Xe buýt xanh: Giải pháp cho bài toán giảm ùn tắc và ô nhiễm đô thị

Cơ hội tiếp cận giao thông văn minh

Trong bối cảnh ô nhiễm không khí, ùn tắc giao thông và áp lực đô thị hóa ngày càng gia tăng, xe buýt xanh (sử dụng điện hoặc nhiên liệu thiên nhiên (CNG)) không chỉ là giải pháp kỹ thuật, mà còn là biểu hiện của tư duy phát triển giao thông bền vững và văn minh.

Tại Hà Nội, hệ thống giao thông công cộng đang có bước chuyển mình mạnh mẽ với định hướng phát triển xanh. Theo số liệu từ Trung tâm Quản lý và điều hành giao thông Hà Nội, tính đến giữa năm 2025, thành phố có 154 tuyến xe buýt với tổng chiều dài mạng lưới lên đến 5.547 km, phục vụ hơn 588 triệu lượt hành khách trong năm 2024 và 5 tháng đầu năm 2025, tương đương hơn 1,13 triệu lượt người/ngày.

Đáng chú ý, Hà Nội đã chính thức đưa vào khai thác 15 tuyến xe buýt xanh, sử dụng điện và năng lượng sạch, với tổng cộng 226 xe buýt điện và 139 xe sử dụng nhiên liệu sạch, chiếm gần 20% tổng số xe buýt toàn thành phố. Hà Nội đặt mục tiêu đến năm 2030, 100% xe buýt chuyển sang sử dụng năng lượng sạch - một bước đi mạnh mẽ nhằm hiện thực hóa cam kết phát triển bền vững và giảm phát thải khí nhà kính.

Tại TP.HCM, tiến trình xanh hóa hệ thống vận tải công cộng cũng đang được triển khai tích cực. Theo Trung tâm Quản lý giao thông công cộng TP.HCM, đến nay mạng lưới xe buýt thành phố gồm 138 tuyến với 2.221 phương tiện. Trong đó, có 19 tuyến sử dụng xe buýt điện (160 xe) và 18 tuyến sử dụng khí CNG (528 xe), nâng tỷ lệ xe thân thiện môi trường lên khoảng 31%. Thành phố cũng đã lên kế hoạch bổ sung thêm gần 300 xe xanh mới, qua đó nâng tỷ lệ xe sạch lên gần 50% toàn hệ thống. Mục tiêu đến năm 2030, toàn bộ xe buýt đều sử dụng điện hoặc năng lượng sạch.

Tuyến buýt điện đầu tiên bắt đầu vận hành tại Hà Nội từ tháng 12/2021, tại TP.HCM từ tháng 3/2022, đi qua nhiều khu vực trung tâm và đông dân cư, mang lại những hiệu ứng tích cực cả về giao thông lẫn môi trường. Nhiều chuyên gia giao thông đánh giá, việc mở rộng các tuyến xe buýt điện sẽ góp phần quan trọng trong việc hạn chế xe cá nhân vào nội đô, từ đó giảm áp lực lên hạ tầng và góp phần xây dựng các khu vực phát thải thấp - mô hình mà nhiều thành phố lớn trên thế giới đang theo đuổi.

Không chỉ thân thiện với môi trường, xe buýt xanh còn cải thiện đáng kể trải nghiệm cho hành khách. Với ưu điểm vận hành êm, không phát tiếng ồn lớn, được trang bị wifi miễn phí, điều hòa và thiết kế thân thiện với người già, người khuyết tật, xe buýt điện đang dần chiếm được thiện cảm từ người sử dụng. Khảo sát của Trung tâm quản lý và điều hành giao thông Hà Nội cuối năm 2024 cho thấy, có tới 90% hành khách hài lòng với dịch vụ xe buýt này.

Một điểm nổi bật khác là khả năng kết nối đa phương tiện. Tại Hà Nội, các tuyến xe buýt xanh được quy hoạch để kết nối với các tuyến đường sắt đô thị như Cát Linh - Hà Đông, Nhổn - Ga Hà Nội. Tương tự, tại TP.HCM, các tuyến buýt xanh đang được điều chỉnh để tích hợp với tuyến metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên. Việc kết nối này góp phần hình thành hệ thống giao thông công cộng hiện đại, liên thông và tiện lợi hơn, giảm nhu cầu sử dụng phương tiện cá nhân.

Từ góc độ môi trường, việc thay thế xe buýt diesel bằng xe buýt điện có thể mang lại lợi ích lớn trong việc giảm phát thải khí nhà kính. Theo khảo sát năm 2024 của Trung tâm quản lý và điều hành giao thông Hà Nội, chỉ trong vòng 3 năm triển khai xe buýt điện, thành phố đã giảm được khoảng 41.000 tấn khí CO₂, tương đương với việc trồng thêm gần 1,9 triệu cây xanh. Đây là con số rất có ý nghĩa trong bối cảnh chỉ số ô nhiễm không khí tại Hà Nội thường xuyên vượt ngưỡng cho phép.

Với những tín hiệu tích cực từ hạ tầng, chính sách và phản hồi xã hội, xe buýt xanh đang mở ra một tương lai giao thông đô thị văn minh, sạch và đáng sống hơn - không chỉ tại Hà Nội và TP.HCM, mà còn là mô hình tham khảo cho nhiều đô thị khác trên cả nước.

Tăng tốc đưa xe buýt xanh vào giao thông công cộng

Dù mang lại nhiều lợi ích rõ rệt về môi trường và trải nghiệm người dùng, quá trình triển khai xe buýt xanh tại Hà Nội và TP.HCM hiện vẫn gặp không ít thách thức. Rào cản lớn nhất hiện nay chính là chi phí đầu tư ban đầu cho phương tiện và hạ tầng đi kèm còn rất cao, trong khi các hệ thống hỗ trợ như trạm sạc nhanh, bãi đỗ xe chuyên biệt, cơ sở bảo dưỡng, sửa chữa xe điện… vẫn chưa được quy hoạch đồng bộ và đầy đủ.

Ông Nguyễn Hoàng Hải - Phó Chủ tịch Hiệp hội Vận tải hành khách công cộng nhấn mạnh: “Xe buýt điện là xu thế không thể đảo ngược, nhưng để vận hành hiệu quả cần một chiến lược tổng thể, bao gồm cả công nghệ, quy hoạch và chính sách tài chính. Nếu không có cơ chế trợ giá phù hợp, doanh nghiệp sẽ rất khó duy trì hoạt động trong dài hạn.”

Theo ông Hải, nhiều doanh nghiệp hiện sẵn sàng tham gia vào chuyển đổi xanh, nhưng kinh phí đầu tư cho xe buýt điện vẫn là rào cản lớn, đòi hỏi có sự vào cuộc mạnh mẽ từ phía Nhà nước.

Để thúc đẩy quá trình này, các chuyên gia và doanh nghiệp kiến nghị cần khẩn trương ban hành các chính sách ưu đãi: Miễn giảm thuế nhập khẩu thiết bị, hỗ trợ tài chính cho xây dựng trạm sạc, miễn hoặc giảm phí bảo trì đường bộ và cung cấp các gói vay lãi suất thấp cho doanh nghiệp đầu tư xe buýt xanh.

Bên cạnh đó, Chính phủ cần sớm xây dựng khung pháp lý riêng cho xe buýt điện - bao gồm quy chuẩn kỹ thuật, định mức vận hành và lộ trình hỗ trợ giá vé để đảm bảo tính cạnh tranh với các phương tiện truyền thống.

Một đề xuất đang được nhiều địa phương nghiên cứu là xây dựng lộ trình cụ thể nhằm thay thế hoàn toàn xe buýt diesel bằng xe sử dụng điện hoặc khí nén thiên nhiên (CNG). Tại TP.HCM, hiện đã có gần 300 xe buýt CNG hoạt động, bước đầu cho thấy hiệu quả rõ rệt về giảm phát thải. Hà Nội cũng đang triển khai mở rộng mô hình này ra các tuyến buýt kết nối vùng ven và khu vực ngoại thành.

Song song với phát triển phương tiện, nâng cao nhận thức cộng đồng là yếu tố không thể thiếu. Các chiến dịch truyền thông cần tập trung vào lợi ích thiết thực của xe buýt xanh như: Giảm ô nhiễm, giảm tiếng ồn, tiết kiệm chi phí đi lại và nâng cao chất lượng sống. Người dân chỉ thực sự thay đổi hành vi khi họ cảm nhận được sự tiện lợi, an toàn và chi phí hợp lý. Do đó, cần đầu tư mạnh hơn cho hạ tầng đồng bộ như làn đường ưu tiên, bến đón trả khách thông minh, hệ thống định vị GPS, ứng dụng đặt vé, theo dõi chuyến đi và thông tin hành trình minh bạch, dễ tiếp cận.

Một yếu tố quan trọng khác là đào tạo đội ngũ nhân sự chuyên nghiệp. Lái xe, nhân viên kỹ thuật, điều phối vận hành phải được tập huấn kỹ lưỡng về đặc tính công nghệ điện, quy trình an toàn và khả năng xử lý tình huống đặc biệt. Nếu không có lực lượng vận hành có tay nghề và hiểu biết đầy đủ, quá trình khai thác xe buýt xanh sẽ khó đảm bảo ổn định và hiệu quả lâu dài.

Trong bối cảnh nguồn lực công còn hạn chế, mô hình hợp tác công - tư (PPP) được đánh giá là giải pháp hiệu quả và khả thi. Theo đó, Nhà nước đóng vai trò kiến tạo hạ tầng, ban hành chính sách hỗ trợ, còn doanh nghiệp đảm nhận vận hành, đổi mới công nghệ và nâng cao dịch vụ. Thành công của một số tuyến buýt điện hiện nay cho thấy khi có chính sách khuyến khích đúng đắn, xã hội hóa trong lĩnh vực giao thông công cộng hoàn toàn có thể phát huy mạnh mẽ.

Tuy nhiên, xe buýt xanh không nên được xem là giải pháp tách biệt, mà cần đặt trong tổng thể hệ sinh thái giao thông không phát thải. Mục tiêu dài hạn mà Hà Nội và TP.HCM hướng đến là kết nối chặt chẽ giữa xe buýt xanh, tàu điện ngầm, metro, xe đạp công cộng và các phương tiện công cộng khác, nhằm tạo nên một mạng lưới vận tải đô thị liên hoàn, thuận tiện và bền vững.

Khi người dân có thể dễ dàng từ bỏ xe máy để lựa chọn xe buýt điện, khi đô thị không còn bị bao phủ bởi khói bụi và tiếng ồn, và trẻ em đến trường bằng những phương tiện thân thiện, an toàn thì đó không chỉ là hình ảnh lý tưởng, mà hoàn toàn có thể trở thành hiện thực nếu có chiến lược bài bản, đồng thuận xã hội và cam kết hành động rõ ràng từ các bên liên quan.

Và, xe buýt xanh, từ một số tuyến thí điểm hôm nay, hoàn toàn có thể trở thành yếu tố trụ cột của mạng lưới giao thông công cộng hiện đại trong thời gian tới.