Chính quyền địa phương cấp xã được tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc nào?

Theo quy định tại Điều 1 Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025, đơn vị hành chính cấp xã gồm có xã, phường, đặc khu trực thuộc cấp tỉnh. Trong đó, Xã là đơn vị hành chính ở nông thôn; Phường là đơn vị hành chính ở đô thị; Đặc khu là đơn vị hành chính ở một số hải đảo có vị trí quan trọng được thành lập phù hợp với điều kiện địa lý, tự nhiên, đặc điểm dân cư và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh.

Theo quy định tại Điều 2 Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025, chính quyền địa phương ở xã, phường, đặc khu (trừ các đặc khu có dân số thường trú dưới 1.000 người) là cấp chính quyền địa phương gồm có HĐND và UBND.

Theo quy định tại Điều 28 Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025, tại đặc khu có dân số thường trú dưới 1.000 người thì không tổ chức cấp chính quyền địa phương. UBND đặc khu thực hiện các chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương tại đặc khu này.

Căn cứ quy định tại Điều 4 Luật Tổ chức chính quyền địa phương số 72/2025/QH15, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương như sau:

- Tuân thủ Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng pháp luật; thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ.

HĐND hoạt động theo chế độ tập thể, quyết định theo đa số.

UBND hoạt động theo chế độ tập thể, quyết định theo đa số; đồng thời đề cao thẩm quyền và trách nhiệm của Chủ tịch UBND.

- Tổ chức chính quyền địa phương tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu quản trị địa phương chuyên nghiệp, hiện đại, thực hiện hiệu quả ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương, bảo đảm trách nhiệm giải trình gắn với cơ chế kiểm soát quyền lực.

- Bảo đảm quyền con người, quyền công dân; xây dựng chính quyền địa phương gần Nhân dân, phục vụ Nhân dân, phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, chịu sự kiểm tra, giám sát của Nhân dân; thực hiện đầy đủ cơ chế phản biện xã hội của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội ở địa phương.

- Bảo đảm nền hành chính minh bạch, thống nhất, thông suốt, liên tục.

- Những công việc thuộc thẩm quyền của chính quyền địa phương phải do chính quyền địa phương quyết định và tổ chức thực hiện; phát huy vai trò tự chủ và tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương.

- Phân định rõ thẩm quyền giữa cơ quan nhà nước ở trung ương và chính quyền địa phương; giữa chính quyền địa phương cấp tỉnh và chính quyền địa phương cấp xã.