Bộ luật TTHS 2015: Tăng thẩm quyền cho các chức danh tư pháp

Tăng quyền cho Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán

Theo BLTTHS năm 2003, Điều tra viên, Kiểm sát viên là những người trực tiếp giải quyết vụ án nhưng chỉ được giao một số ít các thẩm quyền tố tụng và chủ yếu là những thẩm quyền có tính chất thi hành lệnh, quyết định của thủ trưởng các cơ quan tố tụng.

BLTTHS năm 2015 đã tăng cho Điều tra viên các thẩm quyền: Yêu cầu hoặc đề nghị cử, thay đổi người bào chữa; yêu cầu cử, thay đổi người phiên dịch, người dịch thuật; triệu tập và lấy lời khai người tố giác, báo tin về tội phạm, người bị tố giác, bị kiến nghị khởi tố, người đại diện theo pháp luật của pháp nhân; quyết định áp giải người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị bắt, bị tạm giữ; quyết định dẫn giải người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố, bị hại; quyết định giao người dưới 18 tuổi cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm giám sát; quyết định thay đổi người giám sát người dưới 18 tuổi phạm tội; thi hành lệnh phong tỏa tài khoản.

Kiểm sát viên được tăng các thẩm quyền: Trực tiếp giải quyết và lập hồ sơ giải quyết nguồn tin về tội phạm; triệu tập và lấy lời khai người tố giác, báo tin về tội phạm, người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố, người đại diện theo pháp luật của pháp nhân; yêu cầu hoặc đề nghị cử, thay đổi người bào chữa; yêu cầu cử, đề nghị thay đổi người phiên dịch, người dịch thuật; bắt buộc có mặt khi Cơ quan điều tra tiến hành đối chất, nhận dạng, nhận biết giọng nói, thực nghiệm điều tra, khám xét; yêu cầu Cơ quan điều tra truy nã, đình nã bị can; quyết định áp giải người bị bắt, bị can; quyết định dẫn giải người làm chứng, người bị tố giác, bị kiến nghị khởi tố, bị hại; quyết định giao người dưới 18 tuổi cho cơ quan, tổ chức, cá nhân để giám sát; quyết định thay đổi người giám sát người dưới 18 tuổi phạm tội.

 Một phiên tòa hình sự

BLTTHS năm 2015 tăng cho Thẩm phán các thẩm quyền: Quyết định áp dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ biện pháp cưỡng chế; Quyết định trưng cầu giám định, giám định bổ sung hoặc giám định lại, thực nghiệm điều tra; thay đổi hoặc yêu cầu thay đổi người giám định; yêu cầu định giá tài sản, yêu cầu thay đổi người định giá tài sản; Yêu cầu hoặc đề nghị cử, thay đổi người bào chữa; thay đổi người giám sát người dưới 18 tuổi phạm tội; yêu cầu cử, thay đổi người phiên dịch, người dịch thuật; quyết định việc thu thập, bổ sung chứng cứ trong giai đoạn chuẩn bị xét xử.

Mở rộng diện người tiến hành tố tụng

BLTTHS năm 2003 quy định diện người tiến hành tố tụng gồm: Thủ trưởng, Phó thủ trưởng Cơ quan điều tra, Điều tra viên; Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát, Kiểm sát viên; Chánh án, Phó Chánh án, Thẩm phán, Hội thẩm, Thư ký Tòa án.

BLTTHS năm 2015 bổ sung diện người tiến hành tố tụng gồm: Cán bộ điều tra, Kiểm tra viên, Thẩm tra viên và quy định cụ thể nhiệm vụ của họ khi được phân công giúp việc cho Điều tra viên, Kiểm sát viên, Chánh án Tòa án. Việc bổ sung này để phù hợp với Luật Tổ chức VKSND năm 2014, Luật Tổ chức TAND năm 2014 và thực tiễn giải quyết vụ án hình sự thời gian qua.

Nhằm phản ứng kịp thời với tình hình tội phạm xảy ra trên biển, đồng thời, góp phần khẳng định chủ quyền biển đảo từ phương diện hoạt động tư pháp, BLTTHS năm 2015 bổ sung cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra. BLTTHS năm 2003 quy định cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra gồm Bộ đội biên phòng, Hải quan, Kiểm lâm, Cảnh sát biển, các cơ quan khác thuộc Công an nhân dân và Quân đội nhân dân. BLTTHS năm 2015 bổ sung cơ quan Kiểm ngư được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra. Đồng thời, quy định cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn của cấp trưởng, cấp phó, Cán bộ điều tra của lực lượng Kiểm ngư được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra.

BLTTHS năm 2015 bổ sung quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của cấp trưởng, cấp phó, cán bộ điều tra các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra (Điều 39 và Điều 40) nhằm khắc phục những bất cập của Bộ luật cũ, phân định chính xác phạm vi điều chỉnh giữa BLTTHS với Luật tổ chức Cơ quan điều tra hình sự.

BLTTHS năm 2015 bổ sung 9 diện người tham gia tố tụng, gồm: Người tố giác, báo tin về tội phạm, kiến nghị khởi tố; người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố;  người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp; người bị bắt; người chứng kiến; người định giá tài sản; người dịch thuật; người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị tố giác, bị kiến nghị khởi tố; người đại diện theo pháp luật của pháp nhân phạm tội. Đồng thời, quy định cụ thể quyền và nghĩa vụ của họ khi tham gia tố tụng.

Bổ sung quyền của người bị buộc tội

Nhằm bảo đảm cho người bị buộc tội thực hiện tốt quyền bào chữa và bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp khác của họ, BLTTHS năm 2015 bổ sung cho người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo một số quyền sau đây: Được nhận các quyết định tố tụng liên quan đến mình; đưa ra chứng cứ; trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền tiến hành tố tụng kiểm tra, đánh giá; có quyền trình bày lời khai, trình bày ý kiến, không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội; đề nghị giám định, định giá tài sản; đề nghị thay đổi người định giá tài sản, người dịch thuật; bị can có quyền đọc, ghi chép bản sao hoặc tài liệu đã được số hóa liên quan đến việc buộc tội họ trong hồ sơ vụ án sau khi kết thúc điều tra theo quy định của Bộ luật này khi có yêu cầu; bị cáo có quyền trực tiếp hỏi những người tham gia tố tụng nếu được Chủ tọa phiên tòa đồng ý; một số quyền khác. Đồng thời, quy định rõ hơn nghĩa vụ của người bị buộc tội phải chấp hành các quyết định tố tụng của cơ quan có thẩm quyền.

Để bị hại bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại là cá nhân, cơ quan, tổ chức; đồng thời tăng cường trách nhiệm của họ trong việc phối hợp với cơ quan có thẩm quyền tố tụng trong việc phát hiện, xử lý tội phạm, BLTTHS năm 2015 xác định đầy đủ diện của bị hại, bổ sung quyền và quy định rõ hơn nghĩa vụ của họ (Điều 62). Nếu như BLTTHS năm 2003 quy định người bị hại chỉ là cá nhân thì BLTTHS năm 2015 quy định bị hại gồm cá nhân bị thiệt hại và tổ chức bị thiệt hại. Đồng thời, bổ sung cho bị hại và người đại diện của họ các quyền: Được cơ quan tố tụng thông báo, giải thích quyền và nghĩa vụ của họ; đưa ra chứng cứ; trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền tiến hành tố tụng kiểm tra, đánh giá; đề nghị giám định, định giá tài sản; đề nghị thay đổi người định giá, người dịch thuật; đề nghị chủ tọa phiên tòa hỏi bị cáo và người tham gia phiên tòa và một số quyền khác. Quy định rõ hơn nghĩa vụ và trách nhiệm của người bị hại: Nghĩa vụ chấp hành các quyết định tố tụng của cơ quan có thẩm quyền; trường hợp cố ý vắng mặt hoặc có hành vi gây khó khăn, cản trở hoạt động điều tra, truy tố, xét xử thì có thể bị dẫn giải.