Độc đáo tục mừng tiếng sấm đầu năm của người Ơ Đu

Gia Ân-Anh Thư| 12/02/2021 20:05
Theo dõi Báo điện tử Công lý trên

Ơ Đu là một trong 5 dân tộc ít người nhất Việt Nam. Cuộc sống lạc hậu, phong tục tập quán bị mai một, thế nên tục mừng tiếng sấm đầu năm (Tết Chăm Phtrong) được xem là phong tục độc đáo còn được lưu giữ đến ngày nay của đồng bào Ơ Đu. Khi có tiếng sấm đầu tiên, người Ơ Đu làm lễ cúng tạ ơn trời đất và bắt đầu một mùa canh tác mới với hy vọng cuộc sống ấm no.

Theo số liệu của UBND tỉnh Nghệ An, tính đến cuối năm 2015, người Ơ Đu (phrom Ơ Đu) ở Nghệ An có 179 hộ gia đình với 856 nhân khẩu, tập trung chủ yếu ở huyện Tương Dương. Ơ Đu là 1 trong 5 dân tộc ít người nhất Việt Nam góp phần tạo nên cộng đồng “54 dân tộc anh em”.

Thời kỳ hưng thịnh đồng bào Ơ Đu sống độc lập, không xen kẽ với bất kỳ dân tộc nào. Họ sống khép kín, ít giao lưu với các dân tộc bên ngoài trừ những khi có nhu cầu mua bán, trao đổi hàng hóa. Trải qua thời gian và biến động lịch sử, người Ơ Đu giảm dần về số lượng. Năm 2006 khi lòng hồ thủy điện Bản Vẽ khởi công xây dựng, người Ơ Đu sinh sống nhiều nhất ở hai bản Xốp Pột và Kim Hòa, xã Kim Đa tiếp tục di dời đến bản Văng Môn, xã Nga My (huyện Tương Dương) để sinh sống.

anh-1-5-.jpg

Đồng bào Ơ Đu tái hiện lễ mừng tiếng sấm

Sự liên tục biến động về nơi ở khiến các phong tục tập quán, văn hóa của người Ơ Đu phần nào bị mai một. Chỉ có một số ít người già còn nhớ được tập tục ăn tết Chăm Phtrong cúng lễ mừng tiếng sấm đầu tiên của năm. Đây được xem là tục lễ duy nhất của người Ơ Đu còn sót lại.

Từ xa xưa, người Ơ Đu đã dựa vào những hiện tượng của thiên nhiên để xác định thời gian. Họ không theo lịch thông thường mà dựa vào tiếng sấm. Đồng bào tính thời gian trong năm bắt đầu từ ngày có tiếng sấm đầu tiên, khi tiếng sấm lần sau là kết thúc một năm. Tiếng sấm còn là mốc thời gian để đồng bào thực hiện những việc trọng đại trong gia đình, dòng họ và kể cả công việc chung của cộng đồng.

Ngày xưa, người Ơ Đu không có Tết nguyên đán nên Tết mừng tiếng sấm đầu năm là một lễ tục quan trọng nhất đối với họ. Khi những hồi chiêng được gióng lên, đồng bào tề tựu đông đủ tại bản làng mổ trâu, giết lợn cúng tế thần linh, mong cho một năm mới an lành, bình an...

Nghi lễ đầu tiên trong ngày có tiếng sấm là phong sắc, phong tước cho các chức sắc trong bản như trưởng họ, già làng, phong chức sắc cho thầy mo và đổi tên cho những người đàn ông đã trưởng thành. Trẻ em sinh ra phải đợi đến ngày nghe tiếng sấm đầu đời mới được đặt tên, bắt đầu tính tuổi. Người Ơ Đu phụ thuộc vào tiếng sấm, từ khi sinh ra cho đến lúc chết đi họ cũng phải chờ tiếng sấm. Họ tin rằng, chỉ khi có tiếng sấm vang lên thì linh hồn họ mới được coi là siêu thoát.

anh-2-2-.jpg

Thầy cúng làm lễ cúng tiếng sấm đầu mùa, cầu mong tổ tiên, dòng họ và linh hồn người Ơ Đu phù hộ một năm mưa thuận gió hòa

Theo những người cao tuổi của dân tộc Ơ Đu, năm cũ tầm tháng 11 âm lịch là hết tiếng sấm, đến tiếng sấm năm mới tầm tháng 2, tháng 3 năm sau được tính là tiếng sấm đầu năm và bà con mới tính cho năm mới. Nguyên do là ngày xưa không có lịch, không có đồng hồ, không có tết và lễ mừng tiếng sấm là duy nhất. Ý nghĩa của Tết mừng tiếng sấm này là để tổ tiên phù hộ cho con cháu dồi dào sức khỏe, dân làng đoàn kết và cầu cho năm đó làm ăn suôn sẻ, phát đạt.

Trong Tết mừng tiếng sấm của người Ơ Đu cần phải có một con lợn, con gà, rượu cần, bánh chưng, cơm lam, nếp cẩm, cá mọc…Lễ vật mừng tiếng sấm được đặt lên chiếc mâm mây đã trải lá chuối rừng. Thầy cúng đứng ra làm lễ trước sự chứng kiến của bà con dân bản. Trong buổi lễ, thầy cúng thay mặt cho bà con cầu mong trời đất, tổ tiên, dòng họ và linh hồn người Ơ Đu phù hộ cho bản mường một năm mưa thuận gió hòa để thuận lợi cho việc trồng trọt, săn bắt, hái lượm. Lễ hội mừng tiếng sấm đầu năm còn là dịp để người Ơ Đu gửi gắm ước mong về cuộc sống bình yên, no đủ, bản mường đoàn kết.

Dịp tết Chăm Phtrong, đồng bào Ơ Đu chọn một con lợn để cúng tổ tiên. Khi mổ lợn, các gia đình đều phải mời dân làng tới dự và uống rượu để ăn tết cùng. Đây được xem là dịp gia chủ cảm ơn bà con, hàng xóm trong bản đã giúp đỡ gia đình một năm vừa qua. Bên cạnh đó, họ còn chuẩn bị 1 con gà trống thiến. Con gà trống này sẽ được làm thịt để làm lễ cúng và cặp chân gà được giữ cẩn thận để xem chân gà. Đôi chân gà này sau khi cúng tổ tiên, các gia đình sẽ mang đến nhà cộng đồng nhờ những thầy mo giỏi nhất bản làm lễ thăm chân gà.

Theo quan niệm của người Ơ Đu việc xem chân gà đầu năm là để xem một năm mới có được no ấm, hạnh phúc hay không. Bởi cũng theo người Ơ Đu thì sau tiếng sấm đầu tiên trong năm con vật cất tiếng kêu đầu tiên là con gà. Vì vậy, gà được xem là linh vật thần sấm gửi gắm thông điệp những ngày đầu năm.

Ngoài những món ăn truyền thống, dịp đầu năm, đồng bào dân tộc Ơ Đu còn có nhiều trò chơi dân gian, lễ hội. Họ cùng thưởng thức lễ vật và nhảy múa theo những giai điệu truyền thống. Trong những ngày tết Chăm Phtrong người Ơ Đu còn rộn ràng với âm thanh vui tươi của nhạc cụ cồng chiêng, trống và những nhạc cụ được làm từ ống nứa. Các trò chơi vui năm mới như đánh khăng, chọi gà, đi cà kheo... Thường lễ mừng tiếng sấm của người Ơ Đu kéo dài từ 5 đến 7 ngày, nhưng hiện này đồng bào chỉ tổ chức gói gọn trong một ngày. Tuy vậy, nét văn hóa đặc trưng của đồng bào vẫn được bà con lưu giữ.

(0) Bình luận
Nổi bật
Đừng bỏ lỡ
Độc đáo tục mừng tiếng sấm đầu năm của người Ơ Đu