mang nặng tính hình thức. Đồng thời tăng mức hình phạt đối với tội bức cung, dùng nhục hình, xem xét việc ghi hình, ghi tiếng khi hỏi cung bị can, lấy lời khai của người bị hại, người  làm chứng…

Đại biểu Phạm Xuân Thường nhận định, oan sai có nhiều yếu tố, nhưng bức cung, nhục hình chỉ có một yếu tố nên giải quyết vấn đề này gốc rễ vẫn là con người. Bức cung chỉ xảy ra giai đoạn tiền tố tụng, nên đề  nghị Bộ Công an cần có giải pháp để thực hiện nhiệm vụ này sao cho hiệu quả, còn giải pháp như đặt camera ghi hình chỉ là phụ, con người mới là yếu tố chính.