Tòa án thực hiện quyền tư pháp sẽ được cụ thể hóa trong Luật Tổ chức TAND (sửa đổi)

Theo đó, việc xây dựng bộ máy, hệ thống tổ chức Tòa án các cấp phải đảm bảo nguyên tắc hết sức quan trọng trong hoạt động xét xử, đó là Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân độc lập và chỉ tuân theo pháp luật. Ngoài ra, Luật cũng phải đảm bảo chế độ, chính sách cho Thẩm phán, cán bộ Tòa án đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ…

Phó Chánh án TANDTC Nguyễn Sơn phát biểu tại Hội thảo đóng góp ý kiến Dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi)

Cụ thể hóa quy định Tòa án thực hiện quyền tư pháp    

Hiến pháp năm 2013, có hiệu lực từ ngày 1/1/2014 đã có nhiều đổi mới quan trọng, trong đó có chế định về các cơ quan tư pháp. Hiến pháp mới xác định: Tòa án nhân dân là cơ quan thực hiện quyền tư pháp, có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức và cá nhân. Hiến pháp cũng đã bổ sung nhiều nội dung mới quan trọng về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân. Triển khai thi hành Hiến pháp, hệ thống Tòa án nhân dân đã khẩn trương xây dựng Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi).  

Ngay sau khi Hiến pháp được Quốc hội thông qua, TANDTC đã lập tức bắt tay vào việc triển khai thi hành Hiến pháp mà công việc quan trọng hàng đầu, được ưu tiên thực hiện thời gian này chính là việc xây dựng Luật Tổ chức Tòa án nhân dân sửa đổi. Đây là dự án luật có tầm quan trọng đặc biệt đối với hệ thống Tòa án nhân dân trong việc thực hiện quyền Tư pháp đã được hiến định trong Hiến pháp mới. 

Theo Phó Chánh án TANDTC Nguyễn Sơn, khi đã được hiến định chức năng xét xử và thực hiện quyền tư pháp thì phải cụ thể hóa trong Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, phải làm rõ thẩm quyền và vai trò của Tòa án trong hệ thống cơ quan tư pháp. Đồng thời với đó là việc xây dựng bộ máy, hệ thống tổ chức Tòa án các cấp, đảm bảo nguyên tắc hết sức quan trọng trong hoạt động xét xử, đó là Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân độc lập và chỉ tuân theo pháp luật. Ngoài ra, Luật cũng phải đảm bảo chế độ, chính sách cho Thẩm phán, cán bộ Tòa án đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ đặt ra.  

Thực chất, việc Tòa án thực hiện quyền Tư pháp trong hiến định là nhằm mục tiêu bảo vệ quyền con người, bảo vệ công lý, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. Việc thực hiện quyền tư pháp cũng đồng nghĩa với việc quyết định tước đoạt các quyền cơ bản của con người: Quyền tự do, quyền sống, quyền về tài sản… thông qua bản án của Tòa án. Trong thời gian tới, một số hành vi hành chính cũng có thể được thực hiện trong quá trình xét xử như: Đưa vào trường giáo dưỡng, đưa vào cơ sở chữa bệnh, giáo dục bắt buộc - Phó Chánh án TANDTC Nguyễn Sơn cho biết. 

Mô hình Tòa án 4 cấp, khắc phục hạn chế về địa giới hành chính

Một trong những nội dung được đặc biệt quan tâm trong dự án Luật Tổ chức Tòa án (sửa đổi) lần này là việc thiết kế, xây dựng mô hình cơ quan xét xử 4 cấp. Theo cơ quan soạn thảo, vấn đề xây dựng mô hình cơ quan xét xử 4 cấp thực tế đã được đặt ra từ Nghị quyết Trung ương 3 (khóa VII). Suốt từ quá trình đó đến năm 2002, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 08/NQ-TW về một số vấn đề cải cách tư pháp trong thời gian tới, sau đó là Nghị quyết số 49/NQ-TW về chiến lược cải cách tư pháp, ban hành năm 2005. Bắt đầu từ Nghị quyết số 49/TW đã đi vào cụ thể việc thành lập Tòa án sơ thẩm khu vực không phụ thuộc vào địa giới hành chính, Tòa án phúc thẩm, Tòa án cấp cao (Tòa thượng thẩm) và TANDTC. Sau khi Bộ Chính trị ban hành Kết luận số 79 thì xác định cụ thể: Tòa án sơ thẩm khu vực không phụ thuộc vào địa giới hành chính, xét xử hầu hết các loại vụ án theo pháp luật về tố tụng; Tòa án cấp phúc thẩm xét xử phúc thẩm các bản án đối với các bản án sơ thẩm của Tòa án sơ thẩm khu vực mà chưa có hiệu lực pháp luật, bị kháng cáo, kháng nghị; Tòa án nhân dân cấp cao xét xử các vụ án phúc thẩm các bản án sơ thẩm của Tòa án nhân dân cấp tỉnh và thực hiện nhiệm vụ giám đốc thẩm đối với các Tòa án cấp dưới (Tòa án khu vực và Tòa án nhân dân cấp tỉnh); còn TANDTC chủ yếu tập trung vào nhiệm vụ kiểm tra, xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm, phát triển án lệ, hướng dẫn áp dụng pháp luật, tổng kết kinh nghiệm xét xử. Ngay sau đó, TANDTC đã xây dựng Đề án thành lập Tòa án sơ thẩm khu vực với những vấn đề liên quan đến tính độc lập của Tòa án.  

Bên cạnh đó, với những đổi mới quan trọng, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi) sẽ thống nhất đầu mối quản lý Tòa án thuộc TANDTC, không để các Tòa án quản lý nhau như trước. Dự án Luật lần này cũng có quy định mới về việc bổ nhiệm cán bộ Tòa án thuộc cấp nào thì do cấp đó trực tiếp bổ nhiệm, thay vì Tòa án cấp trên để đảm bảo tính độc lập cho Tòa án. Về công tác cán bộ giữa Tòa án đối với chính quyền vẫn có sự phối hợp lẫn nhau vì công tác cán bộ là công tác của Đảng. Phó Chánh án TANDTC Nguyễn Sơn cho biết thêm, công tác cán bộ Tòa án cũng sẽ hướng đến việc nâng cao hơn nữa vai trò, vị trí lãnh đạo của Đảng bằng việc Chánh án Tòa án cấp tỉnh, cấp khu vực sẽ tham gia vào cấp ủy; và đối với hầu hết các Thẩm phán đều là đảng viên. Một vấn đề cần khẳng định là, việc lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng ở đây là lãnh đạo việc xử lý các vụ án đúng quy định của pháp luật chứ không phải có sự can thiệp vào công tác xét xử. “Chúng tôi tin tưởng rằng, với việc nâng cao vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng như vậy sẽ nâng cao hơn nữa công tác quản lý cán bộ Tòa án, góp phần đảm bảo chất lượng các bản án tuân theo đúng quy định của pháp luật”- Phó Chánh án TANDTC Nguyễn Sơn khẳng định.  

Tòa án phải thực sự là chỗ dựa của người dân

Cũng liên quan đến dự thảo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi), trao đổi với phóng viên, PGS. TS Bùi Xuân Đức, Viện trưởng Viện Nghiên cứu khoa học mặt trận, Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam cho rằng: Việc nhanh chóng sửa đổi Luật Tổ chức Tòa án nhân dân là hết sức cần thiết. Theo PGS. TS. Bùi Xuân Đức, sau khi Hiến pháp có hiệu lực thì tất cả các đạo luật về tổ chức bộ máy nhà nước đều phải được điều chỉnh, sửa đổi cho phù hợp với tinh thần của Hiến pháp để tạo điều kiện cho hoạt động quản lý nhà nước trong thời kỳ mới.  

Đánh giá cao dự thảo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân sửa đổi lần này, TS. Bùi Xuân Đức góp ý: Hiến pháp mới quy định, Tòa án vừa là cơ quan xét xử, vừa là cơ quan thực hiện quyền tư pháp, đây là một điểm mới rất quan trọng trong lịch sử lập hiến. Quy định như vậy nhằm đảm bảo tính độc lập của Tòa án trong hoạt động xét xử, thực sự là cơ quan bảo vệ công lý. Tuy nhiên, muốn đạt được mục đích này, ngoài việc nhấn mạnh chức năng chính của Tòa án là chức năng xét xử, dự thảo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi) cần thể hiện rõ vị trí, vai trò, tính độc lập cũng như mối quan hệ của Tòa án với các cơ quan tư pháp khác.  

Ngoài ra, dự thảo cũng cần có những đổi mới mạnh mẽ về tổ chức Tòa án mà đặc biệt là mô hình cơ quan xét xử 4 cấp; thành lập Tòa án sơ thẩm khu vực, không phụ thuộc vào địa giới hành chính. Tuy nhiên, cần phải giữ vai trò của TANDTC trực tiếp xét xử phúc thẩm những vụ án đặc biệt quan trọng. Bên cạnh đó, TANDTC cũng phải phát huy vai trò của mình trong công tác hướng dẫn xét xử, phát triển án lệ.  

Cũng theo TS. Bùi Xuân Đức, dự thảo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân lần này cần hướng đến mục tiêu nâng cao hơn nữa chất lượng Thẩm phán, cán bộ Tòa án, sao cho Tòa án thực sự là chỗ dựa của người dân trong việc tìm kiếm công lý, bảo đảm tốt hơn nữa quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, bảo đảm quyền con người một cách tốt nhất.