Gánh nặng học phí Đại học

Đầu năm học 2024-2025, nhiều trường đại học công bố báo cáo "Ba công khai" theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, gồm số liệu về tài chính năm 2023.

Tại báo cáo công khai của các trường đại học phía Bắc, Đại học Bách Khoa Hà Nội có tổng nguồn thu năm 2023 là 2.137 tỷ đồng, trong đó có 1.340 tỷ đến từ học phí. Trường Đại học Kinh tế Quốc dân có tổng thu gần 1.410 tỷ và có hơn 1.000 tỷ đồng đến từ học phí.

Tại khu vực phía Nam, Trường Đại học Tôn Đức Thắng có tổng thu năm 2023 hơn 1.157 tỷ đồng, trong khi đó con số này vào năm 2022 là hơn 1.067 tỷ đồng. Trường Đại học Công nghệ Tp.HCM tổng thu năm 2023 là 1.260 tỷ đồng, trong đó đến từ học phí là 1.235 tỷ đồng.

Từ báo cáo của các trường đều dễ dàng nhận thấy, nguồn thu chủ yếu của các trường đại học đến từ 3 nguồn chính, gồm: Thu từ ngân sách, từ học phí và hoạt động nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ. Ngoài ra, tùy từng điều kiện của các trường sẽ có thêm các nguồn thu hợp pháp khác.

Mặc dù nhiều trường đại học đạt tổng thu nghìn tỷ, nhưng nếu chỉ xét 3 nguồn thu chính kể trên thì tỉ lệ nguồn thu từ học phí đang chiếm tỉ lệ lớn.

Theo Nghị quyết 29 và Luật Giáo dục năm 2019, ngân sách chi cho giáo dục phải đảm bảo tối thiểu 20% tổng chi ngân sách Nhà nước. Tuy nhiên, theo báo cáo tại Hội nghị Tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết 29 do Bộ GD&ĐT tổ chức trong 10 năm qua, chi cho giáo dục và đào tạo chỉ ở mức 15,7-19,1%.

Tại Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 cũng đánh giá chỉ tính riêng cho giáo dục đại học chi ngân sách Nhà nước cho giáo dục đại học (GDĐH) năm 2020 dự tính chỉ đạt 0,27% GDP và thực chi chỉ đạt 0,18% GDP và chỉ chiếm 4,6% ngân sách chi cho giáo dục.

Bên cạnh đó, cơ chế chi cho khoa học và công nghệ chưa hợp lý. Tổng mức kinh phí chi cho khoa học công nghệ của tất cả các trường đại học không nhiều, trong khi nguồn lực chính thực hiện các hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ tập trung phần lớn tại các cơ sở GDĐH, do đó không thể tạo đà bứt phá.

Chính vì ngân sách Nhà nước cấp quá ít, khiến các trường không có kinh phí bù đắp vào hoạt động đào tạo, buộc lòng phải dựa vào học phí. Do đó, các trường đại học phải thu học phí đảm bảo đủ chi ở mức thấp nhất, điều này khiến ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng đào tạo.

TS. Lê Đông Phương - nguyên Giám đốc Trung tâm nghiên cứu giáo dục đại học, Viện Khoa học giáo dục Việt Nam nhận định, đây là điểm "dị thường" của nước ta.

Theo chuyên gia, các cơ sở giáo dục đại học cần nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ. Song TS Lê Phương Đông cho rằng, rất khó để đây trở thành nguồn thu chủ yếu nếu không có sự đặt hàng từ phía doanh nghiệp, hay Nhà nước tạo được động lực cho các trường thực hiện nghiên cứu.

Còn theo TS. Lê Viết Khuyến - Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam, khi nguồn thu từ sự hỗ trợ của của Nhà nước chưa đáp ứng được khoản kinh phí đào tạo, các trường đại học sẽ buộc phải tìm kiếm tài chính từ các nguồn lực khác thông qua các dự án đầu tư quốc tế, hoạt động nghiên cứu, lao động sản xuất…

Tuy nhiên ở nước ta, việc đa dạng hóa các nguồn thu trên chưa thực sự đạt hiệu quả. Nguồn thu của các trường đại học vẫn chủ yếu phụ thuộc vào học phí.

Hơn nữa, nguồn thu lớn giúp các trường đại học đầu tư cơ sở vật chất, nâng cao chất lượng chương trình, nhưng điều này cũng đồng nghĩa gánh nặng học phí vẫn đè lên vai người học.

Nếu tăng học phí là cách để tạo nguồn thu sẽ khiến cho nhiều thí sinh không có cơ hội vào đại học. Các trường đại học phải tính toán được mức học phí sao cho không được vượt khả năng chi trả thu nhập trung bình của người dân.

Để các trường đại học có thể cân đối bài toán tài chính theo thị trường còn phải phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố. Ngoài ra, cũng không phải cơ sở giáo dục đại học nào đều có thể đa dạng hóa nguồn thu, đây là bài toán quan trọng mà các trường phải tự tìm lời giải cho chính mình.

Về chính sách nâng cao chất lượng giáo dục đại học, Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Hoàng Minh Sơn nhận thấy việc đẩy mạnh tự chủ đại học gắn với tự chủ tài chính theo quan niệm tự bảo đảm chi thường xuyên, chi đầu tư đã tạo ra một sự mất cân đối lớn về cơ cấu lĩnh vực và trình độ đào tạo.

Điều này dẫn tới nguy cơ thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao, trình độ cao ở nhiều lĩnh vực then chốt, nhất là nhân lực khoa học, công nghệ.

Việc các cơ sở giáo dục đại học phải tăng học phí để bù đắp chi phí trong khi thiếu cơ chế hỗ trợ tài chính hiệu quả cho người học dẫn tới thu hẹp cơ hội học đại học chất lượng cao đối với những nhóm đối tượng yếu thế.