Cần tạo nhận thức đồng bộ về trợ giúp pháp lý

Theo đánh giá của các cơ quan tiến hành tố tụng, sự tham gia bào chữa, bảo vệ của các trợ giúp viên, luật sư cộng tác viên pháp lý trong các vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân gia đình, hành chính đã góp phần giúp hội đồng xét xử cấp sơ thẩm và phúc thẩm có cách nhìn toàn diện, khách quan, từ đó đưa ra những phán quyết hợp tình, hợp lý, đúng người, đúng tội. Đồng thời, góp phần bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp cho những người không có đủ điều kiện mời luật sư bào chữa hoặc không đủ khả năng tự bào chữa.

Tuy nhiên, theo Bộ Tư pháp, bên cạnh những kết quả đạt được, công tác trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng còn gặp không ít khó khăn như: số lượng vụ án được trợ giúp pháp lý so với tổng số vụ án được xét xử có đối tượng được trợ giúp pháp lý còn hạn chế; công tác phối hợp trong hoạt động trợ giúp pháp lý của các cơ quan liên quan trong hoạt động tố tụng chưa chặt chẽ, nhất là cơ quan tiến hành tố tụng cấp huyện; công tác truyền thông về hoạt động trợ giúp pháp lý chưa được chú trọng; đội ngũ cán bộ làm công tác trợ giúp pháp lý còn mỏng; kinh phí đầu tư cho hoạt động trợ giúp pháp lý còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu thực tế.

Tại buổi làm việc với TAND TP Hà Nội và Hội đồng phối hợp liên ngành về trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng TP Hà Nội gần đây, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Khánh Ngọc – Trưởng đoàn kiểm tra liên ngành công tác trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng tại Hà Nội nhận định, việc tạo nhận thức đồng bộ về trợ giúp pháp lý là một trong những giải pháp then chốt.

Đại diện TAND TP Hà Nội cho biết, đơn vị đã chủ động triển khai thực hiện tốt nhiệm vụ thuộc trách nhiệm của ngành mình theo quy định tại Thông tư liên tịch số 11/2013/TTLT-BTP-BCA-BQP-BTC-VKSNDTC-TANDTC và Thông tư liên tịch số 10/2018/TTLT-BTP-BCA-BQP-BTC-VKSNDTC-TANDTC. Cán bộ, công chức khi tiến hành tố tụng đã chủ động, tích cực trong việc thực hiện các quy định của pháp luật về trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng. Sự phối hợp trong hoạt động liên ngành đã thường xuyên được củng cố và chặt chẽ hơn.

Mặc dù số lượng vụ việc và số người được trợ giúp pháp lý đã tăng qua từng năm nhưng số lượng người được hưởng chính sách trợ giúp pháp lý chưa cao. Lĩnh vực có  trợ giúp pháp lý tham gia tập trung ở lĩnh vực tố tụng hình sự; lĩnh vực tố tụng dân sự, hôn nhân và gia đình, lao động và hành chính chưa nhiều. Năm 2018, các vụ việc được trợ giúp pháp lý trong lĩnh vực dân sự là 55 vụ và trong lĩnh vực hành chính là 8 vụ.

HÌnh minh họa

Việc phát hiện đối tượng trong diện được trợ giúp pháp lý trong tố tụng dân sự, tố tụng hành chính chưa thực sự được chú ý đúng mức khi so sánh với các dịch vụ pháp lý khác. Thực tế khi tiến hành tố tụng, cán bộ, công chức hai cấp TAND phát hiện, nhận diện đối tượng được trợ giúp pháp lý và hướng dẫn nhưng đương sự vẫn từ chối và lựa chọn hình thức trợ giúp pháp lý khác như thuê, mời luật sư, nhờ bào chữa viên nhân dân, nhờ người khác bảo vệ quyền và lợi ích cho mình. Nhận thức về các nhóm đối tượng được trợ giúp pháp lý chưa thực sự thống nhất như trường hợp người bị buộc tội thuộc hộ cận nghèo, người nhiễm HIV nhưng phải khó khăn về tài chính…

Một số nguyên nhân chủ yếu được chỉ ra như: nhận thức của người dân về trợ giúp pháp lý chưa đầy đủ, giấy tờ để chứng minh thuộc đối tượng được trợ giúp pháp lý còn nhiều cách hiểu, thủ tục rườm rà, tốn chi phí nên nhiều trường hợp thuộc đối tượng được trợ giúp pháp lý nhưng từ chối. Công tác phối hợp giữa các cơ quan tố tụng và công tác phối hợp giữa Bộ Tư pháp, Sở Tư pháp với cơ quan tố tụng chưa đạt hiệu quả cao. Trình độ năng lực của đội ngũ Trợ giúp viên pháp lý có lúc, có nơi chưa đáp ứng yêu cầu.

Đặc biệt, nguyên nhân cốt lõi là do công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về trợ giúp pháp lý đối với các đối tượng được thừa hưởng chưa sâu rộng, đặc biệt ở cấp cơ sở. Do vậy, giải pháp quan trọng trong thời gian tới là cần thường xuyên đổi mới các hình thức tuyên truyền pháp luật về trợ giúp pháp lý  Nhà nước để người dân, đặc biệt là người được trợ giúp pháp lý hiểu đúng, hiểu đầy đủ và được hưởng các lợi ích từ quyền lợi này. Đồng thời tăng cường bồi dưỡng chuyên môn, có chế độ đãi ngộ phù hợp để củng cố năng lực tranh tụng và nâng cao sự nhiệt huyết của Trợ giúp viên pháp lý.

Tại buổi làm việc với Hội đồng phối hợp liên ngành về trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng TP Hà Nội, Giám đốc Sở Tư pháp TP Hà Nội Ngô Anh Tuấn cho biết, Hội đồng đã triển khai nhiều hoạt động và đạt kết quả tích cực. Qua đó góp phần nâng cao tinh thần trách nhiệm của các ngành thành viên Hội đồng, các cơ quan tiến hành tố tụng từ cấp thành phố đến cấp huyện, trại tạm giam, nhà tạm giữ trong việc hướng dẫn, giải thích cho người bị tạm giữ, người bị tam giam, bị can, bị cáo và các đối tượng khác biết về quyền được trợ giúp pháp lý.

Công tác phối hợp giữa Cơ quan Cảnh sát điều tra, VKSND, TAND các cấp với Trung tâm trợ giúp pháp lý Nhà nước trong việc cử Trợ giúp viên pháp lý hoặc Luật sư cộng tác viên tham gia tố tụng đã có sự chuyển biến rõ nét, tăng số lượng vụ việc được trợ giúp pháp lý. Cụ thể, từ 1/1/2016 đến ngày 31/3/2019, trong tổng số 1.580 vụ việc tham gia tố tụng có 1.196 vụ việc do Trợ giúp viên pháp lý thực hiện, 394 vụ do Luật sư cộng tác viên thực hiện.

Thứ trưởng Nguyễn Khánh Ngọc đánh giá các hoạt động của Hội đồng phối hợp liên ngành cơ bản đã đáp ứng được quyền lợi của người được trợ giúp pháp lý. Tuy nhiên, số lượng vụ việc trợ giúp pháp lý còn rất ít, do vậy cần nghiên cứu, nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra và quản lý nhà nước đối với hoạt động này. Các ban, ngành liên quan phải cùng vào cuộc để tạo nhận thức đồng bộ, đưa các quy định mới của Luật Trợ giúp pháp lý thực sự đi vào cuộc sống, đảm bảo không để bỏ lọt các đối tượng được trợ giúp pháp lý trong tố tụng.

Bên cạnh các Luật về tố tụng, các cơ quan tố tụng cần áp dụng hiệu quả các quy định của Luật Trợ giúp pháp lý, đặc biệt là các quy định mới để đem lại lợi ích tốt nhất cho người dân. Ngoài ra, cần có số liệu thống kê cụ thể về số vụ việc người dân từ chối được trợ giúp pháp lý, qua đó phân tích nguyên nhân, nhận diện đâu là rào cản từ đó điều chỉnh về mặt thể chế cho phù hợp.